Suudi Arabistanda Ticaret ve Yatırım Fırsatları

Arap Ülkelerinde İş Kurmak – Arap Ülkelerine Ticaret Yapmak

EKONOMİSİ büyük ölçüde petrole dayalı olan Suudi Arabistan, yaklaşık 25 bin dolar kişi başına düşen gayrisafi milli hasıla rakamı ile dünyanın “Zenginler Kulübü” içinde yer alıyor. 265 milyar varilin üzerinde kesinleşmiş rezerviyle, dünyadaki toplam petrol rezervlerinin beşte birine sahip olan ülke, ihracat gelirinin yüzde 90’ını, devlet gelirlerinin yüzde 80’ini, gayri safi milli hasılasının da yüzde 44’ünü sadece petrol ticaretinden elde ediyor. Başka hiçbir ülkenin sahip olmadığı bu rezervin yaklaşık 85 yıllık bir tüketim için yeterli olduğu, hatta yeni petrol alanlarının keşfiyle bu rezervin daha da artacağı tahmin ediliyor. Ayrıca 7.92 trilyon metreküp rezerviyle doğalgazda da dünyada beşinci sırada.

Yaklaşık 30 milyon nüfusu bulunan Suudi Arabistan, lüks tüketim çok yoğun olduğu için bu alanda dünyanın en gözde pazarları arasında yer alıyor. Bu zenginliğe ve fırsatlara rağmen Türk firmalarının bu ülkede yeterince etkin olduklarını söylemek zor.

Kuzey Afrika, Rusya ve diğer Bağımsız Devletler Topluluğu ülkelerine olduğunu gibi Suudi Arabistan pazarına da ilk olarak Türk müteahhitlik firmaları girdi. Bu ülkeye 1976 yılında adım atan Enka’yı zaman içinde Gama, Baytur, Atilla Doğan, Eston Yapı, Garanti Koza, Güriş, Kiska, Koray Yapı, Limak, Nurol gibi firmalar izledi. Bugün Suudi Arabistan’da Türkiye’nin önde gelen 35 müteahhitlik firması faaliyet gösteriyor. Bu rakama alt taşeronluk firmaları dahil değil.

MÜTEAHHİTLİKTEN 13 MİLYAR $

Türk müteahhitlik firmaların 2013 sonuna kadar Suudi Arabistan’da üstlendikleri projelerin toplam değeri 13 milyar doları geçmiş durumda. Bu rakamla Suudi Arabistan, Türk müteahhitlerin en fazla iş yaptıkları altıncı ülke konumunda. Listenin ilk sırasında 49.3 milyar dolarla Rusya var. Bu ülkeyi Türkmenistan, Libya, Irak, Kazakistan izliyor. Suudi Arabistan, geçen yıl toplam proje bedeli 1 milyar 63 milyon dolar olan 24 projeyle Türk firmaların en fazla iş üstlendikleri yedinci ülke oldu.

Ülkede bugüne kadar gerçekleştirilen önemli yer altı projelerinden Mekke Tünelleri, King Khalid Tünelleri, Yanbu Kuvvet Santrali ve Jubail Deniz Suyu Projesi Türk firmaları tarafından inşa edildi.

Güney Cidde Kanalizasyon Projesi, Manifa Causeway Projesi, Cidde Drenaj Kanalları, Doğu Eyaletleri Su İletim Sistemi ve Kunvani Barajı gibi yapımı devam eden dev yatırımlar da yine Türk müteahhitlik firmaları tarafından hayata geçiriliyor.

Dış Ekonomik İlişkiler Kurulu (DE-İK) Türk-Suudi Arabistan İş Konseyi Başkanı Ali Bayramoğlu, Suudi Arabistan’da en hareketli sektörlerin başında inşaatın geldiğini belirtiyor. Bayramoğlu, bu ülkede faaliyet gösteren Türk şirketlerin de ağırlıklı olarak müteahhitlik firmalarından oluştuğunu söylüyor.

