Pandemiye Rağmen İstihdamda Başarı
GEÇEN hafta açıklanan işsizlik rakamları, yüreklere su serpti. Türkiye İstatistik Kurumu (TOİK) verilerine göre Türkiye genelinde 15 ve daha yukarı yaştakilerde işsiz sâyısı Mart, Nisan ve Mayıs aylarını kapsayan 2020 yılı Nisan döneminde geçen yılın aynı dönemine göre 427 bin kişi azalarak 3 milyon 775 bin kişi oldu, işsizlik oranı 0.2 puanlık azalışla yüzde 12.8 seviyesinde gerçekleşti. İşsizlik oranı Şubat’ta yüzde 13.6, Mart’ta yüzde 13.2 düzeyinde gerçekleşmişti. TÜİK verilerine göre Nisan’da geçen yılın aynı dönemine göre tarım dışı işsizlik oranı 0.1 puanlık azalış ile yüzde 14.9 oldu. 15-24 yaş grubunu kapsayan genç nüfusta işsizlik oranı geçen yılın aynı dönemine göre 1.2 puanlık artışla yüzde 24.4. istihdam oranı ise 7 puan azalarak yüzde 26.1 oldu.
Nisan dönemi itibarıyla son bir yıllık dönemde istihdam edilenlerin 2 milyon 585 bin kişi azalarak 25 milyon 614 bin kişi, istihdam oranı ise 4.9 puanlık azalışla yüzde 41.1 oldu. Bu dönemde, istihdam edilenlerin sayısı tarım sektöründe 491 bin, sanayi sektöründe 209 bin, inşaat sektöründe 361 bin, hizmet sektöründe 1 milyon 524 bin kişi azaldı. İşgücü ise son bir yıllık dönemde 3 milyon 13 bin kişi azalarak 29 milyon 388 bin kişi, işgücüne katılma oranı ise 5.7 puanlık azalış ile yüzde 47.2 olarak gerçekleşti. Ekonomistlere göre salgm döneminde istihdamı korumak için devreye sokulan tedbirlerin etkisi, TÜİK’in işsizlik tanımının son dört hafta içerisinde iş aradığı halde iş bulamayanları kapsaması ve işgücüne katılımın azalması da işsizlik oranı ve sayılarının azalmasında etkili oldu.
EN ÇOK BIST-100 KAZANDIRDI
TÜİK, geçen hafta Haziran ayı finansal yatırım araçlarının reel getiri oranlarını açıkladı. Buna göre Haziran’da en yüksek aylık reel getiri, yurtiçi üretici fiyat endeksi (Yİ-tJFE) ile indirgendiğinde yüzde 9.90, tüketici fiyat endeksi (TÜFE) ile indirgendiğinde ise yüzde 9.42 oranlarıyla BIST-100 endeksinde gerçekleşti. Üç aylık, altı aylık ve yıllık değerlendirmelerde külçe altın yatırımcısına en çok kazandıran finansal yatırım aracı oldu. Yatırımcısına cıı çok kaybettiren finansal yatırım aracı ise Haziran’da dolar, üç aylık değerlendirmede mevduat faizi, altı aylık değerlendirmede BIST 100 endeksi olarak kayıtlara geçti.
Geçen hafta TCMB, reel efektif döviz kuru endeksi verilerini açıkladı. TCMB verilerine göre TÜFE bazlı reel efektif döviz kuru Haziran’da bir önccki aya göre 0.67 puan artışla 69.32 oldu. Şubat’ta 75.34 düzeyinde olan reel efektif döviz kuru pan-demi koşullarıyla Mart’ta yüzde 73.07, Nisan’da 69.18, Mayıs’ta 68.65 düzeyinde gerçekleşmişti.
İHRACAT BİRİM DEĞER ENDEKSİ
Geçen hafta dış ticarete yönelik veri akışı da takip edildi. TÜÎK verilerine göre Mayısla geçen yılın aynı ayına göre ihracat birim değer endeksi yüzde 3.5 azalışla 88.4, ihracat miktar endeksi yüzde 38.7 azalışla 112.5 değerini alırken, bu dönemde ithalat birim değer endeksi yüzde 13.1 azalışla 78.5, ithalat miktar endeksi yüzde 17.5 azalışla 105.2 değerini aldı.
