Ne kadar kazanç sizi mutlu eder?

“Parayla saadet olmaz” diyenler yanılıyor, doğrusu “Fazla parayla saadet olmaz99 olmalı. Bu yılki Nobel Ekonomi Ödülü9nü kazanan İngiliz Angus Deaton, yılda 75 bin dolar kazanmanın mutlu olmak için yeterli olduğunu ortaya koymuştu…

BU yıl da Nobel, tartışmalar ve eleştiriler arasında sahiplerini buldu. Hücrelerin, zarar gören DNA yapılarını nasıl tamir ettiğini ve genetik bilgileri nasıl koruduğunu gösteren 69 yaşındaki Aziz Sancar’m, Amerikalı Paul Modrich ve İsveçli Tomas Lindahl ile birlikte kimya dalında ödül sahibi olmasından dolayı büyük bir sevinç ve gurur yaşadık. Biyokimya, moleküler biyoloji, DNA ve kanser araştırmaları yapan, bitki ve hayvanların 24 saatlik biyokimyasal davranışlarını inceleyen Türk bilim adamı, 1984’ten bu yana sekiz değişik ödül daha almıştı. ABD’nin Kuzey Carolina Üniversitesi öğretim üyesi olan Aziz Sancar, “Biyolojik Saatleri Ayarlama Enstitüsü” uzmanı olduğunu kanıtladı. Kendisini kutluyor, konumuz olan ekonomiye dönüyoruz.

Ekonomi dalında ödül, Ingiliz/Amerikalı ekonomist Angus Deaton’a gitti. 70 yaşındaki Deaton, “tüketim, yoksulluk ve refah” üzerine yaptığı çalışmalarıyla bu ödüle layık görüldü. Kendisine göre yılda 75 bin dolarlık kazanç, mutlu olmak için ye-terliydi. Daha fazla kazanç, daha çok mutluluk getirmiyordu. Eğer durum böyle ise, yoksul ülkelerin insanları neden hep güler yüzlü? Gazete fotoğraflarından, televizyon haber ve belgesellerinden gördüğümüz kadarıyla bu insanlar, bir iç savaş yaşamıyorlarsa, çocuğundan yaşlısına kadar hep gülüyor ve son derece mutlu görünüyor. Zengin ülkelerin çocuklarım ise gülerken görmek bir yana, bunalımda ve tatminsiz olmalarıyla, hatta birbirlerini öldürmeye bile varan şiddet eylemleriyle tanıyoruz.

450 BİN KİŞİYE SORMUŞLAR

Pekiyi Deaton, bu rakamı nasıl buldu? Yılda 75 bin dolarlık gelir, ayda 6 bin 250 dolara karşılık geliyor. Bu rakam, ABD ölçülerine göre oldukça iyi bir gelir. Vergiler düşüldükten sonra bile ayda elinize geçen para 4 bin 500 dolara yakın oluyor  ki bu da iyi bir rakam. Eğer ev sahibiyseniz, ABD’nin nispeten ucuz güney eyaletlerinde yaşıyorsanız, eviniz büyük kentlerde değil de küçük kasabalarda ise vergili ya da vergisiz, bu parayla iyi bir yaşam sürebilirsiniz. Elbette ki işin içine başka unsurlar da giriyor. Eşiniz de çalışıyor mu, kaç çocuğunuz var, borçla mı yaşıyorsunuz, sağlık sorunlarınız var mı, eğlence hayatına ne kadar para ayırıyorsunuz, çocuklarınız üniversite çağında mı gibi soruların da cevaplanması gerekiyor.

Aslında Deaton, 450 bin kişiyle yapılan bir anketin sonucundan yola çıkarak halinden memnun olanların, yılda 75 bin dolar civarında bir gelire sahip olduğunu keşfetmiş. (Çok geniş kapsamlı anketi, kamuoyu araştırmalarıyla tanınan Gal-lup şirketinin yaptığını da belirtelim.) Ama gelir düzeyi arttıkça, harcamaların da kontrolsüz olarak arttığım, bunun da işlerin yolunda gitmemesi halinde ödeme güçlüklerine, aile içi kavgalara, iflaslara ve kredi kartı felaketlerine neden olduğunu bulmuş.