YENİ DEV PROJELER

Bayramoğlu’nun verdiği bilgilere göre, önümüzdeki dönemde ülkede daha çok konut projelerinin hayata geçirilmesi bekleniyor. Buna göre önümüzdeki beş yıl içinde en az 1 milyon yeni konutun üretilmesi planlanıyor. Suudi Arabistan’ın nüfusunun 2040 yılında iki katma çıkması bekleniyor. Bu durum ülkedeki konut talebinin gücünü sürdüreceğini gösteriyor. Bayramoğlu, inşaat sektörünün Suudi Arabistan ekonomisinde petrol, bilgi ve iletişim teknolojilerinden sonra en büyük üçüncü sektör olduğu ve 2012 yılında yüzde 9.3 oranında büyüdüğü bilgisini veriyor.

2020 yılma kadar başta oto yollar, demiryolları, enerji santralleri olmak üzere 624 milyar dolarlık altyapı yatırımının gerçekleştirilmesi planlanıyor.

Bu yatırım programı içinde 4 milyon adetlik konut üretimi de var. Bayramoğlu, bu konutların 1 milyonunun önümüzdeki beş yıl içinde tamamlanmasının planlandığını söylüyor. Bayramoğlu’nun verdiği bilgilere göre, 2020 yılına kadar gerçekleştirilecek projelerin 140 milyar dolarlık kısmını altyapı yatırımları oluşturuyor. Bunun yanında petro-kimya yatırımları için 92 milyar dolar kaynak ayrılırken, elektrik ve su şebekeleri için 88.9 milyar dolar, telekomünikasyon için 60 milyar dolar kaynak ayrılmış durumda.

53.3 milyar dolarlık turizm ve 50 milyar dolarlık doğalgaz yatırımı gerçekleştirmeyi planlayan Suudiler, tarıma 28.3 milyar dolar, bilgi teknolojilerine 10.7 milyar dolar, eğitimle ilgili projelere ise 10 milyar dolar yatırım öngörüyorlar. İnşa edilmesi planlanan otoyollar arasında Cidde, Mekke ve Medine’yi Riyad ve körfez petrol sahalarına bağlayan projeyle Damman’dan Ürdün sınırına kadar uzanan Tapline Yolu Projesi dikkat çekiyor.

Diğer taraftan Suudi Arabistan Sivil Havacılık Genel Müdürlüğü (GACA) 2020 yılına kadar havaalanlarının iyileştirilmesi ve büyütülmesi için yaklaşık 20 milyar dolarlık bir bütçe ayırmış durumda. Bunun 1.5 milyar dolarlık kısmının Cidde Havalimam’mn modernizasyonunda kullanılması planlanıyor. Havalimanı yatırımlarının en az yarısının özel sektör tarafından hayata geçirilmesi de bir başka hedef. Suudi Arabistan’ın inşaat sektöründeki büyümeye bağlı olarak yapı malzemeleri ithalatı da her yıl ortalama yüzde 30 oranında artıyor.

İHRACATIMIZ 4 MİLYAR DOLAR

Türk müteahhitlerin Suudi Arabistan’da sergiledikleri başarılı tablo, Türkiye’nin bu ülkeye ihracatında yakalanabilmiş değil. Gerçi son yıllarda ihracatta önemli bir artış var ancak bu rakam henüz hedeflenen düzeyin çok gerisinde. Türkiye’nin 2010 yılında 2.2, 2011’de 2.8 milyar dolar olan Suudi Arabistan’a ihracatı geçen yıl 4 milyar dolar düzeyinde gerçekleşti. Türk firmaların ihraç ettiği malların başında otomotiv, hazır giyim, tekstil, demir çelik, inşaat malzemeleri, sebze, meyve ve mamulleri geliyor.

Bunun yanında mobilya, mermer, terlik ihracatında da önemli bir pazar. Son yıllarda savunma sanayii üreticileri de pazarı mercek altına almış durumda. Savunma Sanayi ihracatçıları Birliği Başkanı Latif Aral Aliş, ihracatı artırmak için çalıştıklarını söylüyor. Bu arada canlı hayvan ihracatı için de girişimler başlamış durumda.

Suudi Arabistan’ın geçen yıl yaklaşık 137 milyar dolarlık ithalat yaptığı düşünülürse Türkiye’nin bu pazardan aldığı payın henüz istenilen düzeyde olmadığını söyleyebiliriz. Türkiye’nin Suudi Arabistan’dan yaptığı ithalat ise 4.5 milyar dolar civarında.

