Mavi Yengeç Yetiştiriciliği Yapmak Kazandırıyor

Farklı bir iş fikri olarak mavi yengeç yetiştiriciliğinden bahsedeceğiz. İş kurmak için sektör ve iş fikri arayan girişimciler Dalyan Su Ürünleri Kooperatifiyle iletişime geçip mavi yengeç çiftliği kurmak için destel alabilirler.

RENGİNDEKİ farklılık, zengin protein içeriği, ilginç ve farklı lezzetiyle ilgi çeken bir üründen söz etmek istiyoruz. Geçmiş yazılarımızda mavi yengeç yetiştiriciliği konusuna değinmiştik. Mavi yengecin çiftlikleri olmadığını ve yetiştiriciliğin Türkiye’de çok yaygın olmadığına vurgu yapmıştık. Şimdilerde ise bu durum değişti, son yıllarda popülerliği artan bir yiyecek halini aldı. Hem lezzetiyle, hem de avlanma biçimiyle turistlerin ilgi odaklarından biri haline geldi. Hatta Dalyan’da bulunan tekne turu işletmecilerine umut olmuş durumda. Caretta caretta’larıyla ünlü olan bölge, şimdilerde mavi yengeçleriyle popüler.

Mavi yengeç avlamayın yetiştirin!..

Son yıllara kadar Türkiye’de en azından gurme yemek seçeneği olarak fazla bilinmeyen mavi yengeçler, Akdeniz ve Ege Bölge-si’nde yaşıyor. Ekonomik değeri yüksek ama Türkiye’de henüz büyük üretim tesisleri ve çiftlikleri yok. Temel olarak Dalyan Su Ürünleri Kooperatifi tarafından yetiştirilerek, bölgedeki restoranların ihtiyaçları karşılanıyor. Bu ilginç canlılar restoranlarm yanı sıra tekne turcularının işine de yarıyorlar. Doğal ortamda yaygın olarak bulunan mavi yengeçlerin Nisan ayının ikinci haftası sezonunun açılmasıyla bu turlar başlıyor ve Ekim ayı sonuna kadar sürüyor.

AVI YASAK MI, DEĞİL Mİ?

Ne var ki, Dalyan bölgesinde düzenlenen mavi yengeç avlama turları konusunda bazı tartışmalar var. Av faaliyetlerinin yasak olup olmadığı tartışması akıllarda soru işareti yaratıyor. Peki, bu turlar hangi durumda yasak ya da değil? Bu soruya Dalyan Su Ürünleri Kooperatifi Başkanı Arif Yalılı, kooperatif faaliyeti olarak yapılan etkinlikler dışında avlanma faaliyetlerinin yasak olduğunu söylüyor.

Görünen o ki turizm sektöründe yaşanan sıkıntı bazı tur tekne sahiplerini mavi yengeç “yakalama” turları düzenlemeye itmiş. Önceki yıllarda avlanmaları yasak olmayan bu canlılar, av yasağının gelmesi ile beraber kooperatifin kontrolü altına alınmış. Mavi yengeç yakalama turları olarak düzenlenen aktiviteler, işletmeciler tarafından “sportif balık avcılığı” olarak adlandırılıyor. Turlarda yengeçlere zarar vermediklerini iddia eden işletmeciler, avlarken olta yerine misina kullandıklarını söylüyor. Tur tekne işletmecilerinin söylediğine göre, turistler yakaladıkları mavi yengeçleri ellerine alıp fotoğraf çekildikten sonra ise tekrar denize bırakıyor. Kooperatif yetkilileri, av yasağını dinlemeyen bazı teknelerin yasadışı avlama yaptığmdan şikayet ediyor, falyan Belediyesi’nin de bu konuda mücadele ettiği söyleniyor.

