Kooperatifçiliğin, “sosyal ve yenilikçi” bir anlayışla geliştirilmesi hedefleniyor

Kooperatifçilik

ÜÇÜNCÜ sektör olarak bilinen kooperatifçilik, ekonomik ve sosyal kalkınmanın lokomotifi. Ortak iş yapma kültürüne, sermaye birikimine ve gelir dağılımına olumlu katkılar sağlayan kooperatifçiliğin, ülkemizde “sosyal ve yenilikçi” bir anlayışla geliştirilmesi hedefleniyor. Kooperatifçilikle ilgili kamuoyunda farkındalığın sağlanması ve kooperatif girişimciliğinin farklı alanlarda uygulanması yönünde çalışmalar yapılması, 11. Kalkınma Planı’nda yer alıyor. Kooperatif Destek Sistemi’nin hayata geçirilmesi, finansal destek araçları geliştirilmesi, başta tarım satış kooperatifleri, kadın kooperatifleri ile sosyal nitelikli kooperatifler olmak üzere öncelikli sektörlerde faaliyette bulunan kooperatiflere destek sağlanması da 2023 hedefleri arasında bulunuyor. 2020 yılında Ticaret Bakanlığı tarafından başlanan Kooperatifçilik Destek Programı kooperatif ve üst kuruluşlarının üretim ve istihdama katkısı olacak yatırım projelerinin desteklenmesi, rekabet güçlerinin artırılması ve bireysel tasarrufların uygun kooperatif girişimcilik modelleriyle ekonomiye kazandırılması noktasında atılmış adımlardan birini oluşturuyor. Program kapsamında, ilk uygulama olarak, ortaklarının çoğunluğunu kadınların oluşturduğu ve kadın emeğini değerlendirme amacı güden kooperatifler ve üst kuruluşlar desteklenmeye başlandı. 2022 Yılı Cumhurbaşkanlığı Yıllık Programı’na göre bu kapsamda 2020 yılı içerisinde kooperatiflere sağlanan hibe desteği tutarı 14.3 milyon TL olarak gerçekleşirken, 2021 yılı Ağustos ayı sonu itibarıyla ise kooperatiflere sağlanmasına karar verilen hibe desteği tutarı 13.5 milyon TL’ye ulaştı.

Kooperatif Bilgi Sistemi Kurulacak

Kooperatifçiliğin gelişimine katkı vermek adına geçtiğimiz günlerde atılan adımlardan biri de mevzuat güncellemesi oldu. Kooperatiflerin şeffaflaşmasını sağlayacak düzenlemeler içeren Kooperatifler Kanunu ile Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun 26 Kasım 2021’de Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girdi.

Kooperatiflerin yönetim ve denetim kurulu üyelerine“kooperatif eğitimi” şartı getiren yeni düzenleme ile Ticaret Bakanlığı tarafından tüm kooperatif ve üst kuruluşlarının, kooperatifçilik hizmetlerine elektronik ortamda eriştiği ve merkezi veri tabanının yönetildiği Kooperatif Bilgi Sistemi’nin (KOOPBİS) bir yıl içinde kurulması düzenlendi. Yeni düzenlemeye göre kooperatif ve üst kuruluşları yönetim kurulu üyeleri; ticaret sicili kayıtlarını, finansal tablolarını, faaliyet raporlarını, genel kurul toplantı evrakını, ortakların kimlik, iletişim, pay ve ödemelerine ilişkin bilgilerini ve gerekli tüm bilgileri KOOPBlS’in kurulmasının ardından 6 ay içinde aktaracak.Ortaklarının çoğunluğu kadınlardan oluşan ve kadın emeğinin değerlendirilmesi amacıyla kurulan kooperatifler ile ortaklarının çoğunluğu engellilerden oluşan kooperatiflerin, tescil ve ilana tabi işlemlerinden ücret alınmayacak, ilana tabi olanlar Türkiye Ticaret Sicili Gazetesi’nde ücretsiz yayımlanacak. Bu kooperatiflerden, odaya kayıt ücreti ve yıllık aidat ile munzam aidat da alınmayacak.

