Türk çiftçisi yeniden kooperatiflerle büyüyor

Türk çiftçisi yeniden kooperatiflerle büyüyor. Birçok belde ve köyde başarı hikayeleri yazılıyor. Küçük aile işletmeleri kooperatifler sayesinde devlerle rekabet ediyor. Birçok köy kooperatifi, Avrupa’yı bile kıskandıracak standartlara ulaştı.

GELİŞMİŞ pek çok ülkenin tarımsal kalkınmayı kooperatifler sayesinde sağladığını biliyor muydunuz? Karşılıklı yardımlaşma esasına göre kurulan kooperatifler sayesinde Amerika ve Avrupalı çiftçiler varlıklarını güçlü bir şekilde sürdürebiliyor. Örneğin Ispanya’da, zeytinyağının yüzde 70’i kooperatifler tarafından üretilip pazarlanıyor. Hollanda’da üretilen sütün yüzde 97’sini, çiçek üretimi ve pazarlamasının yüzde 95’ini kooperatifler karşılıyor. Almanya’da süt üretimi ve pazarlamasının yüzde 76’sını, hububatın yüzde 70’ini, yaş meyve ve sebzenin yüzde 60’ını ve tüm tarım ürünlerinin yüzde 55’ini kooperatifler üretip pazarlıyor…

Birleşmiş Milletler, halen dünya genelinde 3 milyara yakın insanın geçiminde kooperatiflerin katkı sağladığını tahmin ediyor. Kanada ve Norveç’te 3 kişiden l’i, ABD’de ise 4 kişiden l’i kooperatif ortağı. Amerika’da kooperatif yapıları inanılmaz büyüklüklere ulaşmış durumda. Cirosu milyar doların üzerinde 30’un üzerinde kooperatif var. Çin’de ise 180 milyon kişi kooperatif üyesi. Kanada’da buğday ve tahıl üretiminin yüzde 75’i kooperatifler eliyle yapılıyor…

Türkiye’de ise kooperatifçilik Amerika ve Avrupa’yla kıyaslanabilecek düzeyde değil. Ancak çok güzel, başarılı örneklerimiz de mevcut. 60’ı il, 663’ü ilçe, 1.005’i kasaba veya köy merkezinde olmak üzere bin 719 kooperatifimiz bulunuyor. Bu kooperatiflere 1.1 milyon çiftçi ailesi üye.

Kooperatiflerimiz, 1970’Ii yıllarda çok başarılı bir grafik çizdiler. Daha sonra uzun süre adeta uyku moduna girdiler. Şimdilerde ise yeniden bir uyanış, atağa geçme dönemi başladı. Kendi markalarıyla ihracat yapanı da var, ciddi cirolara ulaşanı da… Hemen her dalda kooperatif mevcut. Süt, yumurta, çiçek, üzüm, elma, peynir gibi aklınıza gelen bütün tarımsal ürünlerde örgütlenme var.

2012, Dünya Kooperatifçilik Yılı. Bütün dünyada kooperatifçiliğin önemi vurgulanıyor, çiftçilere kooperatifler etrafında birleşmeleri çağrıları yapılıyor. Biz de Para dergisi ola rak Türkiye genelindeki kooperatifleri araştırdık ve çok başarılı örneklerle karşılaştık. Kooperatifçiliğin hızla geliştiğine şa hit olduk. Önümüzdeki yıllarda bu bilincin daha da artacağına, küçük üreticilerin kooperatifler etrafında örgütlenerek dev birer işletmeye döneceğine inancımız güçlendi.

ÇİÇEKTEN 25 MİLYON TL KAZANIYORLAR

BAYÇİKOP (Bayındır Çiçek Üreticileri Tarımsal Kal-kınma Kooperatifi) genç ve başarılı kooperatiflerden biri. 2000 yılında İzmir’in Bayındır ilçesinde kurulmuş. 1980’den itibaren çiçekçilik ailelerin önemli geçim kay-nağı olmaya başlamış. 2000 yılına gelindiğinde ise üreti-çiler bir araya gelerek kooperatif kurulmuş. Kooperatifin başkanlığını Ersoy Sümerkan yapıyor.

