Yatırım fonu mu alayım, BES fonu mu?
İçeriğe Ait Başlıklar
BES fonları ile yatırım fonlarını karşılaştıralım
Yatırım fonları ve BES fonları her ne kadar farklı yatırım amacı taşısa da, aynı piyasalara yatırım yaptıklarından dolayı kamuoyu tarafından sık sık karşılaştırıldığına, kıyaslandığına tanık oluyoruz. Bu iki yatırım enstrümanının işletilmesi, yönetilmesi, portföyünün değerlendirilmesi hemen hemen aynı kurallara tabi. Ancak çok önemli bir ayrım var aralarında. BES fonları bireysel emeklilik sistemi için özel olarak kurulmuş fonlardır, sadece bireysel emeklilik sistemine giren TC vatandaşları BES fonlarına yatırım yapabilir. Halbuki yatırım fonlarını dileyen herkes, dilediği aracı kurumdan, dilediği zaman alıp satabilir. Hatta BES fonları da portföylerine yatırım fonlarını alabilir. Gelin, bu hafta BES fonları ile yatırım fonlarını karşılaştıralım. Aralarındaki farkların ve benzerliklerin üzerinden bir kez daha geçelim.
Kurucu Farkı
Bireysel emeklilik fonlarını BES şirketleri kuruyor ve bireysel emeklilik sistemine girenler bu fonlara yatırım yapabiliyor. Ancak yatırım fonları portföy yönetim şirketleri tarafından kuruluyor. Dileyen herkes dilediği zaman, dilediği fonlarda alım-satım yapabiliyor.
Alım-Satım Sınırlaması
Bireysel emeklilik sistemindeki katılımcılar BES fonlarını bir yıl yıl içerisinde 12 kez değiştirebilir. Bireysel emeklilik sisteminde satılan fonların parası nakitte bekletilemez, sistem dışına çıkarılamaz. (Katılımcı ancak sistemden ayrılmak istediğinde, birikimlerini dışarı çıkarabilir.) Her fon satış talimatı verildiğinde alım talimatı da verilmek zorundadır. Halbuki yatırım fonları yıl içerisinde istenildiği kadar alınıp-satılabilir, satılan fonların parası istenirse nakitte bekletilebilir veya çekilebilir.
Devlet Desteği
Bireysel emeklilik sisteminde her yıl, brüt asgari ücretin yıllık tutarı kadar olan kısmına %25 devlet katkısı olduğu için bir anlamda BES fonlarına yatırım, devlet desteği sağlıyor, denilebilir. Halbuki yatırım fonlarında böyle bir destek bulunmuyor.
Fon Kesintileri
Yatırım fonlarında ve BES fonlarında kesintiler için üst sınır uygulanıyor. Yatırım fonları tarafında para piyasası fonlarında azami yıllık kesinti yüzde 1,28 iken, kısa vadeli borçlanma araçları fonları, koruma amaçlı ve garantili fonlar, kıymetli madenler fonları ile unvanında endeks ibaresi bulunan fonlarda yıllık kesinti yüzde 2,19 olarak uygulanıyor. Fon sepeti fonlarında azami yıllık kesinti yüzde 4,38 ve diğer fonlarda azami kesinti yüzde 3,65 seviyesinde.
BES fonlarında ise para piyasası fonları, kıymetli madenler fonları ve muhafazakar/temkinli değişken fonlarda azami yıllık kesinti oranı yüzde 1,09 iken, borçlanma araçları fonları, standart fon, endeks fon ve dengeli değişken fonlarda kesinti oranı yüzde 1,91 olarak uygulanıyor. Hisse senedi fonları, Karma Fonlar, Fon Sepeti Fonu, Atak/Dinamik/Büyüme değişken fonları ile agresif değişken fonlar ve fon sepeti fonlarında yıllık azami kesinti oranı yüzde 2,28.
Fon Türleri
Bireysel emeklilik fonları yatırım fonlarının katılma paylarını portföylerine alabiliyor. Ancak yatırım fonları BES fonları katılma paylarına yatırım yapamıyor. (BES fonları katılma paylarına yatırım yapmanın şartı bireysel emeklilik sistemine girmek.) Diğer yandan yatırım fonu türlerinden bazıları bireysel emeklilik sisteminde bulunmuyor, örneğin gayrimenkul yatırım fonları, girişim sermayesi yatırım fonları, borsa yatırım fonları, garantili şemsiye fonlar, koruma amaçlı şemsiye fonlar ve serbest fonlara BES katılımcıları doğrudan yatırım yapamıyor? Peki, bu fonlara BES fonları yatırım yapabiliyor mu? Evet, BES fonlarından özellikle fon sepeti fonları başta olmak üzere diğer fonlar da bahsedilen yatırım fonları katılma paylarına yatırım yapabiliyorlar.
