Yatırım İçin Yeni Rota: ÇAD

Zengin altın, uranyum ve petrol rezervlerine sahip Orta Afrika ülkesi Çad, Türk yatırımcılara çok şey vaat ediyor. Tarım ürünlerinden elektrik malzemelerine, inşaattan hazır giyime pek çok alanda ihracat fırsatı var…

GEÇTİĞİMİZ yüzyıllarda adı çoğunlukla “gelişmemişlik” ile birlikte anılan Afrika, 21. yüzyılda üzerindeki bu imajı yıkacak bir süreç yaşıyor. Zengin doğal kaynaklarıyla ve insan gücüyle, topyekün kalkman ve gelişen bir kıta görüyoruz. Büyük kıtanın her ülkesi, ekonomik yatırım anlamında çok büyük potansiyellere sahip.

Haberimizin konusu olan Çad, bir Orta Afrika ülkesi. Kuzeyinde Libya, güneyinde Orta Afrika Cumhuriyeti, batısında Nijer, Nijerya, Kamerun ve doğusunda Sudan’la çevrilmiş durumda. Afrika’nın adeta kalbinde yer alan Çad, adını ülkenin batısında bulunan Çad Gölü’nden alıyor. Altın ve uranyum rezervleri ve 2000’lerin başında bulunan petrolle doğal kaynaklar açısından zengin bir ülke. Arap sakızı ve susam ihracatında ise dünyada ikinci sırada yer alıyor.

Çad’ın Künyesi

• Başkenti: N’Djemena (Encimine)
• Para birimi: CFA Franc (EAF)
• Nüfusu: 13 Milyon
• Resmi dili: Fransızca, Arapça
• İhracat: 2.290 Milyar dolar
• İthalat: 0.659 Milyar dolar
• Kişibaşına milli gelir: 876 Dolar (2015)

Ne alınabilir?

• Petrol
• Susam
• Arap sakızı
• Pamuk
• Canlı hayvan

Ne satılabilir?

• Makarna ve un gibi temel gıda maddeleri
• Ziraat ürünleri
• Tohum
• Kumaş
• Hazır giyim ürünleri
• Çarşaf
• Yatak örtüsü
• Maya ve kabartma tozları
• Lastik
• Otomotiv yedek parçaları
• Buzdolabı
• Televizyon
• Jeneratör
• Ampul
• Güneş enerjisi panelleri
• Elektrik motorları
• Traktör
• Konserve
• Salça
• İnşaat malzemeleri

Türkiye-Çad dış ticareti

• 2014 36.10 milyon dolar [ihracat 19.30, İthalat: 16.80]
• 2015 39.07 milyon dolar [ihracat 17.40, ithalat: 21.60]
• 2016 42.19 milyon dolar [ihracat 18.53, ithalat 25.65)

Çad’a yatırım yaparken dikkat!..

Çad barındırdığı yatırım fırsatları kadar, yatırımcıların gözden kaçırmaması gereken bazı hassasiyetlere de sahip. DEİK Türkiye-Çad İş Konseyi Yönetim Kurulu Başkanı Can Hakan Karaca bu noktada Çad’da yatırım yapacak yatırımcılara şu tavsiyeleri sıralıyor.

• İnternet sitelerinde bulunan firma bilgilerine güvenmeyin.
• Ticaret yapacağınız şirketi mutlaka gidip yerinde görün.
• Resmi veya sivil toplum kuruluşlarıyla ya da bu ülkelerde yerleşik Türk şirketlerle görüşmeden harekete geçmeyin.
• Mümkünse yerel bir firmayı ortak alın. Bu firmayı seçerken ülkedeki resmi kurumlardan yardım isteyin.
• Eğer ithalat yapacaksanız, malı teslim almadan ödeme yapmayın.

