Mena Ülkelerinde Yatırım ve Ticaret Yapmak
Mena Bölgesinde İş Yapmak
Türkiyeli iş insanları bölge ile iş yapmak konusunda kültürel avantajlara sahip elbette, ama yine de dikkatli olunması gereken bazı noktalar var.
Ortadoğu ve Kuzey Afrika ile iş yapmanın kültürel kodlarını belirlemek, pek o kadar kolay bir mesele değil aslında. Bölgeyi yekpare, hepsi de aynı dinamiklere sahip bir ülkeler silsilesi olarak görmek, genellikle düşülen bir yanlış. Yine de bu coğrafyayı daha kolay anlamamıza elverecek birtakım ortak özellikler var kuşkusuz. Bunlardan ilki hakim inanış İslam. Ortadoğu içinde farklı sosyal grupları, kültürleri ve dinleri barındırsa da İslam’ın gündelik hayatı örgütleme gücü küçümsenemez. İkincisi ise batılı düşüncenin temelinde yer alan akılcılık ve rasyonalitenin bu coğrafyada kimi zaman karşılık bulamayabileceği gerçeği.
Eğer Türk bir iş insanı iseniz işiniz görece kolay. Ortak çok noktamız olduğu muhakkak. Ama yine de dikkatli olmanız gereken birçok durumla karşılaşabilirsiniz. Hele de bölge ile iş yapmaya henüz başladıysanız… Listedekiler yalnızca kültürel kodlardan oluşmuyor, bilmeniz gereken birkaç tüyo da bulabilirsiniz.
Zaman bildiğiniz gibi akmayabilir
Bu pazarda yabancı olduğunuzu varsayalım. Başta da dediğimiz gibi burada standart reçeteler işe yaramayabilir. Bu nedenle ilk tavsiye, iş yaptığınız bölgeye has bir araştırma yapmanız gerektiği. Genele bakarsak, karşılıklı saygı ve güven MENA iş kültüründe hayati önem taşıyor. Kişisel ilişkiler iş yapmanın önemli bir parçası, tanıdık vasıtasıyla iş yapmak tercih sebebi. Daha önce bire bir tanışılmamış kişilerle e-posta aracılığıyla ticaret yapmak pek sevilmiyor.
Diğer yandan sözlü kültür ve kişisel ilişkilerin bu kadar önemli olması sizi yanıltmasın ve tüm sözlü anlaşmalan muhakkak yazılı sözleşmeye dökün. İngilizce konuşma oranı fena sayılmaz, ama Müslüman bir ülkeden gelen biri olarak birkaç cümle Arapça bilmeniz beklenebilir. Tunus ve Cezayir’de Fransızca da çok yaygın. Yine ilk tanışmada kartvizit değişimine büyük önem veriyorlar. Toplantı başladığında hemen iş konusuna girilmemeli. Önce hal hatır sormak ve kısa bir sohbet bu coğrafyada mühim bir nezaket kuralı.
Bölge insanının sert eleştirilere toleransının düşük olduğunu da hatırlatmak gerek, bunun için dolaylı yollan tercih etmelisiniz. Lübnan, Ürdün gibi ülkeler Batılı iş kültürüne çok aşina, ama Cezayir, Tunus gibi ülkelerde bazı sıkıntılar yaşayabilirsiniz. E-postaların vaktinde yanıtlanması gibi basit konular için bile beklentilerinizi düşürmeniz gerekebilir. Zaten zamanın kavranışı bu bölgede batılı iş insanlarını en çok zorlayan farklılık; bize yabancı değil gibi görünse de, esnekliğin ve gecikmenin bu denlisine alışkın değiliz. Yani sabırlı olun. Başlama saati sarkan randevular, esnek çalışma saatleri, gecikmeler, iş akışındaki yavaşlık gibi faktörleri göz önüne alarak takviminizi planlayın. Hepsi bir yana Mısır, Suriye, Cezayir gibi ülkelerde politik kargaşa ve polis kontrolleri de gecikmelerde önemli bir rol oynuyor.
Sol ele dikkat
MENA bölgesindeki işadamlarının dünyanın en iyi pazarlıkçıları olduğunu hatırlayın, fiyat politikasında bu unsuru gözden kaçırmayın. Yine iş süreçlerinde zorlayıcı taktikler bu coğrafyada caydırıcı etki yapabilir. Tıpkı Türkiye gibi MENA ülkelerinde de misafirperverlik ve ağırlama çok önemseniyor. Davetlere geçerli bir neden olmaksızın icabet etmemek büyük ayıp.