Diğer yandan bireysel emeklilik sisteminde olup da, yatırım fonlarında bulunmayan standart fonlar ve devlet katkısı fonları var. Standart fonlar bireysel emeklilik sisteminde fon tercihinde bulunmayan katılımcılara sunuluyor. Devlet katkısı fonları da bireysel emeklilik sistemine özgü fonlardan ve devletin sağladığı %25’lik teşviğin yatırımında kullanılıyor.
Vergilendirme
BES fonları ile yatırım fonları arasında vergilendirme konusunda çok önemli farklar var. BES fonlarında fon türüne bakılmaksızın elde tutma süresi önemli iken, yatırım fonlarında elde tutma süresi, sadece portföyünde %51 oranında Borsa İstanbul’da işlem gören hisse senetlerini tutan, hisse fonlar için önemli.
Bireysel emeklilik fonlarına yatırım yapanlar, sadece sistemden ayrılırken vergilendiriliyor. Bu da sistemde kalınan süreye ve emeklilik hakkının kazanılmasına göre değişiyor. Sistemde 10 yıldan az kalarak, ayrılmak isteyenler fonların toplam getirisi üzerinden %15 stopaja tabi. 10 yılı tamamladığı halde 56 yaşını bitirmeden sistemden ayrılanlarda stopaj yüzde 10’a düşüyor. 10 yılı tamamlama ve 56 yaşını bitirme kriterlerini yerine getirerek emeklilik hakkı kazananlarda, stopaj getiriler üzerinden %5 olarak uygulanıyor. Vefat durumunda ise süreye bakılmaksızın stopaj yüzde 5 olarak alınıyor.
Yatırım fonlarının katılma paylarını alan bireysel yatırımcılar açısından fonun yatırım yaptığı varlıklar stopaj uygulamasında etkili. Portföyünde asgari %51 oranında BİST’te işlem gören hisse senedi bulunan fonların bir yıldan fazla elde tutulması halinde stopaj ödenmiyor. Devamlı olarak portföyünde en az %80 oranında Borsa İstanbul’da işlem gören hisse senetlerini (Menkul Kıymet Yatırım Ortaklık hisseleri hariç) taşıyan fonlarda stopaj ‘0’ olarak uygulanıyor.
Unvanında değişken, karma, eurobond, dış borçlanma aracı, yabancı, serbest ve döviz ibaresi bulunan fonların satışında getiri üzerinden %10 stopaj uygulanıyor.
Ayrıca yatırım fonları katılma paylarına yatırım yapanlar açısından dönemsel vergi düzenlemeleri yapılabiliyor. Bu da bazı dönemlerde yatırım fonları katılma paylarına yatırımı çok daha cazip hale getirebiliyor, örneğin; ünvanında değişken, karma, eurobond, dış borçlanma, yabancı, serbest ve döviz ibaresi bulunmayan fonlarda 31/12/2021 tarihine kadar stopaj ‘0’ olarak uygulanacak. Bu fonlara para piyasası ve kısa vadeli fonlar da dahil.
| 1 Aralık 2021 İtibariyle | |||
| YATIRIM FONU TÜRLERİ | Fon | Yıllık Getiriler | |
| FON TÜRÜ | Adedi | En iyi | En kötü |
| Koruma Amaçlı Şemsiye Fonlar* | 13 | ||
| Borsa Yatırım Fonları-Döviz | 67 | 67 | |
| Borsa Yatrm Fonları-Hısse Senedi | 11 | 51 | 12 |
| Borsa yatım Fonları-Kıymetli Maden | 3 | 74 | 70 |
| Değişken Fonlar | 80 | 93 | 12 |
| Karma Fonlar | 9 | 105 | 25 |
| Borçlanma Araçları Fonları-Kamu* | 1 | ||
| Borçlanma Araçları Fonları-Özel Sektör | 11 | 22 | 16 |
| Borç Araç. Fon. Dış Borçlanma (Eurobond) | 10 | 73 | 56 |
| Borçlanma Araçları Fonları-Yabancı | 3 | 65 | 57 |
| Borçlanma Araçları Fonları-Kısa Vade! | 24 | 19 | 15 |
| Borçlanma Araçları Fonları-Orta Vadek | 8 | 18 | 7 |
| Borçlanma Araçları Fonları-Uzun Vadeli | 3 | -2 | -8 |
| Borçlanma Araçları Fonları-Diğer | 12 | 21 | 7 |
| Fon Sepeti Fonları-Hisse Senedi* | 2 | ||
| Fon Sepeti Fonten-Yabancı Emtia | 7 | 151 | 49 |
| Fon Sepeti Fonları-Diğer | 22 | 54 | 23 |