THY’NİN DİREKT UÇUŞLARI VAR

2005 yılında başlayan Afrika açılımı ile Türkiye ile Afrika ülkeleri arasındaki ekonomik ve diplomatik ilişkiler hızla yepyeni bir çehreye büründü. 2016 itibariyle Türkiye, Çad’m toplam ihracatında sekizinci sırada, ithalatı içinde ise dokuzuncu sırada yer alıyor. İki ülke arasındaki toplam dış ticaret hacmi son üç yıldır artış gösteriyor. 2016’da oluşan dış ticaret hacmi yaklaşık 42 milyon dolarken, 2017’de toplam hacmin 45-46 milyon doları yakalaması bekleniyor.

Yatırım için en önemli kriterlerden biri hiç şüphesiz ülkenin ulaşımda iyi bir altyapıya sahip olması. Türk Hava Yolları (THY) Afrika’nın pek çok noktasına doğrudan uçuş yapıyor. THY’nin 2013’ten itibaren İstanbul-Kano-Encemine hattında haftada dört gün olmak üzere seferlerine başlaması iki ülke arasındaki ekonomik ilişkiyi olumlu yönde etkiledi. Karşılıklı uçuşlar ise 2016 yılı sonundan itibaren Salı ve Cumartesi olmak üzere haftada iki gün gerçekleştiriliyor.

YATIRIM ALANLARI ÇOK

Türkiye’nin Encemine Büyükelçisi Serdar Cengiz, ülkede hayvan sayısının nüfusun yaklaşık 7-8 misli olduğunu ve mezbaha inşaatı yapmanın iyi bir yatırım olacağını söylüyor. Cengiz, “Ülkede ayrıca soğuk hava depolarına ihtiyaç duyulmakta. Bu sayede sadece mevsimsel olarak ve aşırı yüksek fiyatlarla tüketilebilen meyve ve sebzelerin yıl boyunca makul fiyatlarla satın alınması mümkün olabilir. İki ülke arasında müteahhitlik sektöründe halen önemli bir işbirliği bulunmuyor. Ancak sektör istikbal vaat ediyor” diyor.

Çad’da sağlık turizminin de umut vadettiğini söyleyen Cengiz, “Ülkemizde sağlık hizmetleri Avrupa ülkelerine, özellikle Fransa’ya kıyasla daha kaliteli ve ucuz olması nedeniyle sağlık turizmi fırsatlarından yararlanmak mümkün. Özel hastanelerimizde Çadlı hastalarla kolay iletişim kurulabilmesi için Fransızca ya da Arapça bilen eleman istihdam edilmesi yararlı olacaktır” diyor.

Pamuk işletmeciliği de ülkede yapılabilecek cazip işlerden biri olabilir. Pamuk 1983 yılından itibaren Çad için önemli bir gelir kaynağı haline gelmiş. Büyükelçi Cengiz’e göre, pamuk ve diğer tanm ürünlerinin üretiminde karşılaşılan en önemli sorun finansman. Cengiz, “Oysa, cüzi miktarlarda yatırım ile tarım üretimini birkaç misline çıkarmak ve ihraç etmek mümkün” diyor.

ÇAD’DAKİ TÜRK MEZBAHASI

Dış Ekonomik ilişkiler Kurulu (DE1K) Türkiye-Çad İş Konseyi Yönetim Kurulu Başkanı ve Cantek Soğutma Endüstri A.Ş. CEO’su Can Hakan Karaca ise Çad’da mezbaha inşaatı yapıyor. Yaklaşık 57 milyon dolarlık proje tamamlandığında Çad’daki hayvanların bu mezbahada işlenmesi sağlanacak. Mezbahada kesilecek hayvanların yüzde 95’i ihraç edilecek. Mezbahada yılda 70 bin ton et üretimi yapılması öngörülüyor. Böylece 600 kişiye doğrudan, 3 bin kişiye ise dolaylı olarak istihdam sağlanacak.