Çiçekçilik sanayi bölgesi kurmak için çalışmalar yaptıklarını söyleyen Sümerkan, “Sanayi bölgesi kurulması yatırım programına alındı. Çiçekçilik organize sanayisinin kurulması ve faaliyete geçmesiyle ilçede çalışan nüfus sayısı aratacak ve ilçenin gelirinde büyük artış sağlanacak” di yor.Bayındır’da hem seralarda hem açık alanda 105 çeşit çiçek üretiliyor. Sonbahar ve ilkbahar aylarında 4 bin kişiye istihdam sağlanıyor. Ersoy Sümerkan, kooperatifin faaliyetleriyle ilgili şu bilgileri veriyor:

“İstanbul, Ankara, İzmir ve Antalya belediyeleri, Bayındırlı çiçekçilerin en iyi müşterileri. Oteller, siteler, peyzaj yapan şirketler önemli müşterilerimiz. Türkiye’de ilk söz leşmeli üretim İzmir Büyükşehir Belediyesi’yle yapıldı ve devam ediyor. Sözleşmeli üretim hem üretici hem de alıcı için garantili bir iş. Bu sayede alıcılara ürünü seralarda görme ve seçme imkanı veriliyor. Bu da alıcı açısından önemli bir avantaj. Yıllık ciromuz 25 milyon TL.

Bunu birkaç yıl sonra 50 milyona çıkarmayı hedefliyoruz. Kooperatifte başarılı olabilmek için bazı konulara dikkat etmek gerekiyor. Bu işe gönül vermiş insanlar bir araya gelmeli. Yönetim ve denetim kurulu üyeleri işi bilen kişilerden seçilmeli. Kooperatif üyelerine fayda, kazanım sağlayabilmeli.”

BİN 900 ORTAĞI VAR

Tire Süt Mahsulleri Tarımsal Kalkınma Kooperatifi, alanında en başarılılarından biri. Kooperatifin adını Ege Bölgesi okul sütü projesindeki başarısıyla sıkça duyuyorduk. İzmir Büyükşehir Belediyesi’yle birlikte 7 yıldır ilköğretim öğrencilerine süt temin ediyor. Tire Süt markasıyla başta süt, peynir, yoğurt olmak onlarca tüke-ticiye ulaşıyor. Et piyasasında da oldukça etkin.

1967 yılında 5 kişiyle kurulan kooperatif bugün bin 900 ortağa ulaşmış. Tire Süt Mahsulleri Tarımsal Kalkınma Kooperatifi Başkanı Mahmut Eskiyörük, günlük 150 ton süt ürettiklerini söylüyor. Kooperatife ait süt ve süt ürünleri ile et ve et ürünleri fabrikaları bulunuyor. Halen birçok markaya süt tedarik ettiklerini belirten Eskiyörük, kendi markalarıyla da satış yaptıklarını vurguluyor:

“Süt ve süt ürünleri işleme tesisimizde organik ve pastörize süt ile beyaz peynir, kaşar peyniri, tulum peyniri, yoğurt, tereyağı, ayran, lor peyniri üretiyoruz. Bu ürünler büyük hipermarket ve şarküteriler aracılığıyla tüketiciye ulaşıyor. Ette de çöp şiş dahil bütün ürünleri üretip satıyoruz.” Kooperatifler üyelerine faydalı oldukça başarıya ulaşıyor. Tire Süt Kooperatifi de bu anlamda başarılı bir grafik çiziyor. Yem ve levazım deposu, akaryakıt istasyonu, ot biçme ve paketleme, veterinerlik hizmeti, silaj paketleme hizmeti, sigorta hizmetleri, lastik ve akü servisi, sperma satışı, hububat alım satım deposu gibi birçok alanda üyelerine fırsatlar sunuyor. Eskiyörük, “2002’de çalışan sayımız sadece ll’di. Bugünse kurduğumuz fabrikalarla birlikte bu sayı 150’yi geçti. Halen sadece iç pazarda satış yapıyoruz. Bu yılın sonu gibi ihracata da başlamayı hedefliyoruz. Yıllık ciromuz 50 milyon TL’nin üzerinde. Net karımız da 1.1 milyon TL. Süt ürünlerimizi Kipa ve Pehlivanoğlu zincirleriyle tüketiciye ulaştırıyoruz. Dağıtım ağımızı her geçen gün genişletiyoruz. Ege Bölgesi’nde söz sahibi olmayı amaçlıyoruz. Bölgemizde güçlendikten sonra diğer illere de ulaşmak istiyoruz.”