TÜRKİYE’DE ÇOK AZ TÜKETİLİYOR

Adını kıskaçlarındaki mavi renkten alan yengeçlerin asıl vatanı Amerika ve Kanada’nın açık denizleri. Et kalitesi ve nadir bulunma özelliği nedeniyle ekonomik değeri yüksek. Gelişmiş ülkelerde lüks bir ürün olarak yüksek fiyatlara satılıyor. Çin, Tayland, Endonezya, Japonya, Filipinler, İspanya, Fransa ve ABD gibi ülkelerde özellikle lüks restoranlarda ve gurme yiyeceklerin satıldığı dükkanlarda talep görüyor. Bu ülkelerde mavi yengeç etinin kilosu 100 ile 150 dolar arasında değişiyor. Dünya pazarlarında canlı ya da işlenmiş olarak her mevsim alıcı buluyor. Türkiye’de ise durum farklı. Örneğin, İstanbul’daki balık restoranlarında çok nadir bulunuyor. Yaz ayları avlanmak için tam zamanı. Dalyan ve Antalya’nın çevre bölgelerinde sezon zamanı bulunsa da, ağırlıklı olarak ihraç ediliyor. Türkiye balık tüketimi konusunda Avrupa ülkelerinin oldukça gerisinde. Bu durum mavi yengeç tüketiminde de geçerli. Tüketimi sadece Akdeniz Bölgesi’nin turistik ilçeleriyle sınırlı. Buralarda tanesi 15-20 TL arasında satılıyor. Her bir yengeçten büyüklüğüne göre 50-90 gram arası et çıktığı düşünüldüğünde, bu canlının doyumluk değil tadımlık tüketilmesi gerektiği anlaşılıyor. Mavi yengecin yetişme bölgelerinin, doğal düşmanlan olan müren, levrek, vatoz gibi yırtıcı balık türlerini barındırmaması gerekiyor. Özel çiftliklerde her türden et, sakatat, mezbaha artıklarıyla beslenebilen yengeçler üreme konusunda oldukça verimli. Mavi yengecin etinde protein çok bol. Etin en yoğun olarak gövdesinde bulunuyor. Ayrıca kıskaç ve bacak bölgelerinde de az miktarda et var.

“TURİSTLERE İKRAM EDİYORUZ”

Dalyan Su Ürünleri Kooperatifi, 70’ye yakın personeli ile ülke ekonomisine katkı sağlayan bir kurum. Muğla ili Köyceğiz ilçesi’ne bağlı Köyceğiz Gölü Dalyan Kanalı üzerinde tamamen doğal ve geleneksel yöntemlerle üretim yapıyor ve üretim sırasında kanal üzerine kurulmuş dalyanlardan yararlanıyor. Bölgede turizmin yoğun olarak mavi yengeç ve caretta caretta kaplumbağalar üzerine kurulduğunu söyleyen Kooperatif Başkanı Arif Yalılı, mavi yengecin yasalar gereği sadece kooperatif bünyesinde yetiştirildiğini söylüyor. Bölgeyi ziyaret eden turistlere doyumluk olmasa da tadımlık mavi yengeç ikramı yaptıklarım, böylelikle mali açıdan kooperatife ciddi destek sağladığını belirtiyor.

Kooperatif faaliyetleri mavi yengeç üretimi ile sınır değil; Dalyan kefali üretimi asıl faaliyeti. Bu ürünün de ihracatı yapılıyor. Yalı-lı, kooperatifin katkılarıyla düzenlenen Dalyan Kefal Balığı Festivali ile bu ürünün hak ettiği yeri bulacağı kanaatinde. “Kefalimizin yumurtası da kooperatifimizi ülkemizin balık yumurtasında (havyar) birinci kurumu yapıyor” diyen Yalılı, tüm yerli ve yabancı turistleri bölgeyi görmeleri için Dalyan’a davet ediyor.