Türkiye’nin bu ülkeye yaptığı ihracatın güdük kalmasında Suudi Arabistan’ın yabancı sermayeli şirketlere karşı uyguladığı ekonomik politikaların etkisi büyük. Örneğin, Suudi Arabistan’da diğer ülkelerden farklı olarak bazı sektörlerde yabancı sermayeli şirket kurulmasına izin verilmiyor. Ancak bu şirketlerin yerel ortaklıklar kurmalarına yönelik cazip teşvikler var. Ali Bayramoğlu, Suudi bürokrasisinin bu konuda yabancı şirketlere kolaylık sağladığının altını çiziyor.

Enerji maliyetinin düşük olduğu ülkede yabancı ortaklıklarda çeşitli vergi avantajları da sağlanıyor. Özellikle serbest bölgeler ve organize sanayi bölgelerinde yapılacak ortak yatırımlara ciddi teşvikler uygulanıyor. Bayramoğlu’nun dikkat çektiği bir başka konu da taahhüt işlerinde yeni kurulmuş firmaların iş alımlarmda yaşadıkları sıkıntılar. Bayramoğlu,

“Yeni kurulmuş firmalarımız iş alma konusunda sıkıntı yaşıyorlar. İş konseyi olarak bu konuda bazı çalışmalar yapıyoruz. Arap kökenli yatırımcıların Türkiye’ye ilgileri her geçen gün artıyor. Özellikle turizm ve gayrimenkul sektöründe bunu daha fazla gözlemliyoruz” diyor.

Pınar, Ülker, Eczacıbaşı Vitra, Fırat Pen, Star Döşemelik Kumaş, Has Turizm ve Cons Jeans Suudi Arabistan’da yerleşik olarak faaliyet gösteren Türk firmaları arasında yer alıyor.

PINAR LABNE PAZAR LİDERİ

Yaşar Holding Pınar markasıyla 30 yılı aşkındır Suudi Arabistan’a ihracat yapıyor. Firmanın başta labne, beyaz peynir, kahvaltı kreması, işlenmiş et ürünleri olmak üzere 20’ye yakın ürünü Suudi Arabistan’da satılıyor. Bu ürünler diğer Körfez Bölgesi ülkeleri Birleşik Arap Emirlikleri, Katar, Bahreyn ve Umman’a da ihraç ediliyor.

Yaşar Holding İcra Kurulu Başkanı

Dr. Mehmet Aktaş, Pınar Labne ile tüm yerel ve ithal alt kategorilerinde Suudi Arabistan’da yüzde 28 payla pazar lideri olduklarım vurguluyor. Suudi Arabistan pazarına girerken geniş kapsamlı tüketici araştırmaları yaptıklarını belirten Aktaş,

“Tüketicilerin nereden ve nasıl alışveriş yaptıklarını, hangi ürünleri tercih ettiklerini araştırdık. Elde ettiğimiz veriler ışığında pazara tüketicilerin ihtiyacına yönelik yeni ürünler sunduk. Yeni ambalajlar, kahvaltı kreması, zatarlı labne gibi bu bölgeye özel ürünler geliştirdik” diyor.

Pınar bu ürünleri Suudi Arabistan’a deniz yoluyla ulaştırıyor. Diğer ülkelerde olduğu gibi bu ülkede de geniş ve güçlü bir dağıtım ağları bulunduğunu söyleyen Aktaş, otellerden res toranlara, hastanelerden havayolu şirketlere kadar her kanalda satış ve dağıtım yaptıklarını belirtiyor. Aktaş, Suudi Arabistan gıda pazarıyla ilgili şu değerlendirmeyi yapıyor:

“Gıda sektörü açısından baktığımızdan Suudi Arabistan nüfus ve ekonomik yapısıyla dünya ortalamasının üzerinde istikrarlı bir şekilde büyüyor. Süt ürünlerinde önemli uluslararası markalara ve yatırımlara ev sahipliği yapıyor. Ülkede en fazla dışa bağımlılık ise et ürünlerinde yaşanıyor. Uygun yatırım ortamı oluştuğunda Suudi Arabistan’da yerinde üretim yapıp, pazarla direkt buluşmamıza olanak sağlayacak yatırım fırsatlarını değerlendirebiliriz.