“Çadlılar işbirliği konusunda oldukça istekliler. Karayolu ve altyapı noktasında ülkenin eksiklikleri var. Tanm ülkede yeni başlıyor. Türklerin diğer milletlere göre avantajları var. Çünkü Türkleri sevip sayıyorlar. Fakat ülke nakliye konusunda dezavantajlı” diyen Karaca, Çad’da yapılabilecek işleri şöyle sıralıyor:

“Pamuk, susam, yer fıstığı, silo, ambalaj ve soğuk depolama tesisi kurulması ve işletmesi, traktör ve biçerdöver üretimi, hastane diyaliz merkezi, tavukçuluk, deri işleme, meyve suyu üretimi, turizm ve otel işletmeciliği, et ve süt işleme tesisi, tarım ürünleri üretimi, süpermarket işletmeciliği, modem ve kaliteli restoran ve kafe işletmeciliği, araç servis ve bakımı ve madencilik.”

İLK GİDEN TÜRK

Alelmas Gıda İnşaat Taahhüt Tic. Sanayi firmasının sahibi Ahmet Özen, 2005 yılından beri Çad’da olduklannı söylüyor. Bu ülke Alelmas’ın ilk “göz ağrısı”olmuş. Çad’da belli bir noktaya geldikten sonra diğer ülkelerde çalışmaya başlamışlar. Özen, Afrika’daki ülkeleri Türkiye’nin illeri gibi gördüklerini ve sistemi kurduktan sonra diğer ülkelere yatırım yapmanın daha kolay olduğunu ifade ediyor. Ülkede şu anda elektrik kullanımı yüzde 10 civarında. Bu nedenle Özen’in firması Çad’da şehir elektrik şebekelerinin kuruluşunu yaparak işe başlamış. Özen, ülkede elektrik altyapısında ciddi problemler yaşandığını fakat son yıllarda iyileşme görüldüğünü söylüyor ve sözlerini şöyle sürdürüyor: “Burası pazar potansiyelini görüp bunu değerlendirmek isteyen yatırımcılar için müthiş fırsatlar barındırıyor. Türkiye’den 50-60 sene geride olan ülkede her alanda ticari ilişki geliştirilebilir. Elektrik malzemeleri ülkenin en çok ihtiyaç duyduğu kalemler arasında.”

Alelmas Çad ile ticari ilişkilerini elektrik malzemeleri satışıyla başlatmış ama sonradan Çad’daki talebe göre sattığı ürünlerde çeşitlilik oluşturmuş. İnşaat malzemelerinden gıdaya, tohumdan sulama sistemlerine kadar pek çok şey ihraç etmeye başlanmış. Özen, “Elektrik kabloları birim fiyatı üzerinden fiyatlandırılıyor. Fiyatlar Türkiye’nin iki katı. Nakliye çok sınırlı ve kalifiye işçi pek yok. Ülkede hemen hiçbir sanayi ürünü üretilmiyor; çimento bile Türkiye’den gidiyor. Çimentonun torbası burada 10 TL ise orada 25 dolara alıcı bulabiliyor” diyor. Alelmas firmasının Çad’daki işi sadece mal ticareti değil, kentlerin elektrik tesisatı ile ilgili projeler de geliştiriyor.

Özen, ülkeye ihracat yapacak firmalara konteynır yerine, gemiyle nakliyat yapmalarım öneriyor; böylece maliyetin çok daha düşük olacağı uyarısını yapıyor. Özen, “Konteynır başına 100 dolar ödemek, 30 tonluk gemiyle mal göndermekten daha maliyetli olabiliyor” diyor.

SOĞANI BİLE İTHAL EDİYORLAR

Çad’ın yüzölçümü Türkiye’nin yaklaşık bir buçuk katı. Tropikal iklimin egemen olduğu ülkede topraklar tarım yapmaya oldukça uygun olmasına rağmen pek çok tarım ürünü ithal ediliyor. Soğan bile ithal edilen ürünler arasında. Ahmet Özen, Çad toprağını alıp Yalova Araştırma Merkezi’nde analiz ettirdiklerini ve toprağın birçok tarım ürünü yetiştirmek için verimli olduğunu görmüş. Özen bu konuda şunları söylüyor:

“Çad’m toprağında 40 çeşit sebze yetişir. Marul, fasulye, patlıcan, turp, havuç, çilek, domates… Toprağından aldığımız örnekle hepsi mahsul verdi. Kaddafi’nin yaptırdığı bir otel ülkede sebze üretimi yapılmadığı için her gün Fransa’dan sebze getirtiyor. Nakliyede kilo başına 4 dolar veriliyor, ürün fiyatı da bunun üzerine eklenince ortaya çok yüksek bir maliyet çıkıyor. Oysa topraklar verimli. Tarım yapılıp kendi iç pazarlarına satış yapılabilir. Çad dışarıdan salça ithal eden bir ülke. Oysa toprakları domates yetiştirmeye uygun.”

Özen, gübre, tohum, tarımsal ilaçlar, sulama sistemlerinin ülkenin ihtiyacı olduğunu söylüyor. Gelecek temmuz ayında Atatürk Araştırma Enstitüsü’nde Çad’dan gelecek ziraat eğitimi almış 20 kişilik bir gruba 20 günlük bir eğitim verilecek. Bu eğitim verimli geçerse, devamı da gelecek. Özen, “Tarım eğitimi alacak bu insanlar, Çad’a döndüklerinde tohum, gübre, sulama makineleri gibi pek çok malzemeye ihtiyaç duyacaklar” diyor.

YATIRIM İÇİN ELVERİŞLİ

Çad’da faaliyet gösteren bir diğer firma da Tuba Deri. Firmanın bu ülkeyle ilişkisi oldukça yeni; daha altı ay önce bu ülkeye ihracat yapmaya başlamış. Pazar araştırmaları sonucunda Çad’m yatırım yapmak için elverişli bir ülke olduğunu görmüşler. Çad’a çanta, kemer, cüzdan gibi aksesuarlar satıyorlar. Firma ülkedeki yatırım potansiyelini görüp, önümüzdeki dönemlerde başka ürünlerin satışı konusunda da hazırlık yapıyor. Yatırımları yine deri sektörüyle alakalı olacak. Tuba Deri Yönetim Kurulu Başkanı Özcan Özkan, yapacakları yatırımın kendilerine kazanç sağlayacağım ama daha da önemlisi Çad’m kalkınmasına katkı yapmak için yatırım yapmak istediklerini ifade ediyor.

Çad birçok temel alanda yatırım yapılması beklenen bir ülke. Yıllar süren iç savaş sonrasında son yıllarda ülke kalkınmaya başlamış. Eski bir Fransız sömürgesi olan ülkede Fransızların pek çok yatırımı var. Ülkede hemen her sektörde fırsat yakalamak ise mümkün. Özkan, “Çimento fabrikaları ve birkaç küçük sanayi dışında, ülkede üretim yapılmıyor. Şehir merkezlerinde elektrik var. Jeneratör kullanımı ise son derece yaygın ama maliyetli. Jeneratörü çalıştırmak için kullanılan yakıtın litresi 1 dolar civarında. Ülkede elektrik altyapısına acil ihtiyaç duyuluyor” diyor.

Prof. Dr. Ahmet KAVAS / Türkiye’nin Eski Çad Büyükelçisi, Medeniyet Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dekan Vekili
“Elektrik enerjisi açığı yüksek”

Risk varsa kar da var Yatırımlar ne kadar riskli olursa, geri dönüşü de o kadar karlı oluyor. Kazan kazan diplomasisi nezdinde önce Çadlılara kazandırmak sonra da kazanmak gerekiyor. Çad elektrik iletim altyapısını yeni yeni kurmakta olan bir ülke. Bu sebeple elektrik işleri yapan firmaların Çad’a yapacakları yatırımlar çok önemli. Çin, Çad’da en çok yabancı yatırım yapan ülkelerin başında geliyor. Çin’in Çad’da ciddi altyapı yatırımları var. Yatımların maliyetleri yüksek ama kaliteleri çok düşük. Çinlilerin yaptıkları her şey daha yapılırken bozuluyor.

Eda GEZMEK