Sol el ile yemek yenmesi uygun karşılanmıyor, dahası sol elle hiçbir koşulda yemeğe uzanılmaması veya bir şey iletilmemesi gerek. Gelelim en bıçak sırtı konulardan birine: Aile hayatı kırmızı çizgi; bu nedenle en önemli iş görüşmesi bile yanda kesilebilir. Yine bir işadamına kişisel tanışıklığınız olsa dahi, eşi hakkında soru sormamanızı tavsiye ederiz, çocuklar alternatif bir konu olabilir. Seküler bir yaşam sürdüğünden emin olmadığınız hiçbir kadınla fiziksel temas kurmayın, ancak uzatılan bir eli de geri çevirmeyin. Erkekler arasında el sıkışmak ve el kalbin üzerine götürülerek yapılan reverans ise hayli yaygın. “Selam’m aleyküm” ile “Ve aleyküm selam” tabirlerini ise anımsatmaya gerek bile yok.
Güvenlik kontrollerine hazırlıklı olun
İsrail hariç tüm MENA ülkelerinden Kameri takvim kullanılıyor ve resmi tatil günleri Cuma. Yazları aşırı sıcaklardan ötürü iş saatleri çok erken bitebiliyor. Yine MENA bölgesinde bavulunuzu sıcak ve kuru yaz aylarına göre hazırlamanız gerektiğini de hatırlatalım. Havalanmda döviz deklarasyonunda bulunmak da birçok MENA ülkesinde zorunlu. Gümrükleme de üzerinde dikkatle durulması gereken bir konu; mevzuata hakim olun ya da bir uzmana danışın. Bazı bölge ülkelerinde özellikle güvenlikten ötürü sık adres ve telefon değişikleri yaşanabiliyor. Bu hazırlıklı olmanız gereken durumlardan biri. Aslında güvenlik bölgede birkaç ülke hariç en önemli konu. Seyahatlerde başkent ve büyük kentler dışında dikkatli olmakta fayda var. Örneğin Irak ve Suriye bir hayli hareketli, ancak Basra çok daha iyi durumda. Yine de her an bir kontrol noktası ya da bir olumsuzlukla karşılaşılma ihtimaline karşı pasaportunuz ya da bir kopyasını sürekli yanınızda bulundurun.
HANGİ ÜLKEDE VİZE LAZIM?
BAE: Umuma mahsus pasaport vizeye tabi.
Bahreyn: Umuma mahsus pasaport vizeye tabi.
Fas: Umuma mahsus pasaport 90 gün vizeden muaf.
Irak: Belirli koşulları karşılamak kaydıyla sınır kapılarında vize verilebiliyor.
İran: Umuma mahsus pasaport 90 gün vizeden muaf.
Tunus: Türk işadamları için vize zorunluluğu yok, oturma ve çalışma izni İçişleri ve İşçi ve Sosyal İlişkiler Bakanlığından alınıyor.
İsrail: Umuma mahsus pasaport vizeye tabi.
Katar: Belirli koşulları karşılamak kaydıyla Doha Uluslararası Havaalanında vize verilebiliyor.
Kuveyt: Umuma mahsus pasaport vizeye tabi.
Libya: Umuma mahsus pasaportlar, 180 gün içinde 90 günü aşmamak kaydıyla muaf.
Lübnan: Umuma mahsus pasaportlar, 180 gün içinde 90 günü aşmamak kaydıyla muaf.
Mısır: Umuma mahsus pasaport vizeye tabi.
Sudan: Umuma Mahsus Pasaport sahipleri 30 gün süreli tek giriş vizelerini Hartum Uluslararası Havaalanı’nda 105 dolar karşılığı alabiliyor.
Suriye: Umuma mahsus pasaport her 6 ay içinde ilk giriş tarihinden itibaren geçerli olacak şekilde 90 gün ikametti seyahatlerinde vizeden muaf.
Suudi Arabistan: Umuma mahsus pasaport vizeye tabi.
Tunus: Umuma mahsus pasaport 90 gün vizeden muaf.
Umman: Umuma mahsus pasaport vizeye tabi.
Ürdün: Umuma Mahsus Pasaport sahipleri, Ürdün’e turistik geziler veya transit geçişlerde, toplam ikamet süresi 6 ay içinde 90 günü geçmemek kaydıyla vizeden muaf.
Yemen: Umuma mahsus pasaport vizeye tabi.
KİME NE SATILIR?
Aslında MENA Bölgesi’nde üzerinde “Made in Turkey” yazan bir ürünün tüketici bulması hiç zor değil, Türk ürünlerine duyulan güven malum. Ama yine de rakipsiz değiliz. Peki hangi ülkede hangi ürünün daha fazla potansiyeli var?
