Zeytin ve zeytinyağında nasıl bir piyasa var, fiyatlar neden yükseliyor?

ZEYTİNDE Ekim ayında başlayan hasat Aralık sonunda tamamlandı. Ayvalık’tan Kilis’e kadar uzanan coğrafyada zeytin yetiştiriliyor. Hasat döneminde Ayvalık, Mut, Hatay Altınözü, Manisa Akhisar başta olmak üzere birçok üretim merkezinde çeşitli hasat etkinlikleri yapılır. Bu sene pandemi nedeniyle bunlar yapılamadı. Ancak hasatlar üreticinin özverili çalışmasıyla aksamadan tamamlandı. Zeytin haberini yapma nedenimiz hasat döneminin bitmesi değil. Market raflarını ve pazarları yakından takip ediyoruz. Zeytinde ciddi bir fiyat artışı olunca bu haberi yapmaya karar verdik. Türkiye’de Marmarabirlik, Tariş ve Vakıflar gibi kamu ve yarı kamu kurumlan zeytin ve zeytinyağı piyasasında etkinler. Market raflarında Marmarabirlik’in iyi kalite zeytininin fiyatının 60 TL’ye ulaştığını gördük.

PİYASANIN NABZI

Öte yandan kıyma fiyatları 45-55 TL, kuşbaşı fiyatları da 50-60 TL arasında, ilk defa zeytin fiyatta kıymayı geçmiş görünüyor. Kuşbaşı ile yarışır hale gelmiş. Böyle giderse prizola, biftek ve bonfile ile de yarışır hale gelecek. Bu durumun nedenini sormak için Marmara Birlik Yönetim Kurulu Başkanı Hidamet Asa’yı aradık. Bu arada aynı kulvarda hareket eden kamu kurumu Ayvalık Vakıflar’da en kaliteli zeytinin 38 TL’den satıldığını belirtelim. Marmara Birlik’in kalitesindeki zeytinler Ayvalık pazarında da 30 TL civarında satılıyor. Bu arada bir noktayı daha belirtelim. Marmarabirlik’in 60 TL’ye sattığı zeytin ile aynı kalibredeki zeytini disco-unt marketlerde 32 TL’ye bulmak mümkün. Piyasada markadan markaya, marketten markete de ciddi fiyat farklılıkları mevcut. Alışveriş yapmadan önce fiyat kıyaslaması yapmakta fayda var.

İşte bu tablo nedeniyle zeytin ve zeytinyağında nasıl bir piyasa var, fiyatlar neden yükseliyor, piyasa neden bu kadar dengesiz ve birbirinden kopuk fiyatlar oluşuyor?

AĞAÇ SAYISI 200 MİLYONA YAKLAŞTI

Türkiye son yıllarda zeytinde ciddi ataklar yaptı. Tabir yerindeyse dağı taşı zeytin oldu. Son 10 yılda 80 milyon adet yeni ağaç dikildi. Edremit, Gemlik, Ayvalık gibi klasik zeytin bölgelerinin yanı sıra Manisa Akhisar, Mersin Mut, Hatay Altınözü, Gaziantep, Adana, Osmaniye gibi bölgeler de zeytinle öne çıkmaya başladı. Ağaç sayısı bakımından 27 milyonla Aydın ilk sırada, 21.5 milyon adetle Manisa ikinci, 19.5 milyon adetle İzmir üçüncü, 17.5 milyon adetle Muğla dördüncü, 15 milyon adetle Hatay beşinci sırada yer alıyor. Son dönemlerde atağa geçen Mersin 15 milyon adet ağaca ulaştı. Zeytin ve zeytinyağı denince aklımıza ilk olarak Ayvalık, Edremit, Gemlik gelse de ilçe bazında 15 milyon ağaç ile Manisa’nın Akhisar ilçesi zirveye yerleşmiş durumda. İkinci ilçe ise 14 milyon ağaçla Mersin’in Mut ilçesi.

Ulusal Zeytin ve Zeytinyağı Konseyi’nin 2020-2021 Rekolte Tahmin Raporuna göre, bu sezon dane zeytin üretimi 1 milyon 316 bin 850 ton olacak. Bunun 430 bin 327 tonu sofralık zeytin olarak, 886 bin 524 tonu ise yağlığa ayrılacak. Zeytinyağı üretiminin 172 bin 813 ton olması tahmin edildi.

