DOĞADA çözünebilir plastikler çok yakında dev bir pazar haline gelecek. ‘Bioplastikler’ adıyla anılan yeni nesil çevre dostu plastiklerin en önemli özelliği kirliliğe yol açmamaları. Bilindiği üzere, son yıllarda gezegenimizdeki en önemli sorunlardan biri mevcut plastiklerden çoğunun ‘microplastic’ (mikroplastik) partikülleri halinde .başta denizler ve göller olmak üzere inanılmaz ölçülerde birikmesi.
Süreç son zamanlarda biraz hafiflese de bu karmaşa yıllardır sürüp gidiyor. Ta ki. bugün mikroplastiklcrin ne olduğunu öğrenmemize kadar. Deniz tabanlarındaki zararlı kalıntıların belki de en korkuncu, plastiklerin gözle görülemeyen bu partikülleri. Bunlar yıllarca birikerek tehlikeli düzeylere gelmiş bulunuyor. İklim sorunları ve karbon emisyonlarının hemen ardından konu şimdi küresel tartışma boyutunda ele alınıyor.
Burada yediğimiz balıklardan, içme sularının içine kadar sincice sızabilen gözle görülmeyen korkutucu bir olaydan bahsediyoruz. Günümüzde tüm dünyada mikroplastikler için ne yapılması gerektiği konuşuluyor, nasıl önlemler alınacağı tartışılıyor. Olayın sağlık risklerini etraflıca yazmamıza gerek yok; belki de son yüzyılın en büyük ekolojik sağlık sorunlarından biri. Üstelik bu kapsama sadece denizler değil; göller, akarsular, barajlar ve hatta yeraltı suları da giriyor.
Peki, çözüm için ne yapılması gerekiyor? Şimdilik biraz palyatif ama yine de korkulu gidişi frenleyecek girişimler gelişmiş ülkelerde peş peşe devreye girmeye başlamış durumda. Konuyu yeterince frenlenmese de ilk girişimler ‘şeker kamışı plastiği’ ve ‘mısır nişastası plastiği’nin kullanıma girmesiyle start alıyor. Bu iki ürünün başı çektiği yeni girişimlere ‘Bio-Plastic (biyoplastik) Endüstrisi’ deniyor. Biyolojik kaynaklardan ve yeni buluşlardan yararlanan bu tür girişim projeleri şimdi çok hızlı gelişiyor, konuya yatırım yapanlar yeni bir endüstrinin temellerini atıyorlar.
ÜRETİCİLER YENİLİK PEŞİNDE
Sık sorulan sorular şunlar: Çevre dostu gibi görünen biyoplastikler gerçekten doğada çözünüyor mu? Ekolojiye ve ekolojik dengeye nc kadar yararlı? Bugüne kadar milyonlarca ağırlıkla ifade edilen plastik atıkların önemli bir bölümü genellikle denizlere boşaltyor. Denizleri ve akarsuları kirleten atıklar soframıza gelen balıklardan, denizel tuzların içine gizlenmesine kadar her yere yayılma eğiliminde.
Neyse ki, çözüm artık bulunmuş durumda: İlk örnekler bazı bitkilerden elde edilen polylactic asitlere (PLA)’lara dönüştürülmesiyle yeni bir başlangıç yapmış görünüyor. Bu aşamadan sonra biyoplastikler artık mikroorganizmalar yardımıyla rahatça elde edilebilecek. Her ne kadar şimdilik tıbbi amaçlarla kullanılıyor olsa da bilim insanları buluşların ileriki safhada çok daha gelişeceğini savunuyor.
Biyoplastiklerin son buluşsal örnekleri geleneksel sentetiklerden daha sağlıklı. En azından kötü hastalıklara neden olmuyor. Nitekim BPI ‘Biodegradable Products Institute’ (Doğada Çözünen Ürünler Enstitüsü) adlı kurum, biyoplastiklerin çözünürlük ve sağlık açısından büyük ölçüde işlevsel olduğunu savunuyor. Şimdi çalışmalar daha az zararlı ve daha işlevsel plastik alternatifleri aramaya yoğunlaşmış durumda. Nitekim bir İngiliz firması ‘funguslardan’ (mikro mantarlardan) elde ettiği çözünebilir plastikten hafif mutfak materyalleri üretiyor.
