Satış Garantili Ürün Susam Yetiştiriciliği

Tahin, helva ve simit sektöründe kullanılan susamın üretimi talebi karşılamaktan çok uzak. Sanayiciler yerli üretimin artması içim alım garantisi veriyor:

SUSAM, tahin, helva ve simit sektöründe yaygın olarak kullanılan bir ürün. Türkiye’de bu sanayi kolları hızla büyürken susam üretimi ne yazık ki talebi karşılayamıyor. Antalya, Manisa, Muğla, Uşak, Balıkesir, Adana, Osmaniye, Denizli ve Mersin’de tahmini 280 bin dekarda 18 bin 410 ton susam üretiliyor. Toplam 26 ilde susam üretimi gerçekleştiriliyor. Manisa, Antalya, Muğla, Uşak ve Adana toplam üretimin yüzde 79’unu gerçekleştiriyor. Tüketim ise 165 bin ton seviyesinde. Yani 145 bin ton açık söz konusu. Bu açık da haliyle ithalat yoluyla kapatılıyor. Geçen yıl susam ithalatı için 244 milyon dolar harcandı. Her yıl Tanzanya, Hindistan, Pakistan, Sudan, Etiyopya, Nijerya, Uganda gibi ülkelerden susam ithal ediliyor. Sadece 2018’in ilk beş ayında 80 bin ton ithalat yapıldığı bilgisini de verelim.

Susamda Ekstra Kazanç Kaynağı

Peki, Türkiye’de susam üretimi yaygınlaşır mı? Türk çiftçisi için buradan bir fırsat çıkar mı? Susamın tarladan çıkış fiyatı 9 TL seviyelerinde. Dekarda 100 kiloya kadar verim elde ediliyor. Dekar başına gelir 900 TL’yi geçmiyor. Bu özelliği ile diğer ürünlerin geliriyle rekabet etmesi zor. Susamın yetiştirildiği bölgelerde tarlalardan en az 2-3 defa ürün yetiştiriliyor. Bu ürünlerden biri susam olursa üretici için fırsat olabilir. Ekstra kazanç kaynağı olabilir. Birçok ürün pazar ararken, susamın alıcıları hazır. Hatta sanayiciler susam üretim merkezlerinde alım garantili sözleşmeler imzalıyor. Bu yönüyle baktığımızda da üreticiler için bir fırsat olabilir. Susam üretimi sanayicilerin alım garantisi vermesiyle giderek artıyor.

Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü (FAO) verilerine göre, 2012-2017 yılları arasında dünya susam üretimi yüzde 13 oranında artarak 5.4 milyon tondan 6.1 milyon tona çıktı. Tanzanya 940 bin, Myanmar 813 bin, Hindistan 798 bin, Çin 650 bin, Sudan 525 bin ton susam üretiyor. 2013 yılında ortalama kilogramı 3.23 TL’ye ithal edilen susam, dolar kurundaki yükseliş nedeniyle dünya fiyatlarındaki gerilemeye rağmen 2018 Haziran’da 5.64 TL’ye kadar çıktı.

“Susamda Üretici Desteklenmeli”

Türkiye Ziraat Odaları Birliği (TZOB) Başkanı Şemsi Bayraktar susam üreticisinin rekabet edebilmesinin sağlanması gerektiğini belirtiyor. Susam için özel politikalar geliştirilmesini isteyen Bayraktar şu değerlendirmeyi yapıyor: “Ülkemizde susam üretimini artırmaya yönelik özel bir politika uygulanmalı. Üreticilerin ithal susam fiyatlarıyla rekabet edebilmesi sağlanmalı, pazar problemi ve fiyat tedirginliği yaşaması önlenmeli. Susam, yetiştirme süresinin kısalığı yönünden, hemen her kültür bitkisi ile ekim nöbetine girebiliyor. Genel olarak pamuk-buğday-susam şeklindeki üçlü, en çok yapılan münavebe şeklidir. Susamın bu avantajı değerlendirilerek üretim rakamları artırılabilir.

Susam hasadının elle yapılıyor olması hasat maliyetlerini artırıyor. Verim miktarı da düşük olunca diğer ürünlerle rekabet edemiyor. Bu amaçla üretim maliyetlerini azaltıcı tedbirler aranmalı. Üreticilerin susam üretimine yönelmesi için pazar imkânları belirlenmeli. Sözleşmeli üretim devreye sokularak pazar imkânı genişletilmeli, üreticilerin pazar imkânı daha kolay olan diğer ürünlere yönelmesi engellenmeli. Susam üretimi için prim desteği verilerek, üreticinin susam üretiminden elde ettiği gelir artırılmalı. Susam üretimini artırmaya yönelik tedbirler alınırken, dünyada fiyatların düştüğü yıllarda iç piyasayı bozacak ürün ithalatı kesinlikle önlenmeli.