Türkiye ve Ortadoğu ülkeleri arasındaki kültürel yakınlık, bir Türk markası olarak bize bu ülkelerde büyük avantaj sağlıyor. Biz de bölgedeki etkinliğimizi sürekli geliştiriyoruz. Markamızın bilinirliğini ve pazar paylarımızı artırmak için gıda fuarlarına katılmaya, satış noktası aktiviteleri gibi tüketicilerle birebir iletişim içerisinde olmaya önümüzdeki dönemde de devam edeceğiz.”

ÜLKER’İN FABRİKASI CİDDE’DE

Ülker ürünleri Suudi Arabistan pazarına 1980’li yıllarda girdi. Başlangıçta Türkiye’den ihraç edilen ürünler, 1999 yılında Suudi Arabistan’da üretilmeye başlandı. Ülker’in Suudi Arabistan’daki şirketinin merkezi Cidde’de. Fabrikası ise Cidde Organize Sanayi Bölgesi’nde üretim yapıyor. Toplam 25 bin metrekarelik kapalı alanı bulunan fabrikanın 12 üretim hattında bisküvi, çikolata, gofret ve kek üretimi yapılıyor.

Bu tesisin yanı sıra 18 bin metrekare kapalı alanı olan bir de stok merkezi var. Şu anda Suudi Arabistan’da satılan ürünlerin yüzde 85’i şirketin bu fabrikasından karşılanıyor. Yüzde 15’lik kısım ise Türkiye ve Mısır’dan ihraç ediliyor. 2012 yılında Suudi Arabistan pazarına yönelik satış ve pazarlama departmanları da kuruldu.

Ülke çapında distribütörlük teşkilatı kurmak için çalışmalara başladıklarını belirten Ülker Suudi Arabistan Genel Müdürü Ahmet Özmeriç, ülke genelinde 230 satış elemanlarının bulunduğunu söylüyor. Özmeriç,

“Suudi Arabistan nüfusunun yarısı 20 yaş altı. Kişi başı milli gelirin yüksek olduğunu da düşündüğümüzde bölgenin en önemli pazarlarından biri. Ayrıca gelişmiş bir altyapıya sahip. Gıda standartları Avrupa ülkeleriyle aynı. Suudi Arabistan bizim için çok uygun bir dış yatırım merkezi konumunda. 2014 sonunda bisküvide Suudi Arabistan pazarında liderliğe ulaşmayı hedefliyoruz. Çikolata ve kek kategorisinde ise güçlü bir ikincilik elde etmek istiyoruz. Nihai hedefimiz bu kategoride de bir numara olmak” diyor.

PERAKENDE YATIRIMLARI ARTIYOR

Birçok ülkede mağaza zinciri oluşturan hazır giyimcilerin son dönemde Suudi Arabistan’da da ciddi yol aldıkları görülüyor. Halen perakende alanında faaliyet gösteren 15 Türk hazır giyimcinin bu ülkede 100’e yakın mağazası var.

Birleşmiş Markalar Derneği (BMD) Yönetim Kurulu Başkanı Hüseyin Doğan, Suudi Arabistan’da organize perakende sektörünün son yıllarda belli bir büyüme oranına ulaştığını belirtiyor. Ülkede alışveriş merkezlerinin sayısının hızla arttığını ifade eden Doğan, tüketicilerin alışveriş merkezlerine ilgisinin artmaya başladığını vurguluyor.