MURSALÜ ŞARAPLARI

Tekirdağ’ın Şarköy ilçesine bağlı Mursallı Köyü Tarımsal Kalkınma Kooperatifi 2007 yılında kurulmuş. 90 haneli köyün 71’i kooperatife üye. Şarköy’de en fazla şaraplık üzümün üretildiği köyün 3 bin 500 dönümlük bağ alanında 5 bin ton şaraplık üzüm yetişiyor. Üzüm para etmeyince köylü çareyi kooperatifleşmekte bulmuş. Kooperatif vasıtasıyla şarap üretim tesisi kurmaya karar vermişler. 2007 yılında Tarım ve Köyişleri Bakanlığı’nın kırsal kalkınma yatırım programına başvurarak kooperatif kurma maliyetinin yüzde 50’si (250 bin TL) tutarında hibe almışlar. 2008 yılında fabrikanın temelini atan kooperatif, 2009’da da üretime başlamış. Mursallı markalı şaraplar halen İstanbul, İzmir, Eskişehir, Burdur, Tekirdağ, Kırklareli ve Edirne’de tüketiciye ulaşıyor. Kooperatif Başkanı Nihat Balkan’a göre aylık ciro 100 bin TL’yi geçiyor.

ULUSAL MARKA YOLUNDA

İğdeli ve Çevre Köyleri Tarımsal Kalkınma Kooperatifi, 1986 yılında İğdeli Köyü muhtarının fikriyle kurulmuş. Zamanla 15 köyden 2 bin ortağa ulaşan kooperatifin başkanlığını İzmir Kiraz Kaymakamı Murat Ba-lacak yürütüyor. Kooperatifin murahhas üyeliğini ise Süleyman Top üstlenmiş. Süt ve süt ürünleri alanında faaliyet gösteren kooperatif, fabrikalarında günlük 50 ton süt işliyor. Üyelerinin ürünlerini piyasanın üzerinde bir fiyatla aldıklarını belirten Süleyman Top, “Hayvan yemlerini de piyasanın altında üyelerimize ulaştırıyoruz. Tohum ihtiyaçlarını da karşılıyoruz” diyor. Kooperatif, taze kaşar peyniri, dilimli taze kaşar peyniri, tulum peyniri, beyaz peynir ve lor peyniri üretimi yapıyor. Soğuk zincire büyük önem verdiklerini söyleyen Süleyman Top, “Ürünlerimiz nihai tüketiciye soğuk zincir kırılmadan ulaşıyor. Kooperatif bünyesinde tam teçhizatlı süt ve süt ürünlerinin analizleri yapılıyor. Çiğ süt ve üretilen ürünlerin analizi gıda mühendislerince günlük yapılıyor” diyor. Süt tesislerinde 33 kişinin istihdam edildiğini söyleyen Top, yıllık cironun da 20 milyon TL’yi geçtiğini belirtiyor, iğdeli Kooperatifi’nin ürünleri İzmir ve ilçeleri başta olmak üzere Ege bölgesinde satılıyor. Kooperatif ürünleri son birkaç yıldır İstanbul, Ankara, Bursa ve Antalya’da da bazı marketlerde satılıyor.

ORGANİK ÇAYDA İDDİALI

Kaban ve Çevre Köyleri Tarımsal Kalkınma Kooperatifi, Trabzon’da Of-Çaykara yolu üzerinde faaliyet gösteriyor. 1989 yılında kurulan ve halen bin 224 ortağı bulunan kooperatifin faaliyet alanı çay. Tesislerde 50 tonu organik olmak üzere günlük 150 ton çay işleniyor. Kooperatifin çay filizi, yeşil çay, aromalı çay, hediyelik çaylar, organik çay, çay çiçeği, yeni harman, çay kolonyası gibi ürünleri var. Özçay markalı bu ürünler halen Trabzon, Rize, Ankara, İstanbul, Zonguldak, Tekirdağ, Çanakkale, tzmir, Kırklareli, Bursa, Antalya, Kayseri, Diyarbakır ve Mersin illerindeki bayiler aracılığıyla ve tarım kredi kooperatifleri satış yerlerinde tüketiciye ulaşıyor. Kooperatif Başkanı Ekrem Saral, çay işleme tesislerinde 23 kişinin istihdam edildiğini, yıllık cironun da 8 milyon TL’yi geçtiğini belirtiyor.