Konsey bu tahminleri yaparken, piyasanın uzmanları bu rekolte tahminlerinin her yıl yüzde 30-35 sapma olduğunu hatırlatıyor. Piyasa zeytinyağının 150 bin tonun altında, zeytinin de 1 milyon tonun altında olacağını tahmin ediyor. Yapılan rekolte tahminine göre Türkiye’nin zeytin ağacı varlığı geçen yıla göre yüzde 4 artarak 188 milyon 749 bin ağaca ulaştı. Bu ağaçların 159 milyon 352 bini zeytin veren, 29 milyon 397 bini meyve vermeyen ağaçlar. Ağaç sayısının kayıtlara girmeyenlerle birlikte 200 milyon adetin üzerinde olduğu tahmin ediliyor. Ağaç sayısındaki artışa rağmen üretim hızla azalıyor. Bu sezon zeytin üretiminin son 11 sezonun en düşük seviyesinde olacağı tahmin ediliyor.

“REKOLTE DÜŞÜK, MALİYETLER ARTTI”

Tütünüyle ünlü Akhisar artık tam bir zeytin merkezi. İlçede artık tütünün esamesi okunmuyor. Onun yerini zeytin aldı. İlçede 15 milyon zeytin ağacı var; sadece zeytin üretiminde değil aynı zamanda zeytin ve zeytinyağı sanayiinde de atakta. İlçede 300’ün üzerinde irili ufaklı işletme faaliyette. Uluslararası pazarlarda faaliyet gösteren 20 şirketin ilçede yatırımı var.

Zeytin ve zeytinyağında liderlik koltuğuna oturan Akhisar’ın Ticaret Borsası Başkanı Alper Alhat, zeytin ve zeytinyağı piyasasındaki hareketliliği değerlendirdi. Alhat, “Sadece Türkiye’de değil bütün dünyada fiyatlarda yükseliş var.

Türkiye’de zeytinin rekoltesi bu yıl çok düşük. Son 11 yılın en düşüğü. Kuraklık nedeniyle rekolte kötü, döviz kurlarına bağlı maliyet artışları, girdi fiyatlarının yüksekliği fiyatı yukarı taşıyor. Zeytin ve zeytinyağında maliyetler yüzde 70 arttı. Ancak raflara bu oran henüz yansımadı. Ayçiçek yağında yüzde 110 maliyet artışı olduğu gibi rafa yansıdı” diyor. Alhatın verdiği bilgiye göre toptan piyasada zeytin 20 TL, zeytinyağı 25 TL’den işlem görüyor. Alhat, fiyat artışına çözüm olarak yüzde 8 olan KDV’nin yüzde l’e indirilmesini öneriyor.

“BİRLİKLER FİYAT YÜKSELTİYOR”

Akhisar’ın büyük üreticilerinden biri de Kaanlar Zeytincilik. Peynir üreticisi olarak bilinen Kaanlar Gıda, 10 yıl önce zeytine ciddi bir yatırım yaptı. Kaanlar markası ile piyasaya zeytin veren şirket, discount marketlerde * Marmarabirlik ile aynı kalibre-< deki zeytini 30 TL’den satıyor. Firma, bugüne kadar zeytine 300 milyon TL’nin üzerinde yatırım yapmış. Zeytin işinin başında ise MÜSÎAD Başkanı Abdurrah-man Kaan’ın abisi Haşan Kaan bulunuyor. Kaan, zeytin konusunda birliklerin piyasayı bozduğunu belirtiyor. Kaan, “Tarım Kredi Kooperatifleri ve Marmarabirlik piyasayı yükseltiyor. Bizim 9 TL’ye aldığımız zeytini 13 TL’ye taşıyor. Devletin parasıyla piyasa yükseltiliyor. Devletin parasını eline alan insanlar Akhisar ve Mut’a gidip yüksek fiyattan zeytin alıyor. Piyasayı bozucu hareketler herkese zarar veriyor. Zeytin fiyatının 60 TL’ye çıkmasına bir anlam veremiyorum. Aynı kalibredeki zeytini biz 30 TL’den satıyoruz. BlM’den alabilirler” diyor.

“REKOLTE TAHMİNLERİ TUTMUYOR”

Ege Zeytin ve Zeytinyağı İhracatçıları Birliği esi Başkanı Ali Nedim Güreli, rekolte tahminlerinde çok sapma yaşandığını belirtiyor. Ulusal Zeytin Konseyi’nin 177 bin ton rekolte tahmininde bulunduğunu hatırlatan Güreli, bu sezon rekoltenin 100 bin tonlarda olacağını söylüyor. Zeytinyağında sezon başında 13 TL ile başlayan piyasanın bugün 19 TL’ye çıktığını, sızma zeytinyağında bu rakamın 24 TL’ye ulaştığını belirtiyor. Zeytinyağı fiyatı perakende noktalarında 50 TL’ye kadar çıkıyor.