Ticaret Bakanlığı’nca açıklanan dış ticaret beklenti anketi yılın üçüncü çeyreğindeki ihracat ve ithalata ilişkin azalış yönünde bir eğilim ortaya koydu. Dış ticaret beklenti anketi sonuçlarına göre bu yılın üçüncü çeyreğine ilişkin ihracat beklenti endeksi, önceki çeyreğe kıyasla 27.6 puan azalarak 83.5 seviyesinde gerçekleşti. Endeks geçen yılın aynı dönemine göre ise 39.8 puan azaldı. Yılın üçüncü çeyreğinde ithalat beklenti endeksi ise bir önceki çeyreğe göre 15.9 puan, geçen yılın aynı dönemine göre 15.8 puan azalışla 82.3 oldu. Burada küçük bir not düşmekte fayda var. Covid-19 salgını sonucunda ankete katılımın yeterli sayıda olmaması nedeniyle de-^ ğerlendirme yapılamamış, yılın ikinci çeyreğinde dış ticaret beklenti anketi yayınlanmamıştı. Bu nedenle elde edilemeyen 2020 yılı ikinci çeyrek verileri kayıp gözlem doldurma yöntemleriyle dolduruldu.
TCMB’DEN ZORUNLU KARŞILIK
TCMB, Türk lirası (TL) zorunlu karşılıklara ödenen faizi 10 Temmuz itibarıyla yüzde 6’dan yüzde 5’e indirdi. 26 Haziran 2020 (dahil) zorunlu karşılık yükümlülük tarihinden itibaren 2020/6 sayılı Zorunlu Karşılıklar Hakkında Tebliğ ile belirlenen koşulları sağlayan reel kredi büyümesine sahip bankalara Türk Lirası’nda zorunlu karşılık faiz oranı yüzde 7, diğer bankalara yüzde sıfır uygulanıyor.
Tera Yatırım Araştırmacısı Enver Erkan, Merkez Bankası’nm genel politika eğiliminin bir hafta vadeli repo oranı haricinde zorunlu karşılıkları da etkin kullanmak yönünde olduğunu vurgulayarak, “Nemalandırma son dönemde reel kredi büyümesi şartına bağlanması itibarıyla TCMB’nin bu noktada kredi büyümesini desteklemek istediği biliniyor. Nemalandırma oranının düşürülmesi, kredi talebinin çok arttığı ve iyi durumda olduğu bir ortamda kredi tabanına az da olsa etki edecektir. Zorunlu karşılıklara ödenen faizler, bankaların kaynak maliyetini düşürdüğü için; bu faizlerin düşürülmesinin az da olsa kaynak maliyetini artıracağını düşünebiliriz” dedi.
134 yabancı yatırım yolda
Kurulduğu günden bu yana 23 milyar dolar tutarında 224 yatırım projesini Türkiye’ye getiren Cumhurbaşkanlığı Yatırım Ofisi, şu anda yatırım kararı alınmış veya karar aşamasında olan toplam 134 yabancı yatırım olduğunu açıkladı. Ofisin Başkanı Ahmet Burak Dağlıoğlu’nun görevi devraldıktan sonra yaptığı ilk basın toplantısında verdiği rakamlara göre, yatırım kararı alınmış ve hâlihazırda yatırım süreci devam eden toplam 52 proje var. Bu projelerin toplam değeri yaklaşık 4 milyar dolar. Yaratacakları istihdam ise 10 bin 500. Haziran 2020 itibarıyla potansiyel yatırım olarak görülen proje sayısı ise 82. Bu projelerden 70’i araştırma veya fizibilite aşamasında. Potansiyel projelerin toplam yatırım bedeli de 4.76 milyar dolar. Toplam taahhüt edilen istihdam ise yaklaşık 15 bin 800 bin. Halihazırda üzerinde çalışılan 134 projenin toplam yatırımı 8.76 milyar dolar ediyor. Dağlıoğlu, projelerin 17 farklı ülkeden geldiğini aktararak, “Projeler kimya, demir çelik ve diğer metaller, enerji, motorlu taşıtlar ve ulaştırma araçları, madencilik ve taş ocakçılığı başta olmak üzere 18 farklı sektörden oluşuyor. Projelerin 36’sı sıfırdan yatırım, kalan 16’sı ise genişleme yatırımı” diye konuştu.