Suudi Arabistan’ın dinamik ve büyümeye açık bir pazar olduğunu, modern bir perakende sektörü bulunduğunu söyleyen Doğan, bu nedenle çok büyük bir pazar potansiyeline sahip olduğunu belirtiyor. Son yıllarda Türk perakendecilerin bu ülkedeki yatırımlarında artış yaşandığına dikkat çeken Doğan, Türk perakendecilerin ülkenin iklim koşullarını göz önünde bulundurarak ve tüketici alışkanlıklarını doğru gözlemleyerek, doğru lokasyonlarda yatırım yaptıklarında rekabet şanslarının çok yüksek olduğunu savunuyor. Doğan sözlerini şöyle sürdürüyor:

“Suudi Arabistan pazarında öncelikle çocuk olmak üzere kadın ve erkek kategorilerde büyük potansiyel var. Suudi Arabistan’da mevcut iklim koşullarına bağlı olarak geleneksel giyim alışkanlıkları var ancak global, iş dünyasında yer alan, dünyayı takip eden, sürekli seyahat eden tüketicilerin, farklı koleksiyonlara ilgi ve ihtiyaçları da artıyor. Satın alma alışkanlıklarında geleneksel kıyafetlerin dışında global, trendlere uygun koleksiyonlar da büyük talep görüyor.”

Erkek giyim markası Ramsey’in İcra Kurulu Başkanı da olan Hüseyin Doğan, Suudi Arabistan’ın hedef pazarları arısında bulunduğunu belirtiyor. Bu ülkedeki ilk mağazasını geçen yıl Riyad’da açan Ramsey, mağaza sayısını bu yıl üçe çıkaracak. Doğan, “Riyad’m ardından Cidde’de de mağaza açacağız. Oldukça sıcak bir iklimin hüküm sürdüğü bu pazarda takım elbisenin şık duruşunu koruyarak yüzde 50’ye varan hafiflik sağlayan Zero Weight teknolojisiyle üretilen takım elbise ve ceketlerimiz başta olmak üzere koleksiyonlarımız için büyük potansiyel olduğunu düşünüyoruz” diyor.

CADDE MAĞAZACILIĞI YOK

Suudi Arabistan’da en yaygın perakendecilerden Collezione’un Riyad, Cidde, Dahran, Mekke ve Medine’de toplam 10 mağazası var. Bu mağazalar Collezione’un Suudi partneri tarafından açılmış. Collezione Yönetim Kurulu Başkam Ekrem Akyiğit, Suudi Arabistan’da havaların aşırı sıcak olması nedeniyle alışverişin AVM’lerde yapıldığım belirtiyor. Ülkede birçok AVM’nin bulunduğunu söyleyen Akyiğit, cadde mağazacılığın ise olmadığını ifade ediyor. Akyiğit, şöyle devam ediyor:

“İlk mağazamızı 2011 ortasında açtık. Suudi Arabistan’da giyim alışkanlıkları bize göre farklılık gösteriyor. Kumaş ve renk tercihleri değişik olduğu için o ülkeye özel üretim yapıyoruz. Sonbahar ve kış olmadığı için koleksiyonu ilkbahar ve yaz ürünlerinden oluşturuyoruz. Hazır giyime yüzde 22 gümrük vergisi uyguluyorlar. Gümrük işlemleri ağır işlediği için ürünleri erken göndermek gerekiyor. Özellikle Ramazan Bayramı’nda satışlar üç dört kat artıyor. Ülkedeki partnerimiz bu yıl üç mağaza daha açmayı planlıyor.”

Suudi Arabistan’da Koton, Aydınlı Grup, Colin’s, Penti, Adil ışık, Gizia, LC Waikiki, Ay Marka, Mavi, Avva ve Balizza’nın da mağazaları var. Bu firmaların bir kısmı Suudi Arabistan pazarına franchising sistemiyle girmiş. Ayrıca Dagi, Cons Jeans gibi birçok firma da bu ülkede bayileri kanalıyla ürünlerini satıyor. Körfez’deki diğer ülkeler gibi Suudi Arabistan’da da Türk menşeli ürünlerin imajı hayli yüksek. Bu yüzden Türk firmalarına çok sayıda bayilik teklifi geliyor.

Simit Sarayından büyük adım

Suudi Arabistan pazarına odaklananlar arasında yeme içme sektöründe faaliyet gösteren şirketler ilk sıralarda geliyor. Bunlardan birisi olan Simit Sarayı’nın halen Cidde’de bir mağazası bulunuyor. Şirket geçen ay Suudi Arabistan’ın en büyük yatırımcı şirketlerinden biri olan ve turizm, inşaat ve eğlence sektöründe yatırımları bulunan Al Hokair Group’la da master franchise sözleşmesi imzaladı.

