SAĞLIKLI ve doğal ürünlere geri dönüş trendi, yapı sistemlerinde de kendini gösteriyor. İnsanlığın yüzyıllarca yapı malzemesi olarak kullandığı kerpiç, saman ve tezek, betonarme yapı tekniğinin yaygınlaşmasıyla birlikte rafa kaldırılmıştı. Ancak betonarme yapıların, inşaat atığı, su tüketimi, toprağa verdiği zarar, pahalılık gibi dezavantajları, yapı sektörünü alternatif arayışına itti. Saman, kerpiç ve ahşap gibi malzemelerin modern mimari çözümlerle buluşturulduğu yeni nesil saman evler, son yılların yeni gözdesi.
Saman balyasından ilk evler, yaklaşık yüz yıl önce ABD’nin Nebraska eyaletinde saman balyalama makinesinin icadından sonra yapılır olmuş. Bölgesel olarak ağacın az, samanın bol olduğu yerlerde yaygınlaşmış. Samandan yapılan bina örneklerini Kanada, Mısır, Suudi Arabistan, Moğolistan, Japonya ve Pakistan’da bulmak mümkün. Bu da saman evlerin hemen her iklime dayanıklı olduğunun göstergesi. Günümüzde, saman ısı yalıtımı özelliği nedeniyle kullanılıyor. Genellikle binalarda ahşap karkas içerisine yerleştirilerek kireç veya toprak sıva ile inşa ediliyor. Türkiye’de İstanbul, Muğla, Yozgat veya Antalya gibi birbirinden çok farklı bölgelerde 50’den fazla saman bina var.
İçeriğe Ait Başlıklar
Saman evlerin avantajları
- Yazın serin, kışın sıcak olur
- Doğal malzemelerden yapıldığı için sağlıklıdır
- Üretimi ve kullanımı sırasında atmosfere en az karbon salımı yapar
- Dayanıklı ve uzun ömürlü yapılardır
- Doğaya zarar vermezler
Saman evlerin dezavantajları
- Duvarlara çivi çakılmadan önce matkap ile delmek gerekir
- Belediyelerdeki izin süreçleri uzun sürebilir
- Duvar kalınlığı avantaj olarak gözükebileceği gibi dar arsalarda alan kaybı yaratabilir
RESMİ BİR YÖNETMELİK YOK
Türkiye’de henüz bu tip evlere yönelik bir yönetmelik yok. Almanya, İngiltere ve Fransa’da, özellikle saman balyası duvarların yangına karşı mukavemeti ve saman balyasının “uygun kullanımı” hakkında özel yönetmelikler bulunuyor. Ülkemizde saman bir dolgu malzemesi olarak kullanıldığından özel izin almaya gerek yok.
Saman evlerin betonarme evlerden farkı, sağlıklı olmaları. Ancak duvarlar ve çatı, diğer evlere göre daha kalın inşa ediliyor. Duvarlar balyaların kalınlığına bağlı olarak, yaklaşık yarım metre oluyor. Evler yangın ve suya karşı duyarlı. Yansa bile, büyük alevler çıkarmıyor ve yangının yayılmasına yol açmıyor. Sel olması halinde, balyalar suya karşı çok duyarlı olduğu için duvarların zarar görme ihtimali yüksek. Öte yandan, hasarlı balyayı yerinden çıkarıp değiştirmek çok kolay. Normal yağış koşullarında, saman balyası, sıva veya kaplama ile korunuyor.
Türkiye’de saman evleri yapan öncü kuruluşlardan olan Saman Evim, karbon içermeyen büyük ölçekli yapıların ticaretini gerçekleştiriyor. Firma sahibi Barbaros Gültekin, bu tarz yapılara daha çok önceden yurtdışında yaşayıp bu işi öğrenmiş insanların rağbet ettiğini belirtiyor. Ancak bu evlerin doğru tanıtımı ve anlatımıyla herkesin ilgisini çektiğini söylüyor. Manisa’nın Salihli ilçesinde faaliyet gösteren firma, şu ana kadar toplamda dört saman ev projesine imza atmış. Bu projeler Kocaeli-Nazilli, Kandıra, izmir-Bergama ve Manisa-Salihli’de. Gültekin sözlerini şöyle sürdürüyor:
“Ürettiğimiz hazır panel sistemleri ile saman ev yapımını kolaylaştırdık. Bu sistem Avrupa’da da yaygın. Türkiye Yapı Biyolojisi ve Ekolojisi Enstitüsü (YBE), 27 Nisan’da yapılacak Alman Yapı Biyoloji Enstitüsü Forumu’na (IBN) ev sahipliği yapacak. YBE kurucuları And Akman ve Merve TiLiz’in çabalan ile doğal yapı malzemelerinin üretimi konusundaki girişimler giderek artıyor.”