“TURİZMCİLER FARKLI ARAYIŞTA”

Muğla iline bağlı Ortaca İlçesi Belediyesi, Dalyan’ın turizm amaçlı tanıtımı için çeşitli etkinlikler düzenliyor ve uluslararası fuarlara katılım sağlıyor. Bölgede turizmi sekiz aya yaymak için çabaladıklarını belirten Ortaca Belediyesi Başkan Yardımcısı Mehmet Kuş, bölgenin markalaşmasının turist sayısının artmasında etkili olacağı görüşünde. Son iki yıldır turist sayısının azaldığını ve işletmelerin ekonomik sıkıntı çektiğini söyleyen Kuş, bu sene havalarm geç ısınması nedeniyle sezonun da geç açıldığını belirtiyor. Kuş, mavi yengeç turları hakkında ise şunları söylüyor:

“Turist sayısı az olunca, tur sahipleri kaplumbağa turlarından sonra mavi yengeç turları da düzenlemeye başladı. Turistlerin ilgisini çeken bu turlara talep giderek arttı. Daha önceki yıllarda turist sayısı yüksek olduğundan dolayı, bölgenin reklama ihtiyacı yoktu fakat şimdi pasta dilimi küçüldükçe, turizmciler farklı arayışlara girdi. Belediye olarak sezon dışında mavi yengeç avlayan teknelere müdahalelerimiz oldu. Kooperatif dışında yapılan bu tür etkinlikleri belediye olarak önlemeye çalışıyoruz.”

Kuş, yengeç yakalama turları sırasında yaşanan yaralanma vakaları konusunda bir uyarı yapıyor ve birkaç turistin fotoğraf çekmek için ellerine aldıkları yengeçlerin ısırması ile yaralandığını söylüyor. Mavi yengecin saldırgan bir canlı olmadığını belirten Kuş, tutmayı bilmenin önemli olduğuna dikkat çekiyor. Kuş’un bir başka uyarısı da, turların resmi kanallarla yapılması gerektiği; bu sayede en uygun zamanların öğrenilip, verimli geziler yapılabileceğini belirtiyor.

“SPORTİF YENGEÇ AVCILIĞI”

Tekne işletmecileri ve tur operatörleri tarafından düzenlenen mavi yengeç yakalama turları Dalyan’da sportif bir balık avcılığı aktivitesi olarak görülüyor.

Özellikle Rus, Ukrayna ve Mol-dovyalı turistlerin ilgi göstermesiyle popülerleşen turlar mavi yengeç avlanmadıkça herhangi bir yasağa tabi tutulmuyor.

Önceki yıllarda turizm sezonu sırasında bu tür faaliyetler yasak yasaklanmış. Şimdi bu durum değişmiş durumda. Turistlerin mavi yengeçleri yakından görüp, fotoğraf çekip bıraktığını söyleyen Kardak Turizm İşletmecisi Özay Akdoğan, Dalyan Su Ürünleri Kooperatifi’nin bilgisi dahilinde turları gerçekleştirdiklerini belirtiyor. Avlama işleminin nasıl yapıldığını ve yengeçlere zarar verip vermediklerini şu sözlerle anlatıyor:

“Tutma işleminde olta kullanmadığımız için yengeçlere zarar vermiyoruz. Misinanın ucuna yem olarak balık ya da tavuk derisi bağlayarak yengeçleri yakalıyoruz. Yengeç kıskaçları ile yakaladığı yemi tutarken tekneye doğru hafifçe çekip süzgeç ile alıyoruz. Turistler fotoğraf çekildikten sonra denize bırakılıyor. Yenilmek istenirse yemek amacıyla Dalyan Su Ürünleri Kooperatifi’nden satın alınabiliyor.”

Mavi yengeç yakalama turları sabah saatlerinde başlayıp gün boyunca devam ediyor. Turlar iki saate yakın sürüyor. Genellikle 12 kişilik teknelerle yapılan turlarda kişi başına 60-80 TL arası fiyat ödeniyor. Akdoğan, tekneyi operatörlere 300 TL’ye kiraladıklarını, yemek servisinin ise 15 TL karşılığında verildiğini söylüyor. Akdoğan, mavi yengeç turlarına ilginin arttığını gören operatörlerin farklı aktiviteler geliştirmek için çalıştıkları bilgisini de veriyor.