PARA SIKINTISI OLMADAN…

1960’lı ve 70’li yıllarda Türk sinemasında sık sık işlenen, “parayla saadet olmaz” teması, Deaton’ın çalışmasında gerçek anlamını buluyor. Deaton, söz konusu paranın, güzel bir yaşamı sürdürmek için olması gereken miktar olduğunu vurguluyor. Bu miktar, WBI (Well Being Index) olarak bilinen mutluluk indeksiyle yakından ilişkili. Burada sözü edilen mutluluğun anlamı, yaşam kalitesini yükseltmek, para sıkıntısı olmadan rahat bir yaşam sürdürmek. Aşık olup güzel bir evlilik yapmakla ilgisi yok…

Bu, her ülke için geçerli mi? Elbette ki hayır. Örneğin Hindistan. Ama bir kıyaslama yapmak için yine ABD’den sayılar vermeliyiz. ABD’de yoksulluk sınırı iki çocuklu, dört kişilik bir aile için yılda 22.800 dolar. Bir başka deyişle bir yetişkin için günde 16.4 dolardan az kazanıyorsanız yoksulsunuz demektir. ABD’de nüfusun yüzde 13.6’sı bu çizginin altında yaşıyor. Hindistan’da ise daha bilimsel bir araştırma geçerli. Bu ülkede iki yoksulluk sınırı var. Kırsal kesim için kişi başına günde 11.7 rupi (18 cent) ve kentlerdeki yaşam için kişi başına günde 17.9 rupi (28 cent). Hindistan halkının da yüzde 27.9’u, bu rakamların altında yaşamını sürdürmeye çalışıyor. Buna göre Hindistan’daki yoksulluk çizgisi, ABD’de mevcut değil. Bu durumda Hindistan’da mutlu olmak için ne kadar paraya ihtiyaç olduğunu hesaplamak da kolay değil.

Araştırmanın anahtar mesajları

Hayat deneyimi; yaşantıyı değerlendirmek, kişisel keyif tecrübeleri ve hayatın anlamlılığı olmak üzere üç faktörce belirleniyor.

İngilizce konuşulan ülkelerin yüksek gelir grubunda yaşantıyı değerlendirmek orta yaşlarda dibe vuruyor, ileri yaşlarda ise yükselişe geçiyor. Fakat bu, dünyanın başka diller konuşulan bölgeleri için geçerli değil.

İngilizce konuşulan ülkelerin yüksek gelir grubu dışında kalanlarda, endişe, mutsuzluk, fiziki acı var. Yaş ilerledikçe bu duygular şiddetleniyor, buna karşılık öfke ve stres azalıyor.

Eski Sovyetler Birliği’nde ve eski Doğu Bloku ülkelerinde yaşayan yaşlılar, yukarıda sözü edilen olumsuz duygulara daha çok kapılıyor.

Kişisel mutlulukla fiziki sağlık arasında iki yollu bir ilişki mevcut. Bozuk sağlık, mutluluğu azaltıyor, çok mutlu olmak ise fiziki sağlığı güçlendiriyor ya da varsa hastalıkları azaltıyor.

Kişisel mutluluk, uzun yaşamın en belirgin, en vazgeçilmez unsuru.

Nobel ve rakamlar

Nobel ödülleri, 1901 yılından beri veriliyor. 2015’e kadar ne türden ilginç rakamlar ve konu başlıkları ortaya çıktığına bir bakalım…

• Her yıl insanlığa önemli hizmetleri bulunan bilim adamlarına ödül verilmesini talep eden İsveçli kimyacı, mühendis, mucit ve işadamı Alfred Nobel, dinamiti bulan kişi olarak tarihe geçmişti.

1895’te son vasiyetini imzalarken, servetinin bu ödüllere ayrılmasını istedi. Bir yıl sonra da öldü.