| Fon Sepeti Fonları-Yabancı | 5 | 101 | 51 |
| Hisse Senedi Fonları | 48 | 88 | 20 |
| Hisse Senedi Fonları-Yabancı | 8 | 122 | 45 |
| Hisse Senedi Fonlan-Endeks | 14 | 75 | 9 |
| Katılım Fonları-Altın | 6 | 68 | 58 |
| Katlım Fonları-Diğer | 9 | 60 | 1 |
| Katlım Fonları-Kira Sertifikası Fonları | 22 | 74 | 15 |
| Katılım Fonları-Hisse | 5 | 49 | 38 |
| Kıymetli Madenler Fonları | 12 | 68 | 64 |
| Para Piyasası Fonları | 38 | 19 | -1 |
| Serbest Fon-Özel | 72 | 116 | -26 |
| Serbest Fon-Döviz | 179 | 557 | -91 |
| Serbest Fon-Hisse Senedi | 16 | 121 | 10 |
| Serbest Fon-Katılım | 8 | 70 | -9 |
| Serbest Fon-Diğer | 106 | 2720 | -38 |
| Serbest Fon-Kısa Vadeli | 5 | 18 | 17 |
| Gayrimenkul Yatırım Fonları | 65 | 3118 | -12 |
| Girişim Sermayesi Yatırım Fonu | 84 | 533 | -2 |
| Toplam Fon Sayısı ve Tutarı | 922 | 301.988 MİLYON TL | |
| 1 Aralık 2021 İtibariyle | |||
| BES FONU TÜRLERİ | Fon | YILLIK GETİRİLER | |
| BES FONLARI-GÖNÜLLÜ | Adedi | En iyi | En kötü |
| Hisse Senedi Fonları | 21 | 82 | 43 |
| Borçlanma Araçtan Fonları-Kamu | 5 | 7 | 2 |
| Borçlanma Araçtan Fonları-Ozel Sektör | 3 | 26 | 17 |
| Borçlanma Araçtan Fonları-Oış Borçlanma | 23 | 65 | 51 |
| Borçlanma Araçtan Fonları-Diğer | 19 | 12 | 5 |
| Katılım Fonları-Değişken-Muhafazakar | 25 | 25 | |
| Katılım Fonları-Değişken-Dengeli | 41 | 21 | |
| Katiım Fon.-Değış.-Atak/Dinamik/Büyüme | 34 | 28 | |
| Katılım Fonları-Değişken-Agresif | 63 | 63 | |
| Katılım Fonları-Hisse Senedi | 54 | 37 | |
| Katılım Fonları-Kıymetli Maden | 8 | 68 | 65 |
| Katlım Fonlar-Standart | 9 | 26 | 21 |
| Katılım Fonları-Devlet Katkısı | 13 | 23 | 19 |
| Karma Fonlar | 7 | 81 | 12 |
| Para Piyasası Fortarı | 13 | 18 | 18 |
| Kıymeli Maden Fortarı | 6 | 71 | 67 |
| Endeks Fonları | 7 | 89 | 18 |
| Fon Sepeti Fortarı | 6 | 83 | 51 |
| Devlet Katkısı Fonları | 12 | 2 | -9 |
| Değişken Forlar-Muhafazakar | 12 | 71 | 16 |
| Değişken Fonlar-Dengeli | 22 | 60 | 5 |
| Değişken Fonlar-Atak/Dinamik/Büyüme | 23 | 72 | 17 |
| Değişken Fonlar-Agresif | 6 | 101 | 30 |
| Standart Fonlar | 13 | 13 | 1 |
| Toplam Fon Sayısı ve Tutarı | 245 | 220.847 MİLYON TL | |
| BES FONLARI-OKS | |||
| Başlangıç Fortarı | 11 | 18 | 17 |
| OKS Standart Fonlar | 11 | 27 | 16 |
| OKS Değ. Fonlar-Muhafazakar/Temkinli | 11 | 29 | 15 |
| OKS Değişken Fonlar-Dengeli | 11 | 52 | 20 |
| OKS Değ Fonlar-Atak/Dinamik/Büyüme | 11 | 68 | 13 |
| OKS Değşken Fonlar-Agresif | 11 | 79 | 37 |
| OKS Katılım Fortrı-Standart | 13 | 38 | 17 |
| OKS Katılım Fonları-Başlangıç | 13 | 19 | 18 |
| OKS Katılım Değişken Fonlar-Muhafazakar | 2 | 19 | 18 |
| OKS Katılım Değişken Fortarı-Dengeli | 2 | 22 | 19 |
| OKS Kat Değ. Fon-Atak/Dinamik/Büyüme | 13 | 48 | 26 |
| OKS Katılım Değişken Fonları-Agresif | 13 | 59 | 31 |
| Toplam Fon Sayısı ve Tutarı | 122 | 15.169 MiY0N TL | |
SON SÖZ
Bireysel emeklilik fonları fon çeşitliliği ve alım-satım kısıtlamalarıyla yatırım fonları karşısında dezavantajlı iken, %25 devlet katkısı ve uzun vadeli birikime olanak sağlayan bireysel emeklilik sistemiyle avantaj sağlıyor. Yatırımcıların BES fonları mı, yatırım fonları mı sorusuna düzenli ve uzun vadeli birikim potansiyeli, yaş, alım-satım kısıtlamaları, devlet desteği, vergi, fon çeşitliliği vb. unsurları göz önüne alarak karar vermesi gerekiyor.
ZEYNEP CANDAN AKTAŞ