Yengeç çeşitleri ve özellikleri

Bütün denizlerde ve tatlı sularda yaşayan yengeçlerin birçok çeşidi var. Bunlardan belli başlı olanları şunlar…

• Pavurya: En tanınmış yengeç çeşididir. Karapaksı yani gövdesini kaplayan kabuksu kısmı geniş ve yuvarlak görüntüye sahip olan canlı 9-12 cm arasındadır. Avrupa denizlerinde yaşar ve eti yenilebilir.
• Çingene yengeci (çağanoz) veya kıyı yengeci: Bütün denizlerin kıyılarında ve dere ağızlarında yaşayan bu yengeç çeşidinin uzunluğu 3-5 cm arasındadır. Olta yemi olarak kullanılır.
• Çalpara: Karapaksı ve bacakları tüylüdür. Uzunluğu 3-5 cm olan canlı Akdeniz’de yaşar.
• Maia: Genellikle deniz örümceği de denen bu yengeç çeşidinin karapaksının ve bacaklarının üstü, küçük kum taneleri ile kaplıdır.
• Dev Japon yengeci: Japon denizlerinde yaşayan yengeç, türünün en büyük çeşididir. Uzunluğu 15-20 cm’yi bulur.
• Süngerli yengeç: Kendisini düşmanlarından korumak ve avına kolayca yaklaşabilmek için, karapaksının üzerinde süngersi bir yapı vardır.

Volkan Barış KİYAĞA / Çukurova Üniversitesi Su Ürünleri Fakültesi, Avlama Teknolojisi Anabilim Dalı Araştırma Görevlisi
”Yakala-bırak balıkçılığı çok yaygın”

Dalyan bölgesinde yapılan “mavi yengeç yakalama turları” aslında son 30 yılda dünyanın birçok yerinde oldukça popüler hale gelen “yakala-bırak balıkçılığı” olarak nitelendiriliyor. Bu eğlence avcılığı hem bir turizm aracı olarak kullanılmakta hem de sportif balıkçıların doğaya zarar vermeden keyifli vakit geçirmeleri amacıyla yapılıyor. Yakala-bırak balıkçılığının temel prensibi, yakalanan canlının, en az zararla denize geri bırakılması ve yeniden yaşam şansı verilmesi olayıdır. Mavi yengeci, olta ile bir bireyin yakalayıp çok fazla havaya maruz kalmadan denize geri bırakmasında herhangi bir sorun oluşmaz. Nitekim yengeç oltanın ucundaki iğne ile yakalanmaz, tam tersi yengeç kıskacıyla iğnenin ucundaki yemi alabilmek için tutunur ve siz onu tekneye alıncaya kadar ısrarından vazgeçmez. Böylelikle kolay kolay bir yaralanma gerçekleşmez.

Esen ÖZKAN / Şef
“Afrodizyak etkisi olduğu iddia ediliyor”

Türkiye’de mavi yengeçleri Antalya Demre Gölü’nden Dalyan bölgesine kadar çeşitli yörelerde bulmanız mümkün. İstanbul da dahil olmak üzere ülkemizde fazla piyasası olmayan yengeçlerin çoğu ihraç ediliyor. Bu yengeçlerin büyüme süreleri üç yılı buluyor. Etindeki yüksek protein nedeniyle tercih ediliyor; ayrıca afrodizyak etkisine sahip olduğuna da inanılıyor. Tadı, lezzetli bir balığın tadına benzer. İnsanlar etinin mavimsi olduğunu düşünürler; aslında eti beyazdır. Kıskaçları mavi renklidir.

Mavi yengeçlerin pişirilmesi oldukça kolaydır. Bir gün boyunca tuzlu suda bekletilir. Bu sayede, eti kabuğundan kendini kurtarır. Ardından su dolu tencere içerisinde 10-15 dakika kısık ateşte, 5 dakika da yüksek ateşte kaynatılır. Limon, baharat ve tuz ekleyerek servis edilir.