• Alfred Nobel, aslında patlayıcıları güvenilir şekilde taşımanın yolunu bulmuştu. Patlayıcı maddeler, nitrogliserin olarak kendisinden önce de kullanılıyordu. Fakat en küçük sarsıntıda patlıyordu. Nobel, bu maddeyi “kiselgur” adlı bir karışıma emdirerek güvenilir bir şekilde taşınmasını sağladı. Ama bu, kendisine “ölüm taciri” sıfatının yakıştırılmasını engelleyemedi.

• Ödüller; fizik, kimya, tıp, edebiyat ve barış alanında veriliyordu. 1968’de İsveç’in merkez bankası Sveriges Riksbank, Alfred Nobel’in anısına her yıl İktisadi Bilimler Ödülü de verileceğini duyurdu.

• Şimdiye kadar 900 Nobel ödülü verildi. Sadece kişiler değil, kuruluşlar da ödüle layık görülüyor. Fakat aynı dalda üçten fazla kişi ödül alamıyor.

• Birinci Dünya Savaşı (1914-1918), Büyük Bunalım (1929-1938) ve İkinci Dünya Savaşı (1939-1945) dönemlerinde Nobel ödülleri aksadı.

• 2014‘te çocukların eğitim hakkını savunması ve onlara yapılan baskılara direnmesi nedeniyle Barış Ödülü alan 17 yaşındaki PakistanlI Malala Yousafzai en genç, 2007’de mekanizma tasarısı teorisiyle Ekonomi Ödülü alan 90 yaşındaki ABD’li ekonomist ve matematikçi Leonid Hurwicz en yaşlı Nobel sahipleri oldu. Ödül kazananların ortalama yaşı 58.

• Şimdiye kadar 49 kadın, Nobel ödülü aldı. Bunların en ünlüsü şüphesiz ki Paris’te yaşayan PolonyalI fizikçi ve kimyager Marie Curie idi. Nobel’i kazanan ilk kadındı. Kendisi aynı zamanda her iki dalda da (1903’te fizik, 1911’de kimya) ödül almış tek kişiydi. Paris Üniversitesi’nde ders veren ve aynı yerde profesörlük unvanı almış tek kadın da oydu.

• 1938’de kimya dalında Richard Kuhn, 1939’da yine kimya dalında Adolf Buitenandt ve tıp dalında Gerhard Domagk, Nobel’e layık görüldü. Ama üç Alman bilim adamı da ödül almaya gönderilmedi. 1958’de de Rus şair, oyun yazarı, romancı ve çevirmen Boris Pasternak’ın ödül almaya gitmesine de izin verilmedi.

• Ödülü reddedenler de oldu. Fransız yazar ve düşünür Jean Paul Sartre 1969’da, ödül almak prensiplerine aykırı olduğu gerekçesiyle Nobel’i geri çevirdi. Paris’te ABD Dışişleri Bakanı Henry Kissinger ile barış görüşmeleri yapan ve Vietnam Savaşı’nı bitiren diplomat, general ve siyasetçi Le Duc Tho, ülkesinin zor durumda olmasını gerekçe göstererek 1973’te ödülü kabul edemeyeceğini açıkladı.

• Nobel ödülü kazananlar; bir diploma, bir madalya ve üzerinde para miktarı yazılı bir çek alırlar. Madalya; 18 ve 24 karat altınla hazırlanır. Diplomayla çek için, İsveç ve Norveç’in usta kaligrafları ve grafikerleri çalışır. Bu yıl ödül miktarı, 8 milyon İsveç Kronu (966 bin ABD Doları).

• Nobel sahipleri neden “Laureate” olarak adlandırılır, hiç merak ettiniz mi? Laureate, “defne yapraklarıyla süslü” demektir. Yunan mitolojisinde tanrı Apollo, başında defneden yapılmış bir taçla gösterilir. Bu taç, zafer kazananların onur simgesidir. Şiir yarışmalarından spor karşılaşmalarına kadar her alanda bu tacı kazananların itibarı yüksek olur.