TARIM VE GIDA
Kuveyt
Bakliyat
Bisküvi: Kuveyt’in bisküvi, gofret ve diğer ekmek ürünleri ithalatı 2011 yılında yüzde 16 artarak 57 milyon dolara yükseldi. İngiltere pazarda en önemli tedarikçi. Ancak pazar büyüyor ve Türkiye adı bu ürünlerde giderek tanınır hale geliyor. Bitkisel yağlar Sigara Hububat Kanatlı etleri Makarna Domates salçası Sert kabuklu meyveler Süt ürünleri Şekerli ve çikolatalı mamuller Yaş meyve sebze Yumurta
Cezayir
Baharat
Bakliyat: Cezayir’in diğer tarımsal ürünlerde olduğu gibi bakliyat üretimi de oldukça sınırlı. Cezayir pazarı Türk bakliyat ürünleri için nohut ve kırmızı mercimek ve kuru fasulye açısından çok önemli. BCırmızı mercimekte Kanada, nohutta Kanada ve Meksika büyük rakipler. Önümüzdeki dönem Türkiye’de üretimin armasıyla pazarda güç kazanabiliriz. Bitkisel yağlar Kuru meyveler Süt Ürünleri Şekerli ve çikolatalı mamuller Maya
Irak
Kanatlı etleri Bakliyat
Sert kabuklu meyveler Yaş meyve sebze: 2012 yılında turunçgil ithalatı 205 milyon dolar oldu, bu ithalatının yüzde 88 gibi çok büyük bir oranını Türkiye’den yapıyor. Türkiye 2012’de toplam turunçgil ihracatının yüzde 26,2’sini Irak’a yaptı. Un, Konserve etler Bisküvi, Domates salçası
Ürdün
Bakliyat, Bisküvi
Makarna: Ürdün’ün 2011 yılı makarna ithalatı yüzde 32 artarak 22 milyon dolar ile en yüksek seviyesine ulaştı. Son beş yıllık dönemde ise makarna ihracatı dört kat arrtı. Toplam ithalatın yarıya yakını Suudi Arabistan ve Endonezya’dan olsa da Türkiye’nin oayı da artma eğiliminde. BAE, Lübnan ve Mısır ise pazardaki diğer ülkeler. Türkiye’nin Ürdün’e makarna ihracatı 201 l’de yüzde 40 artarak 1,4 milyon dolara çıktı. Şekerli ve çikolatalı mamuller Yaş meyve sebze Zeytinyağı
Tunus
Kanatlı etleri Nohut
Kabuksuz fındık: Tunus 2011 yılında 31 milyon dolar olan kabuksuz fındık ithalatının yarısını Türkiye’den yaptı. 2007-2011 döneminde Tunus’un kabuksuz fındık ithalatı yıllık ortalama yüzde 42 arttı. Dünya kabuksuz fındık ihracatında ilk sırada yer alan Türkiye, Tunus pazarından çok daha iyi pay alabilecek potansiyele sahip. Sert kabuklu meyveler Maya Çikolatalı mamuller Tatlı bisküvi ve gofretler
SANAYİ
Irak
Alüminyum inşaat malzemeleri Beyaz eşya: 2011 yılında toplam 162 milyon dolarlık buzdolabı ithalatı yaptı. Türkiye’nin ihracatı 2012 yılında 98 milyon dolara çıktı. Boru ve bağlantı parçaları Demir çelik Elektrikli makineler ve kablolar Ev tekstili Gıda işleme makineleri Halı
Tunus
Kumaş: 2011 yılında Tunus 198 milyon dolarlık yüzde 85’den fazla pamuk içeren kumaş ithalatının yaklaşık yarısını İtalya’dan yaptı. Türkiye’nin payı yüzde 3,6. Aynı yıl 377 milyon dolar olan yüzde 85’den az pamuk içeren kumaş ithalatının ise yüzde 18’ini Türkiye’den yaptı. Elektrikli makineler ve kablolar İnşaat malzemeleri Bakır teller Kablolar Traktörler
Cezayir
Çimento ve diğer inşaat malzemeleri: İnşaat sektörü 2003 sonundan beri genişliyor. Tahminlere göre gelecek on yıl içinde her yıl 175 bin yeni konuta ihtiyaç duyulacak. Demir çelik Bakır teller Beyaz eşya Hazır giyim İş ve maden makineleri Televizyon Kablo
Kuveyt
Altın mücevherat Ayakkabı, İnşaat malzemeleri Demir çelik, Elektrikli makineler ve kablolar, Halı, hazır giyim, İş ve maden makineleri
Mobilya: Kuveyt’in mobilya için yaptığı ithalat, 2011 yılında 188,9 milyon dolardı, Türkiye’nin pazar payı ise yüzde 2,5.
Ürdün
Altın mücevherat Ambalaj, Aydınlatma gereçleri Beyaz eşya Demir çelik Doğal taşlar Hazır giyim
Kağıt ve karton ürünleri Kozmetik ve kişisel bakım ürünleri: Ürdün 2009’da 85 milyon dolarlık kozmetik ithalatı yaptı. Türkiye’nin ülkeye kozmetik ihracatı ise artış trendinde. Kumaş, Mobilya, Otomotiv ana ve yan sanayi
