Yasal Haşhaş Üretimi Çiftçiye Çok Kazandıracak

Sert kış nedeniyle rekolte düşünce Amasya, Tokat, Çorum, Balıkesir Kütahya, Eskişehir ve Manisa’da da haşhaş üretimine izin verildi. Yeni bölgelerle birlikte dünya yasal haşhaş üretimindeki payımızın yüzde 50’nin üzerine çıkması bekleniyor…

HAŞHAŞ deyince sizin de aklınıza hemen uyuşturucu geliyor değil mi? Oysa tıp dünyasının vazgeçilmez ağrı kesicilerinden morfinin hammaddesi olan haşhaşın, doğru ellerde kullanıldığı takdirde daha birçok faydası bulunuyor.

Birçok kültür bitkisinin gen kaynağı olan haşhaşın Anadolu’nun geçmişinde de özel bir yeri var. Sümerler, Asurlular, Hititlerden kalan kabartmalarda o dönemlerde de haşhaş üretildiği anlaşılıyor.

1933 yılına kadar Türkiye’de haşhaş ekimi serbest olarak yapılıyordu. O tarihte “Uyuşturucu Maddeler İnkisar İdaresi” kurularak haşhaş ekimi 17 ille sınırlandırıldı. 1938’de Toprak Mahsulleri Ofisi kurulunca haşhaş ekiminin kontrolü tamamen bu kuruma devredildi. 1960’ta haşhaş üretimine izin verilen il sayısı 42’ye çıkarıldı.

1970’li yılların başında haşhaş konusunda ABD’yle gerginlik yaşandı. ABD yönetimi, dönemin başbakanı Bülent Ecevit’ten haşhaş ve kapsülden afyon üretimini sınırlandırmasını istedi. Ancak Ecevit bu talebe direndi ve o dönemde ambargo tehdidine varan bir süreç yaşandı.

1971’de önce üretim yapılan il sayısı 7’ye düşürüldü. Aynı yıl Türkiye uluslararası arenada yasa dışı uyuşturucu kaynaklarından biri olarak suçlanınca, dönemin hükümeti haşhaş üretimini tamamen yasakladı. Bu yasak 1974 yılına kadar devam etti. Bu karardan Türkiye’deki 1.5 milyon kişi doğrudan etkilendi. Ancak Amerika ve Avrupa’ya giren uyuşturucuda hiçbir azalma olmadı.

1974’te ilaç sanayisinde hammadde olarak kullanılmak üzere haşhaş ekimine Afyon, Burdur, İsparta, Denizli, Kütahya, Uşak ve Konya’nın bazı bölgelerinde yeniden izin verildi…

Türkiye’de halen haşhaş üretimi uyuşturucu maddelerle ilgili kanun ve yönetmelikler çerçevesinde yapılıyor. Tamamen yasal izinler ve kontrollerle üretiliyor. Haşhaş kapsülü alımını yine Toprak Mahsulleri Ofisi yapıyor.

Haşhaş kapsülü başta morfin olmak üzere ilaç sanayinde hammadde olarak kullanılırken, tohumu da gıda sektöründe değerlendiriliyor.

2011 yılında 549 bin dekar alanda 41 bin ton haşhaş kapsülü üretildi. Türkiye, bu üretimle dünya yasal haşhaş ekiminde yüzde 48 paya sahip. Yasal haşhaş üretiminde Türkiye’yi yüzde 14 payla Hindistan, yüzde 10’la Fransa, yüzde 8’le Avustralya takip ediyor…

REKOLTE DÜŞÜNCE İL SAYISI ARTTI

Malum geçen yıl kış çok sert geçti. Özellikle İç Ege’de haşhaş üretimi yapılan bölgelerde ciddi don olayları yaşandı. Tohumlar dondu, yüzde 50’ye varan rekolte kayıpları oldu. Haşhaş üretimi yarı yarıya düşünce bu yıl yeni ekim alanlarına izin verildi. Artık afyon (Afyonkarahisar), Burdur, İsparta, Denizli, Kütahya, Uşak ve Konya’nın yanı sıra Amasya, Tokat, Çorum, Balıkesir Kütahya, Eskişehir ve Manisa’nın bazı bölgelerinde de bu yıldan itibaren haşhaş ekilebilecek.

Haşhaş deyince doğal olarak ilk akla gelen il Afyon oluyor. Ama aslında üretimin lideri Burdur. Burdur Ziraat Odası Başkanı Kemal Kubilay, ildeki haşhaş üretimi ve genel rekolteyle ilgili şu değerlendirmeyi yapıyor:

“Burdur’da halen 31 bin dekarlık alanda haşhaş üretiliyor. Geçen yıl kış şiddetli geçti. Bizim bölgemizdeki 30 bin dekar alanda haşhaş tohumları dondu. Tarladan ürün kaldıramadık.

