Küresel terörün ekonomisi

İkisi de ideolojileri için dünyada büyük bir terör estirmiş, suçlu ve suçsuz sayısız canın telef olmasına neden olmuştur. Bin Ladin’in öldürülmesi ile dünya gündemine tekrar oturan küresel terörün maddi ve manevi bilançosunu çıkarmadan köklü çözümler üretmemiz mümkün değildir. Amerika’nın son yıllardaki sorunları göz önüne alındığında, terörün bilançosu sadece can ve mal kaybından ibaret değildir. Terörün en büyük maliyeti bir toplumun benliğini, sağduyusunu ve ruhunu felç etmesidir.

Amerika tarihte birçok iç ve dış sıcak çatışmanın içerisinde olmuştur. Lakin Amerika’ya belki de Bin Ladin’den daha maliyetli hiçbir düşman olmamıştır. Amerika’ya değme orduların veremediği zararı, Bin Ladin -küçük bir grupla- vermiştir. Bu anlamda, tarihin en ekonomik savaşçısı belki de Bin Ladin’dir. 1998’de Amerika’nın Bin Ladin’in başına koyduğu ödül 5 milyon dolardı. Ancak, bu fiyat gerçek maliyeti yansıtmaktan çok uzak. Akademik çalışmalara ve Amerikan Kongresi’ne göre, 11 Eylül’ün Amerika’ya toplam ekonomik maliyeti yaklaşık 2 trilyon dolar civarındadır [Irak işgali 806 milyar dolar, Afganistan işgali 443 milyar dolar, artan güvenlik önlemleri 690 milyar dolar]. Birçok ekonomiste göre, küresel krizin çıkışında da 11 Eylül’ün büyük bir etkisi vardır. Amerikan merkez bankası, terörist saldırıların ve sonrasında gelen savaşların ekonomiye olumsuz etkilerini azaltmak için yüklü miktarda para basmış, faizleri uzun süre düşük tutmuş, nihayetinde emtia ve konut balonlarının şişmesine ve küresel krizin çıkmasına neden olmuştur.

Eski Dünya Bankası Baş-ekonomisti ve Nobel ödüllü Prof. Joseph Stiglitz, 11 Eylül’ün maliyetinin tahmin edilenden daha yüksek olduğunu [Irak savaşının bile tek başına Amerika’ya maliyetinin 3 trilyon dolar tuttuğunu] iddia etmektedir. Stiglitz’e göre Irak savaşı aşırı serbest para politikalarının güdülmesine neden olmuş, petrol fiyatlarını yükselterek Amerikan halkının gelirlerini düşürmüştür. Ancak Irak savaşının en büyük faturası, Amerikan ekonomisinin yapısını bozmasıdır. Savaş için harcanan trilyonlar, araştırma ve geliştirme gibi verimli alanlardan kesilmiş ve Amerikan ekonomisinin geleceği tehlikeye atılmıştır. Aslında, tehlikeye atılan sadece Amerikan ekonomisi değil, Amerika’nın meşruiyeti olmuştur. Cana ve mala gelen zarar bir yerde telafi edilebilir. Ancak, bir ülkenin kredisinin ve itibarının sarsılması telafisi zor zararlardır. 11 Eylül sonrası ABD’nin verdiği hukuksuz ve orantısız ivedi tepkiler, dünyanın örnek aldığı liberal ve demokrat eski Amerika’yı götürmüş, “ya bizimlesiniz ya da teröristlerlesiniz” diye dost ve düşmana meydan okuyan “despot ve saldırgan” yeni Amerika’yı getirmiştir. Ancak, 10 yıl sonra Amerika’yı mütevazılaştıran küresel kriz ve başarısız savaşlar göstermiştir ki, bütün dünyadan daha fazla savunma bütçesine sahip Amerika’nın asıl gücü “pazı gücü” değil, “meşruiyet gücüdür”. Anlaşılan, beyinlere ve vicdanlara hitap etmedikçe, dünyanın şahı da olsa, kimse dünyaya zorla söz geçiremez.

Ekonomistler yıllardır bir ülkenin kalkınmasını sadece ekonomik bir uğraş olarak gördüler. Hâlbuki ekonomik kalkınma ancak asayişin, adaletin ve köklü kurumların var olduğu bir ortamda mümkün olur. Unutmayalım ki, Avrupa ve Amerika ilk önce hak ve özgürlük devrimlerini (Fransız Devrimi ve Amerikan Bağımsızlık Savaşı), daha sonra sanayi devrimlerini yaptı. Sürdürülebilir kalkınma çok yönlü bir uğraştır. Nitekim Columbia Üniversitesi Yeryüzü Enstitüsü, kalkınma çalışmalarını fizikçiler, ekolojistler, mühendisler, ekonomistler, siyaset bilimciler, işletmeciler, halk sağlığı uzmanları ve doktorlardan oluşan bir ekiple yapmaktadır. Aynı şekilde, kalkınmanın sadece ekonomik politikaların bir eseri olmadığını fark eden Dünya Bankası da, yeni yayınlanan 2011 Dünya Kalkınma Raporu’nda “İhtilaf, Güvenlik ve Kalkınma” arasındaki ilişkiyi inceliyor. 325 sayfalık bu rapor yüzlerce kurum ve uzmanın katkılarıyla hazırlanmış ciddi bir çalışma. Raporun ana mesajı, bir ülkede meşru bir düzen olmazsa, asayiş ve hukuk olmaz; hukuk olmazsa da ekonomi gelişmez. Bugün dünyada iç çatışmalardan muzdarip 1,5 milyar insan yaşıyor. Bir ülkenin başına gelebilecek en büyük felaket -ne deprem, ne tsunami, ne kasırgadır- anarşidir. İç çatışmaların tahribatını silmek bir nesil istiyor. İç savaşlar bir ekonominin 30 yıllık milli gelirini alıp götürüyor. Ticaretin şiddet öncesi seviyeye dönmesi ise ortalama 20 yıl alıyor. Çatışmalara maruz kalan ülkelerde yoksulluk oranı yüzde 20 daha fazla. Asayiş sorunu olan hiçbir ülke henüz BM’nin ‘Milenyum Kalkınma Hedefleri’nin birisini dahi tutturmuş değil.