Susam Ekim Alanları ve Üretim Miktarı

“Susamda Makineli Tarıma Geçilmeli”

Susam üretiminin en önemli merkezlerinden biri Antalya. Özellikle Manavgat ilçesindeki üreticiler Osmanlı döneminde saray mutfağının tedarikçisi konumundaydı. Halen de bu bölgede üretilen susamlar “Altın susam” olarak adlandırılıyor. Antalya Ticaret Borsası Başkanı Ali Çandır, Antalya’da susam üretiminin giderek azaldığını belirtiyor. Çandır susam üretimiyle ilgili şu değerlendirmeyi yapıyor:

“Ülkemiz susam üretiminin 3 bin 300 ton ile yaklaşık beşte birini karşılayan Antalya’da son 10 yılda üretim miktarımız yüzde 45, üretim alanımız ise yüzde 39 azalarak 48 bin dekara geriledi. Bir dönem Osmanlı sarayının susam tedarikini sağlayan Antalya, son yıllarda susam üretiminden elini çekti. Antalya’nın susam üretim alanı ve miktarının yüzde 80’ine sahip Manavgat ilçemizin üretimden vazgeçmesi yaşanan gerilemenin en önemli nedeni. ‘Altın susam’ olarak bilinen ‘Manavgat susamı’na coğrafi işaret kazandırma çalışmaları Manavgat Ticaret ve Sanayi Odası’nca yürütülüyor. Bu susamın tekrar dirilmesi için umut verici bir girişim. Öte yandan, yerli susam fiyatlarının ithal susama oranla kalitesi nedeniyle 1-1,5 kg/TL daha yüksek fiyatlanması nedeniyle alan ve miktar açısından az da olsa bir artış görülüyor.”

Üreticinin susam ekimi için cesaretlendirilmesi ve teşvik edilmesi gerektiğini belirten Çandır, taban fiyatların en az bir yıl önceden açıklanması gerektiğini belirtiyor. Makineli tarımın ölçek ve arazi yapısı nedeniyle zor olduğunu belirten Çandır, “Susam üretiminin artırılması amacıyla üreticinin motive olabilmesi için tarımsal destekler kapsamında; mazot ve sertifikalı tohumluk desteği gibi çeşitli destekler verilmektedir. Ancak özellikle bitkinin sökülmesi, demet haline getirme işlemi ve sonrasında gümül adını verdiğimiz toplulaştırma gibi meşakkatli işçiliğinin bulunması üretimden kaçışı artırıyor. Üreticinin daha fazla ekim yapabilmesi için makineli tarıma geçilmeli. Ancak mevcut arazi yapımız ve büyüklüğümüz buna ekonomik anlamda müsaade etmiyor. Bu nedenle toplu üretimin yapılacağı bir bölge belirlenmeli ve taban fiyatları en az bir yıl önceden açıklanmalı” diyor. Susam taban fiyatının 9 TL olduğunu belirten Çandır, “Bu fiyatlar cazip. Ancak döviz kurları nedeniyle maliyetler yükseliyor” diyor.

“Simitçiler Zorlanıyor”

İstanbul Tüccarlar Kulübü Derneği ve Galata Susam ve Tahin Fabrikası Yönetim Kurulu Başkanı İlker Önel, susam fiyatlarındaki tırmanışın hammadde fiyatları ve kurlardaki yükselişten kaynaklandığını belirtiyor. Arz ve talepteki gelişmeler nedeniyle fiyatı değişkenlik gösteren susamın, iç piyasada stoklarda bekletilmesinin söz konusu olmadığını ifade eden Önel, “Zaten şu an üretim rekoltesi olarak düşük bir sezondayız. Hammadde ve kurlardaki yükselişin yanı sıra Çin’in yoğun talebi de dünya genelinde susam fiyatlarını tırmandırıyor. Aralık ayında kilosu 9 TL civarında olan simitlik susam şu an 11.50-12 TL civarında” diyor.

Ankara Pideciler Simitçiler ve Çörekçiler Esnaf Odası Başkanı Ahmet Yalçın ise, susamın kilogram fiyatının geçen yılın temmuz ayma göre yüzde 76.4 artarak 12 TL’ye çıkmasının, susamlı simit üretimini durdurma noktasına getirdiğini savundu. Yalçın, susam fiyatlarının geçen yıla göre arttığına dikkati çekerek, “Susamda dolardaki artıştan daha yüksek bir artış var. Susam şu an 9 TL civarında olsa bizim için normaldi ama bu fiyatlar üreticiyi yoruyor” diyor.

Susam üretiminde ilk 10 şehir

• Antalya: 3.190 ton
• Manisa: 2.336 ton
• Muğla: 2.147 ton
• Uşak: 31.483 ton
• Adana: 1.648 ton
• Balıkesir: 1.082 ton
• Osmaniye: 642 ton
• Mersin: 579 ton
• Denizli: 462 ton
• Çanakkale: 398 ton

Kaynak: TÜİK

Nevzat DİNDAR
KOSKA Yönetim Kurulu Başkanı

“Organik susam ürettireceğiz”

Susam en büyük kategorimiz olan helva ve tahinin ana hammaddesi. Susamı işleyip tahin haline getiriyoruz. Helvadaki tahin oranı yüzde 57-58. Tahinde ise her hangi bir katkı yok, yüzde 100 susamın işlendikten sonraki hali. Koska olarak yıllık susam tüketimimiz yaklaşık 10 bin ton. Türkiye’deki susam üretimi iç piyasa talebini karşılamadığı için büyük bölümünü ithal ediyoruz. Dünyanın en kaliteli susamları Etiyopya Humera cinsi susamdır; biz de tüm alimimizi bu cins susamdan yapıyoruz. Türkiye’de susam üretimini artırmanın yolu sözleşmeli üretim, prim ve tohum desteği ile olabilir. Ancak bu şekilde yerli susam üretimini artırabileceğimizi düşünüyoruz. Koska olarak Kaş’ın Sarıbelen köyündeki çiftçiler ile organik yerli susam üretimini teşvik amaçlı satın alma garantili sertifıkasyon çalışmaları için detaylı araştırma yaptık. Koska adına çiftçilerle kontrat yapıp gerekirse mazot, gübre ve tohum desteği ile yerli organik susam üretimi yaptırmayı planlıyoruz. Proje hayata geçirilirse uzun vadede hem yöreye hem de şirkete getirisi çok fazla olacak.

İDRİZ ÇOKAL