PAZARLAMA SIKINTISI AŞILDI

Tonya Tarımsal Kalkınma Kooperatifi, 1966 yılında kurulmuş. 7 kişiyle kurulan kooperatifin ortak sayısı şu anda 2 bin 744’e ulaşmış. Hayvancılığın yaygın oldıığıı bölgede süt pazarlamasında sıkıntı yaşanınca kooperatifleşmeye gidilmiş. Süt ürünleri fabrikasında günlük 70 ton süt işleniyor. Kooperatif, kaşar peyniri, lor peyniri, telli peynir, tereyağı, beyaz peynir, yoğurt ve ayran üretiyor.

Kooperatif Başkanı Kemal Tonya, ürünlerin sadece Trabzon değil Rize, Samsun, Ankara, İstanbul, Karabük ve Zonguldak’ta da tüketiciye ulaştığını söylüyor. Halen 45 kişiyi istihdam eden kooperatifin yıllık cirosu 8 milyon TL.

MARKALAŞMAYA ÇALIŞIYOR

1969 yılında kurulan Hamsiköy Süt Kooperatifi (HASKO) Tarımsal Kalkınma Kooperatifi, yıllardır kendi köyünün yanı sıra çevre köylere de hizmet veriyor. Üreticilerin sütlerini değerlendirmek amacıyla kurulan kooperatifin ilk mandırası 1987 yılında faaliyete geçmiş. O dönemde günlük kapasitesi 5 ton olan mandırada bugün 40 ton süt işleniyor. 147 Momsi Key ortaklı kooperatif vakumlu kaşar peyniri, tereyağı, telli peynir ve lor peyniri üretiyor. HASKO markalı ürünler Trabzon, Rize, Samsun, İstanbul ve Ankara’da satılıyor. Kooperatifin yıllık cirosu 1.7 milyon TL.

FESTİVALDEN DOĞAN KOOPERATİF

Nebioğlu ve Çevre Köyleri Tarımsal Kalkınma Kooperatifi’nin kuruluş hikayesi hayli ilginç. Konu Zonguldak’ın Çaycuma ilçesine bağlı Nebioğlu Köyü’nde düzenlenen yoğurt festivalinden gündeme gelmiş. Ardından da 1995 yılında kooperatif kurulmuş. Dönemin Zonguldak valisi Sami Seçkin ve tarım il müdürü Zeki Arkaç’ın önemli katkıları olmuş. 100 aileye 200 baş hayvan dağıtımıyla süreç başlamış. Kooperatif Başkanı Ertan Aydoğan, “Kooperatifimize ait iki tesis var. Zonguldak Çaycuma’daki günlük 60 ton süt işleme kapasitesine sahip. Diğeri ise Bartın Türkova’da ve 50 ton kapasiteli. Bu tesislerimizde ürettiğimiz ürünlerle yılda 2.6 milyon TL ciro elde ediyoruz” diyor.

ORTALICALILAR ÇELTİKTE BİRLEŞTİ

Kastamonu’nun Tosya ilçesinde 1972 yılında kurulan Ortalıca Beldesi Tarımsal Kalkınma Kooperatifi, çeltik üretimiyle uğraşıyor. Beldedeki çeltikçiler, ürettikleri pirinçleri çevre illerdeki fabrikalara vermek yerine 1997 yılında kendileri işlemeye karar vermiş. Bunun üzerine de 40 bin TL sermayeyle Ortalıca Tarımsal Kalkınma Kooperatifi bünyesinde bir çeltik işleme tesisi kurmuşlar. Kooperatif Başkanı Şevket Yerli, “Kooperatifimiz birkaç alanda faaliyet gösteriyor. Çeltik fabrikamızda günlük 110 ton çeltik işleniyor. Tospir markasıyla pirinç satıyoruz.

Günlük 20 ton kapasiteli bir de un fabrikamız var. Ayrıca süt toplama işi de yapıyoruz. Yıllık ciromuz 800 bin TL’ye ulaştı” diyor.

HOLLANDA’YA SALÇA İHRACATI

Kulaca Köyü Tarımsal Kalkınma Kooperatifi, 1974 yılında Bursa’nın İnegöl ilçesine bağlı Kulaca Köyü’nde kurulmuş. Kooperatif, salça yapımı ve sebze meyve depolama amacıyla kurulmuş. Halen fabrikada yıllık bin 500 ton salça üretiliyor. Domates, acı biber ve tatlı biber salçaları yurtiçi ve yurtdışı-na Kulaca markasıyla satılıyor. İhracat yapılan ülkelerden biri de Hollanda. Bu ülkeye yılda 500 ton salça da ihraç ediliyor. Kooperatif Başkanı Erdoğan Yıldız, sezonda 100 kişi istihdam ettiklerini, yıllık cirolarının da 1 milyon 400 bin TL’yi geçtiğini söylüyor.