Anlaşmaya göre 2018 yılına kadar Suudi Arabistan, Katar, Bahreyn, Birleşik Arap Emirlikleri, Umman ve Ürdün dahil olmak üzere beş ülkede 100 Simit Sarayı mağazası açılması hedefleniyor. Simit Sarayı İcra Kurulu Başkanı Abdullah Kavukcu, Suudi Arabistan’da simîte büyük bir ilgi olduğunu söylüyor.

Sampi Pide de önümüzdeki beş yıllık süreçte Ortadoğu’da en az 20 şube açmayı hedefliyor. Özellikle Suudi ArabistanlI yatırımcılarla sıcak temas halinde olan şirket, önümüzdeki aylarda ilk franchising sözleşmesini imzalamayı planlıyor.

Bülent GÜLEN / BNG Design Kurucu Ortağı
“50 parça ürün alan var”

BNG Desigrı’ı, kadın dış giyimi üretmek amacıyla yedi yıl önce kurduk. Kısa sürede birçok ülkeden frachise teklife almaya başladık. Bunlardan biri de Suudi Arabistan Kraliyet Ailesi’ne mensup Alsaud Ailesi’nden geldi. Bu aileyle işbirliğimiz iki yıl öncesine dayanıyor. İlk etapta ürünlerimizi corner kanalıyla satmaya başladık. Daha sonra Ortadoğu distribütörlüğümüzü aldılar.

Böylece BNG’nin Ortadoğu’da mağazalaşma süreci başladı. Mart ayında Riyad Al Negoud Mail Unde’de ilk mağazamızı açacağız. İkinci mağazamızı da yakın zamanda Faisaliah’da açmayı planlıyoruz. Cidde’de de bir mağaza açma planımız var. Ayrıca Dubai’de büyük metrekareye sahip bir mağaza arıyoruz. Suudi Arabistan, perakendeciliğe başladığımız ilk günden beri bizim için ciddi bir potansiyele sahip. Öyle ki kişi başı 50 ve üzeri adetlerde ürün alan müşterilerimiz var.

Avrupagöz’e ortak oldular

Suudi Arabistan merkezli İMesrfıa Holding ve Körfez ülkelerinde sağlık alanında yatırımları bulunan Reaya Holding, Avrupagöz’e yüzde 50 oranında ortak oldular. Avrupagöz Yönetim Kurulu Başkanı Ramazan Burak Telli, bu ortaklıktan sonra iki yıl içinde yurtiçi ve dışında 267 milyon TL tutarında yatırım yapacaklarını belirtiyor. 2008 yılında kurulan Avrupagöz’ün halen 14 şubesi var.

Telli, şube sayısını 2014 yılında 21’e, 2015 yılında ise 32’ye çıkaracaklarını belirtiyor. Yurtdışında ilk şubeyi Suudi Arabistan’da Cidde kentinde açacaklarını belirten Telli, iki yıl içinde Azerbaycan, Kuzey Irak ve Türkmenistan’da faaliyete geçeceklerini söylüyor. Telli, bu ortaklık teklifinin Suudi’lerden geldiğini belirtiyor ve ekliyor: “Ortaklarımız Türkiye’de perakende ve hizmet sektöründe büyüyebilecek şirketlere ortak olmak istiyorlar. Benden öncü olmamı istediler. Bu konuda yakında araştırmalara başlayacağım.”

Mehmet YILMAZOĞLU / Mado Genel Koordinatörü
Suudi Arabistan’da dondurma’ üreteceğiz

Suudi Arabistan pazarına master franchising anlaşmaları yaparak girdik. Oradaki partnerimiz  Abdullah Bin Saud Al Saud. İlk yatırımımızı 2011 yılında gerçekleştirdik. Şu anda üç şubemiz var. Bunlar Redmall, Tahliye ve Sultan Secret . isimli alışveriş merkezlerinde. Ürünleri Türkiye’den gönderiyoruz âncak orada üretim yapmayı düşünüyoruz. Bu yatırımı bu yıl gerçekleştirmek istiyoruz. Suudi Arabistan pazarından beklentilerimizin de üzerinde bir performas oldu.

Özbey Men / Para Dergisi