İLGİNÇ ÖRNEKLER ÇIKIYOR
Konu Amerika’daki Tarım Departmam’nın da öncelikli gündeminde. Gıdaları ilk günkü tazeliği içinde tutmak için sütten elde edilen biyoplastik orijinli kaplama prosesini başlatmış durumda.
Gıda ambalajları alanında daha birçok yenilikçi örnekler var. Amaç; karada ve denizlerde çözünebilen, başta insan sağlığı olmak üzere çevreyi tehdit etmeyen buluşsal örnekleri çoğaltmak ve tüm üretim aşamalarına uygulamak.
Bu arada uluslararası işbirlikleri de gündemde. Bir Amerikan firması, bu konuda uzmanlığa soyunmuş bir Japon firmasıyla ‘Plantic Material’ tanımlı sağlığa büyük ölçüde zararsız yeni bir plastik sınıfını üretmeye hazırlanıyor, ilk örnekler çok ilginç; materyal bitki bazlı reçine ve kullanılmış plastik atıklarından üretiliyor. Çabuk bozulan et ve tavuk gibi besinleri kaplamak için ABD Kanada ve Meksika’da da kullanımı onay almış durumda.
Bitkisel plastik türleri üzerindeki çalışmalar hızla ilerlemeyi sürdürürken kirlilik kaynağı plastik atıkların da deniz, göl ve akarsulardan temizlenmesi için yoğun araştırmalar devam ediyor. Literatüre geçmiş yeni buluşlar konuşuluyor. Aslında bu yönelimin tarihi epey gerilere gidiyor; spesifik olarak petrokimya bazlı klasik plastiklere karşı doğa dostu alternatifler 1980’lerin başından itibaren başlamış. O tarihlerde epey maliyetli olan üretim prosesleri yeni buluşlarla günümüzde epey ilgi çekmeye aday. Şimdi bu tür plastikler yalnız parçalanmakla kalmıyor, partiküllcri de kısa zamanda yok oluyor.
REKABET DEĞİL İŞBİRLİĞİ
Tahminler oldukça mütevazı olsa da yeni nesil buluşlar süreci hızlandıracak gibi görünüyor. Biyoplastikler günümüzde toplam plastik pazarının yüzde 5’ini geçmek üzere. Bu değer 2015 yılındaki toplam biyoplastik pazarının üç katı büyüklüğünde. Kısacası süreç giderek hızlanıyor; bunun en tipik göstergesi günümüz ambalaj materyallerinin yüzde 50’sinden fazlasını biyoplastiklerin ele geçirmiş olması.
Şimdilik 6 ila 7 milyar dolar civarında seyreden bu pazar son buluşlar sayesinde yatırımcıların hızla önünü açabilir. Dar bir alanda süren üretim faaliyetleri dev petrokimya endüstrisini de harekete geçirmiş durumda. Petrokimya endüstrisinde araştırmalar hızla devam ediyor. Onlar kendi faaliyetlerini disipline ediyor, daha temiz bir dünya için büyük paralar harcayarak insanlık adına tehlikeli olabilecek maddeleri yok edecek buluşlara imza atıyorlar. Şimdi daha yaşanabilir bir dünya için elbirliği içinde dayanışma dönemi başladı denebilir.
Yenilikler henüz çok sınırlı. Biz coğrafi konumumuz ve bitkisel faunamızla bu gelişme içinde rahatça yer alabiliriz. Araştırmacılarımız bu sürece buluşlarıyla destek verebilirler. Dünya hızla değişiyor, petrokimya alanında da sağlıklı ürünler hatırı sayılacak ölçülerde artıyor. Alkışlanacak yenilikleri klasik plastik endüstrisinde de görmeye başladık. Dolaysıyla şunun ayırdına varmalıyız; daha temiz bir dünya için işbirliğine ihtiyaç var. Çünkü sıra dışı inovasyon ve her ilginç buluş günümüz uygarlığına katkı demek. Ülkemiz ve tüm insanlık adına fırsat dolu bu gelişmeyi bir başka yazımda daha etraflıca ele alacağım.
NUR DEMİROK