Güreli, “Dahilde işleme rejimini yıllardır dillendirdim. Ancak bir yol alamadık, ihracatçı için bu çok önemli. Var yılında kazanılan pazarlar, yok yılında kaybediliyor. Bunun önüne ancak dahilde işleme rejimi ile geçilir” diyor.

“İLAÇ KULLANMIYORUZ”

Zeytin konusunda son yıllarda en çok ağacın dikildiği ilçelerden biri de Mersin’in Mut ilçesi. Kayısı ile adından sıkça söz ettiren Mut, zeytinde de atağa kalktı.

Resmi rakamlara göre ilçede 14 milyon ağaç bulunuyor. Mut Ticaret ve Sanayi Odası Yönetim Kurulu Başkanı Mehmet Gürsel Aydın, “Zeytinde adımız yeni duyulmaya başlasa da aslında çok eskiyiz. İlçemizde bin 300 yıllık zeytin ağacı var. Ancak uzun yıllar zeytincilikle uğraşmayınca uzaklaşılmış. Şu anda ilçedeki her aile istisnasız zeytin ile ilgileniyor” diyor.

Mut’un iklim konusunda çok şanslı olduğunu belirten Aydın, “Tek eksiğimiz ilçede yeterince zeytin işleme tesisi yok. Akhisar, Gemlik, Ayvalık bölgesindeki tüccarlar gelip zeytinlerimizi satın alıyor” diyor.

Hidamet ASA / Marmarabirlik Yönetim Kurulu Başkanı
“Titiz bir denetim politikası izlenmeli”

Yurtiçi ve yurtdışı pazar payımızı son 10 yıldır sürekli artırıyoruz. Ambalajlı zeytinde (market markaları hariç) yurtiçinde pazar payımız yüzde 80-85 düzeyinde. Marketlerin konsepti ve maliyet yapısına göre raf fiyatları değişiyor. Piyasada merdiven altı üretim ile tüm kalite belgeleri olan firma ürünlerinin aynı kar marjıyla satıldığı görülüyor. Bu konuda titiz bir denetim politikası yürütülmesi tüketicimizin lehine. Ürün alımlarından sonra oluşan fiyatlar ile Birliğimiz ürünlerinin (iri, orta ve ince dane) ortalama satış fiyatı 16 TL’dir. Nihai tüketiciye satış tarafında yüksek fiyatların olduğu görülüyor. Fiyat istikrarının sağlanması ve tüketicimizin zeytin ve türevlerine en uygun fiyatlarla ulaşması en büyük beklentimizdir. Sonuçta üretici ve tüketici memnun değil. Bir düzenleme getirilmesi piyasayı ve tüketiciyi rahatlatır. Marketin yapısına göre farklı kalibre, ambalaj, gramaj ve tüketici profillerine göre, ürünlerimiz tüketicimize sunuluyor.

Marmarabirlik’in özelliği bir kooperatif markası olması. Temel amacı üreticisinin ürününü en iyi şekilde değerlendirmek, piyasaları regüle etmek, tüketiciye kaliteli ürünü daha ucuz fiyata sunmaktır.

Avrupa’da Türkiye’den ucuz

Türkiye’de zeytin ve zeytinyağı fiyatları 60 TL seviyelerine çıkınca Avrupa’da durum nedir diye bir araştırdık. Almanya’da zeytin ve zeytinyağı ortalama fiyatları 8 euro seviyesinde. Bazı satış noktalarında Türkiye’den daha ucuza zeytin ve zeytinyağı bulmak mümkün. Bir tek zeytin ağacı bulunmayan ülkede bizden daha ucuza zeytin ve zeytinyağı alınabilmesi dikkat çekici. İngiltere ise biraz daha pahalı bir ülke. Her iki ürünün ortalama raf satış fiyatı 15 sterlin seviyesinde.

Zeytin üreticisi iller

Adana, Adıyaman, Antalya, Aydın, Balıkesir, Bursa, Çanakkale, Denizli, Gaziantep, Hatay, İzmir, Kahramanmaraş, Kilis, Manisa, Mardin, Mersin, Muğla, Osmaniye, Şanlıurfa, Tekirdağ, Yalova.

İDRİZ ÇOKAL