Prof. Dr. Berrin CEYLAN ATAMAN / Altınbaş Üniversitesi İktisadi, İdari ve Sosyal Bilimler Fakültesi Dekanı
“İşgücündeki daralma genç işgücüne yansıdı”
İşgücündeki azalmanın özellikle 15-24 yaş aralığındaki genç işgücüne dramatik bir biçimde yansımış olması önemli bir konu. Genç işgücüne katılım oranı 8.6 puan azalarak yüzde 34.5 seviyesine ve genç istihdam oranı 7 puan azalarak yüzde 26.1’e düştü. Pandemi kapsamında hükümetin almış olduğu kısa çalışma ödeneği, ücretsiz izin desteği, işten çıkrama yasağı gibi önlemlere rağmen Nisan 2020 işgücü verilerinde istihdam edilenlerin sayısı geçen yılın aynı dönemine göre 2 milyon 585 bin kişi azaldı. İstihdam Kalkanı Paketi kapsamında fesih yasağının uzatılmasından işsizlik süresinin kısaltılmasına, genç istihdamından kısmi zamanlı çalışmaya kadar çok sayıdaki düzenlemenin devam edeceği ifade ediliyor. Ancak alınan önlemlere rağmen istihdam oranının 4.9 puan azalmış olması önemli bir sorun. Bugünkü verileri gelecek aylarda istihdam ve işsizlik sorununun daha ciddi boyutlara ulaşacağının belirtileri olarak görmekte yarar var.
Prof. Dr. Harun ÖZTÜRKLERİ / Kırıkkale Üni. Öğr. Üyesi
“Küçük ölçekli firmalarda istihdam korunmalı”
Tarım ve inşaatta istihdam kayıpları Mart dönemine göre azalmış gözüküyor. Sanayi sektöründe istihdam kaybının Nisan’da 209 bin ile sınırlı kalmış olması da önemli.
Tarımsal faaliyetin giderek artacağı Mayıs ve takip eden aylarda bu sektördeki istihdam kayıplarının giderek azalacağı beklenebilir. İnşaat sektöründe kamu bankalarının sağladığı düşük faiz oranının yeni projeleri teşvik etmesi durumunda sektörde istihdam kayıplarının telafi edilebileceği öngörülebilir. Reel sektör firmalarının yaklaşık yüzde 95’inin mikro ve küçük ölçekli olduğu dikkate alınarak, bu firmalarda istihdamın korunması için alınacak önlemlerin elzem olduğunun altı çizilmeli.
Bu bağlamda maliye ve gelirler politikası çerçevesinde geliştirilen istihdam kalkanı paketinin doğrudan bu firmaların kaynaklara erişim ve ürünlerinin satışına yardımcı olacak biçimde genişletilerek, istihdamları korunmalı.
İslam MEMİŞ / Altın ve para piyasaları uzmanı
“Alım için acele edilmemeli”
2020’ye 291 TL’den başlayan altının gram fiyatı 8 Temmuz’da 401TL’ye yükselerek tüm zamanların rekorunu kırdı. Altının gram fiyatı Ocak’tan bu yana yatırımcısına yüzde 38 getiri sağladı. Altının gram fiyatında takip ettiğimiz 395 TL seviyesinin yukarı yönlü kırılması, yükselişlerde hedefin 407 TL olacağına işaret ediyor olabilir. Teknik olarak 397-402 TL aralığını takip etmeye devam ediyoruz. 2009-2019 arasında yüzde 426’lık getiri ile yatırımcısına en çok kazandıran yatırım aracının gram altın olduğunu anımsatarak, 10 yıldır yatırımcısının yüzünü güldüren altının 2020’de de yatırımcısının yüzünü güldürdüğünü söyleyebiliriz. Ancak kısa sürede bu kadar agresif yükselmesini sağlıksız buluyoruz. Bu nedenle yatırımcılar bu durumu gözden geçirerek yeni pozisyonlar almalı. Yükselişlerin kalıp kalmayacağını görmek için dolar/TL kurunu da yakından takip edeceğiz. Hiç altın almamış ya da ilk kez altın alacak yatırımcılara, altının gram fiyatının tarihinin en yüksek zirve seviyesinde olduğunu anımsatmak isteriz. Düşüş yönündeki öngörülerimiz sürüyor. 380 TL seviyesinin altına sarkmalar görmedikçe alım için acele edilmemeli.
Hülya Genç Sertkaya