Saman Evlerin Yapımı 15-20 Gün Sürüyor
Saman evlerin yapımı metrekare büyüklüklerine göre değişiyor. 50 ile 100 metrekarelik bir saman evin atölye çalışması 15-20 gün sürebiliyor. Panellerin inşaat alanına taşınmasından sonraki süreç, ev sahibinin istekleri doğrultusunda bir ya da bir 1.5 ayı buluyor. Gültekin, saman ev yapımı esnasında işçisinden mühendisine kadar en az 20 işinin çalıştığım söylüyor. Duvarlarla üretimi ve kurulması sırasında ise dört kişilik bir usta ekibi çalışıyor. Türkiye’de hemen her bölgede samanın mevcut olduğunu söyleyen Gültekin, talebin süreceği konusunda umutlu.
Saman Ev firmasının en son İzmir Bergama’da yaptığı 52 metrekarelik evin yapımında toplam 208 paket saman balyası kullanılmış. Gültekin, “Müşterilerimize verdiğimiz fiyatlarda yüzde 15’lik kar oranı ile çalışıyoruz.
Bu da kaba inşaatın metrekaresini ortalama 800 TL gibi uygun fiyata yapabilmemizi sağlıyor. İnternette 200 metrekarelik bir evin 20 bin TL’ye yapılabileceğini yazıyorlar. Hal böyle olunca bizi aradıklarında 20 bin TL’ye bir evin çatısını ya da kapı ve pencerelerini dahi yaptıramayacağını öğreniyorlar” diyor. Gültekin, gerekli mühendislik hesaplamaları yapıldığı taktirde, insanları şaşırtacak çok daha büyük yapıların inşa edilebileceğine inanıyor. Saman evler, düzgün inşa edildiği taktirde herhangi bir bakıma ihtiyaç duymuyor. Isınma gereksinimi asgari düzeylerde oluyor, soğutmaya ise gerek kalmıyor.
TÜRKİYE’DE İLK KEZ DÜZENLENECEK
Yapı Biyolojisi ve Ekolojisi Enstitüsü (YBE), yapıların insan sağlığı ve çevreye etkisi üzerine çalışan ve 2015’te kurulmuş. Yapı biyolojisinin bilinirliği ve uygulamaların artması yönünde faaliyet gösteriyor. Yapıların çevre etkilerinden tutun, binanın yapımından yıkımına kadarki tüm süreçleri inceliyor. “Bir yapıyı en masrafsız hale getiren, yerine ait çözümü üretebilmektir” diyen YBE’nin Kurucusu ve Direktörü Dr. And Akman, projelendirilmiş yapılı alanların ülke ekonomisine çok fazla katkı sağladığım söylüyor. YBE, son iki yıldır enstitü bünyesinde temel eğitimler verirken, dört yıldır da her yaz Uygulamalı ıMimarlık Atölyeleri düzenliyor. YBE bu yıl Türkiye’de ilk kez Uluslararası Yapı Biyolojisi Forumu’na ev sahipliği yapacak.
Kurucu Ortaklardan Merve Titiz ise, “Türkiye sınırları içindeki coğrafi farklar ve bunların getirdiği ekolojik çeşitlilik, dünyada ender rastlanan cinsten. Enstitümüzün merkezinin de yer alacağı insan sağlığını destekleyen vc çevreye duyarlı inşa edilen Kadıovacık köyünde Biyoev’i, bahsettiklerimize örnek teşkil edecek” diyor.
EKOLOJİK YAPILARI ÖĞRETİYORLAR
Tezek Evleri Projesi, 2016’da Aysun ve Mehmet Sökmen çifti tarafından Gündönümü Süt Çiftliği’nde hayata geçirilmiş. Birçok gönüllünün yardımıyla üç küçük ev inşa edilmiş. Bu evlerin inşasında saman, toprak, gübre ve ahşap kullanılmış. İnşaat çalışmalarının yanı sıra doğal yapı tekniklerini paylaşmak ve yaymak için atölye çalışmaları gerçekleştirilmiş. Üç yılda 10’dan fazla atölye düzenleyerek 120 katılımcı ve 60 gönüllüye ulaşılmış. Bunların bazıları hala tezek evleri projesinde çalışmaya devam ediyor.