GÖLSÜTÜN PAZARI ANTALYA

Göllıisar Tarımsal Kalkınma Kooperatifi, 1989 yılında kurulmuş. Süt ürünleri pazarında faaliyet gösteriyor. 1.4 milyon TL’lik yatırımla soğuk hava depolu mandıra kuran kooperatif, tesislerinde peynir, süzme yoğurt, yağlı homojenize yoğurt, tereyağı ve ayran imal ediyor. Kooperatif Başkanı Yakup Yıldız, ürünleri Gölsüt markasıyla ağırlıklı ÜÜLÖUT olarak Fethiye ve Antalya’da sattıkları bilgisini veriyor. Kooperatifin yıllık cirosu 3.8 milyon TL’ye ulaşmış.

AĞAKÖY’DE İYİ TARIMLI ÜRETİM

Ağaköy Tarımsal Kalkınma Kooperatifi, Bursa’nın Gürsu ilçesine bağlı Ağaköy’de 1958 yılında kurulmuş. Yaklaşık 3 bin dekar araziye sahip olan köyde cumhuriyetin ilk yıllarında ağırlıklı olarak buğday üretiliyormuş. Kooperatif kurulduktan sonra sulama projeleriyle sebze ve meyvecilik öne çıkmış. Bütün sebze çeşitlerinin yanı sıra şeftalide iddialı olan kooperatifin başkanlığını yürüten Erdoğan Yıldız, iyi tarım uygulamaları kapsamında üretim yaptıklarını vurguluyor.

KAZIKLININ ARMUDU ÜNLÜ

Kazıklı Köyü Tarımsal Kalkınma Kooperatifi, Bursa’nın Gürsu ilçesine bağlı Kazıklı Köyü’nde 1984 yılında kurulmuş. Kazıklı; armut, şeftali ve sebze üretimiyle öne çıkan bir köy. Köyün 191 ortaklı kooperatifi ise üyelerine soğuk hava deposu, kantar işletmeciliği,

Shell petrol bayiliği, bahçe işletmeciliği (şeftali bahçesi), zirai ilaç bayiliği, spor kulübü, servis işletmeciliği (Bursa-Kazıklı Köyü) ve soğuk hava deposu hizmeti veriyor. Kooperatif Başkanı Şerif Yıldırım, üretilen sebze ve meyvelerin marketlere ve toptancı hallerine satıldığını söylüyor. Yıldırım, tescil ettirdikleri Kazıklı markasıyla yıllık 1.4 milyon TL ciro yaptıklarını vurguluyor.

TRİLYEBİRLİK MARKALAŞTI

Bursa’nın Mudanya ilçesinde 2006 yılında kurulan Çınarlı Köyü Kırsal Kalkınma Kooperatifi, zeytincilikle uğraşıyor. 2010 yılında zeytin salamura ve paketleme tesisi kuran kooperatifin ortak sayısı 96. Ağırlıklı siyah zeytin üreten kooperatifin 250 gramdan 15 kiloya 15 farklı ambalajı bulunuyor. Yıllık 750 bin TL ciro yapan kooperatifin ürünleri Trilyebirlik markasıyla piyasada.

İŞE ARICILIKLA BAŞLAMIŞTI

Gökçeören Köyü Tarımsal Kalkınma Kooperatifi, Ankara’nın Kalecik ilçesine bağlı Gökçeören Köyü’nde 1970 yılında kurulmuş. 181 ortağı bulunan kooperatif arıcılıkla uğraşıyor. Gök-Koop markasıyla bal üretip satıyor.

Ayrıca depoculuk hizmeti de veriyor. Kooperatif Başkanı Mükremin Pehlivanoğlu, yılda 2 ton bal ürettiklerini söylüyor: “Ana işimiz bal. Ancak son yıllarda buğday ticareti de yapıyoruz. Yıllık 5 bin ton kapasiteli mahsul muhafaza depomuz var. Üyelerimiz, ürünlerini uzun süre bu depolarda saklayabiliyor. Akaryakıt istasyonumuz var. Gübre ticaretiyle de uğraşıyoruz. Yıllık 2.5 milyon TL ciro yapıyoruz.”

İdriz Çokal / Para Dergisi