Benzer bir durum Afyon’da da yaşandı. Henüz elimizde net veriler yok ama yüzde 50’nin üzerinde bir ürün kaybı söz konusu. Üretimde açık oluşmaması için bu yıl üretim alanları genişletildi.” Kubilay’ın verdiği bilgiye göre, önceki yıllarda çiftçilere 3-4 dekarlık izinler veriliyormuş. Bu yıl 15 dekara çıkarılmış. Bu yıl verim iyi olursa haşhaş üretiminin en az ikiye katlanması bekleniyor. Kemal Kubilay, izin verilmesi durumunda haşhaş üretiminin rahatlıkla artacağını söylüyor.

TOHUMLAR HİNDİSTAN’A GİDİYOR

Haşhaşın kapsülü ilaç sektöründe kullanılırken içi de gıda sektöründe değerlendiriliyor. Haşhaş tohumu en çok yağ olarak kullanılıyor. Ancak Türk tüketicisinin yeterince bilmediğinden ya da damak tadımıza çok uymadığından olsa gerek tohumun yüzde 80’i Hindistan’a ihraç ediliyor. Kemal Kubilay, “Türkiye W genelinde pek bilinmese de bölgemizde haşhaş tohumundan yağ elde ediliyor. Yöre insanımız yemeklerinde haşhaş yağı kullanıyor. Ayrıca haşhaşlı ekmeklerimiz de çok lezzetlidir” diyor.

TOKAT İÇİN YENİ ALTERNATİF

Tokat, son yıllarda ceviz, elma ve domates üretimiyle öne çıkıyor. Haşhaş da geçmişte az da olsa üretilmiş. Sonrasında izin verilen iller arasından çıkınca unutulmuş. Şimdi yeni tebliğle Tokat, yeniden haşhaş üretim iznine kavuşmuş oldu.

Tokat Ziraat Odası Başkanı Ahmet Döken, bu yıl 3 bin 565 dekar alanda ekim yapıldığını söylüyor. İlde haşhaş ekimi Niksar, Erbaa ve Turhal ilçelerinde yapılıyor. Döken, “Bu ilçelerimizde ağırlıklı olarak şekerpancarı üretiliyordu. Ancak bu ürün kotalar nedeniyle çiftçiyi artık mutlu etmiyor. Son yıllarda domates üretimi de öne çıkmıştı. Ancak fiyatlar nedeniyle bu üreticiler de mutsuz. Yeni bir arayış vardı. Şimdi haşhaş karlı bir alternatif olabilir. Bu yıl ekim alanı az. Ancak izin verildiği takdirde zamanla haşhaş alanları artabilir” diyor.

DENİZLİ AYÇİÇEĞİNE DÖNDÜ

Denizli’nin Çivril, Acıpayam ve Çal ilçelerinde de yıllardır haşhaş üretiliyor. Ancak geçen yılki sert kıştan bu bölgedeki haşhaş ekimi de nasibini almış. Denizli Ziraat Odası Başkanı Hamdi Gemici’nin önümüzdeki döneme yönelik beklentisi şu şekilde:

“Tarım sektörü üstü açık bir işletme gibi. Dış etkenlere fazlasıyla bağımlı. Don olayı geçen yıl haşhaşı vurdu. Tohumlar donduğu için haşhaş tarlaları ayçiçeğine döndü. Bu yıl üretici tekrar haşhaşa döner mi bilemiyorum. Bu ayın sonunda belli olur.”

Haşhaş ekiminin maliyeti

Haşhaş ekimi yasal izinlere tabi. Devletin izin verdiği ölçüde üretilebiliyor. Yine de bu işe girecekler için maliyetin çok düşük olduğunu belirtelim.

Dekar başına tohum ve zirai bakımla birlikte toplam maliyet 200 TL’yi geçmiyor. Tabii tarla maliyeti hariç. Haşhaş, yılda iki kez ekilebiliyor: Biri ekim ayı içinde, diğeri ise marttan sonra. Daha çok ekim ayı tercih ediliyor.

Türkiye’de en fazla mavi, beyaz ve sarı haşhaş tohumları tercih ediliyor. Dekarda ortalama 150 kg kapsül elde edilebiliyor.

Kapsülü 3, tohumu 9 TL

Haşhaş hasadı buğdayda olduğu gibi hazirandan sonra yapılıyor.

Kapsüllerin tek alıcısı var: Toprak Mahsulleri Ofisi. TMO, kilosunu 3 TL’den alıyor. Alınan kapsüller Afyon Alkaloidleri Fabrikası’nda işlenip ilaç sektörüne hammadde olarak veriliyor. İçindeki tohumsa serbest piyasada değerlendiriliyor.

Haşhaş tohumunun kilosu şu sıralar 9 TL’den satılıyor.

Bu fiyat bazı aylar 5 TL’ye düşerken, bazen de 10 TL’nin üzerine çıkabiliyor. Aslında tohumların yüzde 80’i ise ihraç ediliyor. Bu ihracattan da 50 milyon doların üzerinde döviz girdisi sağlanıyor.

İdriz Çokal / Para Dergisi