Proje Koordinatörü ve Mimarı Matthieu Pedergnana, malzeme ve yapım teknikleri konusunda araştırmalar yaparak, proje sahiplerine danışmanlık hizmeti verdiklerini söylüyor. Pedergnana, “Daha sağlıklı malzemeler kullanarak, çevre ve güneşe göre tasarım yapmak istiyorum. Karbondioksit emisyonunu azaltma ve iklim değişimini önlemenin yollarından biri bu olabilir” diyor ve Avrupa’da olduğu gibi doğal malzemelerin şehirlerde de daha fazla kullanılması gerektiğine dikkat çekiyor. Pedergnana, düzenledikleri işbaşı eğitimleri hakkında şunları anlatıyor:
“Katılımcıların bizimle birlikte günde sekiz saat çalışmalarını istiyoruz. Türkiye’de, tam olarak bitmiş ve enerji verimi yüksek bir doğal evin inşaat maliyetini ortalama 1.300-1.800 TL/metrekarc olarak hesaplıyoruz. Fiyat, işin kalitesine göre değişiyor.”
Almanya’da beş katlı bina
Almanya’da Hamburg’un güneybatısında bulunan ve 1996’dan bu yana faaliyet gösteren Kuzey-Almanya Ekoloji Merkezi, 20I5’te yeniden inşa edilmiş. Bina, beş katlı saman balyasından yapılmış. Karbon ayak izinden gömülü enerji performansına, enerji etkinliğinden insan sağlığına kadar, geleceğin mimarlığına yol gösteren bu yapıda, piyasadaki tüm endüstriyel doğal yapı malzemelerini bulmak ve danışmanlık almak mümkün. Bina, günümüzde ekolojik-sosyal disiplinlerde çalışan firmalara ev sahipliği yaptığı gibi bu alandaki önemli bir etkinlik merkezi olarak da kullanılıyor.
Kadıköylülerin ekolojik yaşam merkezi
Toplamda 60 metrekareden oluşan Kadıköy Belediyesi Ekolojik Yaşam Merkezi binası, ekolojiyi gözeten, sürdürülebilirliğin sağlandığı, biyo-iklim odaklı tasarım ilkeleri doğrultusunda tasarlanmış. Yapı malzemesi olarak, saman balyası tercih edilmiş. 5 Haziran 2018 Dünya Çevre Günü’nde açılışı yapılan Ekolojik Yaşam Merkezi, üç aylık programlarla tüm yaş gruplarına sürekli eğitim ve atölye çalışmaları gerçekleştiriyor. Merkezin, iç mekan toplantı ve atölye alanı 20 kişilik grup kapasitesine sahip.
Samandan otel yaptılar
Aydın’ın Germencik ilçesinde yaşayan Sirem ve Jason Nobie çifti, çimento ve tuğla kullanmadan saman balyalardan butik bir otel inşa etti. İngiltere’de tanışıp evlenen ve daha sonra Türkiye’ye yerleşen çift, hem kendilerinin yaşayacağı hem de turistleri ağırlayacakları oteli Aydin’m Germencik ilçesi Hıdırbeyli Mabailesi’nde inşa etmiş. Otelin adı, Aydın ile İzmir arasında kalan bölgenin antik çağdaki adı olan İyonya. Tesis 46 odalı.
Yüksek Mimar Nail Egemen YERCE / Yerce Mimarlık Kurucusu Mimar Ayça TAYLAN ve Mimar Zeynep ŞANKAYNAĞI / ZAAS Mimarlık ve Tasarım Stüdyosu Kurucutan
“Prefabrik saman levhalar üreten firmalar da var”
Saman, Paleolitik Çağ’dan bu yana özellikle Afrika’da ev yapımında kullanılmış bir malzeme. Asıl Rönesans’ını ise, 1850’lerde mekanik yöntemlerle saman balyası üretiminin mümkün kılınmasıyla yaşıyor. Saman evlerde, balyalardan oluşan duvarlar, taşıyıcı olarak çalışır. Balyalar birbirlerine metal çubuklarla bağlanır, çatı bu taşıyıcı duvarlara oturur. Yapılar genellikle küçük tutulur. Teknolojinin gelişmesi ile depreme karşı daha dayanıklı ve planlama açısından daha az sınırlayıcı olan karkas yapım sistemi, saman yapılara da uyarlandı.
Bu yöntemde, ahşap ya da çelik iskeletler yatay ve düşey yönde birbirine bağlanarak taşıyıcı olarak çalışır. Saman balyalan ise ara dolgu malzemesi olarak işlev görür.
Ayşegül Küçükkurt Zor