Elektronik Genel Kurul

Kooperatif ve üst kuruluşlarının uluslararası kooperatifçilik ilke ve uygulamalarına uygun şekilde faaliyet göstermesini, şeffaf ve profesyonel bir yönetim yapısına kavuşturulmasını, etkin bir denetim sistemine sahip olmasını sağlamayı hedefleyen kanuna göre kooperatif ortaklıklarına girmek için yapılan başvurular, yönetim kurulu tarafından bir ay içinde sonuçlandırılacak. Başvuru sahibine bildirilecek. Kamu kaynaklarından desteklenen kredilere kefil olan kooperatifler ile kamu kaynaklı tarımsal desteklemelere aracılık yapan kooperatiflerde, yönetim kurulu ana sözleşmede belirtilen şartları taşıyanları ortaklığı kabulden kaçınamayacak. Düzenleme ile yönetim kurulu yıllık faaliyet raporu, gelir gider farkı hesapları, bilanço ve denetçi raporlarının ortaklar tarafından elektronik ortamda da incelenebilmesine imkân sağlanacak. Kooperatif ortaklarına kooperatif bilgi sistemi üzerinden genel kurula katılma hakkını haiz ortakları gösterir listeye erişim yetkisi veriliyor. Genel kurul toplantılarının birleştirilme süresi üç yıldan iki yıla indiriliyor. Kanuna göre genel kurul toplantısına, yönetim kurulu tarafından kooperatif bilgi sisteminden alman ortaklar listesinde adı bulunanlar katılabilecek. Genel Kurul toplantısı ana sözleşmede hüküm bulunması şartıyla elektronik ortamda da yapılabilecek.

Kooperatif Eğitimi Şart

Kanunun getirdiği düzenlemelerden öne çıkanlara bir göz atalım. Kooperatiflerin, yönetim kurulu, denetim kurulu üyeleri ve yedeklerine eğitim programını tamamlama zorunluluğu getiriliyor. Kanuna göre çalışma konusu, ortak sayısı ve ciro gibi kıstaslara göre belirlenen kooperatiflerin yönetim kurulu, denetim kurulu üyeleri ve yedeklerinin seçilmelerini takiben en geç 9 ay içinde kooperatifçilik eğitim programını tamamlamaları gerecek. Süresi içerisinde eğitim şartını sağlayamayanların üyeliği düşecek. Kooperatiflerin halihazırdaki yönetim ve denetim kurulu üyeleri bir sonraki seçimlere kadar eğitim şartından muaf tutulacak. Düzenlemenin yürürlüğe girdiği tarihten 31 Aralık 2022’ye kadar seçilecek yönetim ve denetim kurulu üyelerinin eğitim alma zorunluluğu da bu tarihten sonra başlayacak. Kanuna göre denetçi, genel kurul namına kooperatifin bütün işlem ve hesaplarını tetkik edecek. Genel kurul tarafından denetleme organı olarak görev yapmak üzere en fazla dört yıl en az bir veya daha fazla denetçi seçilebilecek.

Dış Denetim Sistemi

Kanuna göre kooperatiflerdeki mevcut denetim kurulunun yanı sıra, Ticaret Bakanlığı tarafından çalışma konusu, ortak sayısı ve ciro gibi kıstaslar dikkate alınarak belirlenen kooperatif ve üst kuruluşları dış denetime tabi olacak. Dış denetim finansal tabloların denetimi şeklinde olacak. Yönetim kurulunun yıllık faaliyet raporu içinde yer alan finansal bilgilerin, denetlenen finansal tablolar ile tutarlı olup olmadığı ve gerçeği yansıtıp yansıtmadığı da dış denetimin kapsamı içinde yer alacak, ilgili Bakanlıkça dış denetimle yetkilenin dirilen birlik ve merkez birlikleri bağımsız denetime tabi olacak. Dış denetim yapa-cak denetçiler ile denetim yetkisi verilen birlik ve merkez birliğinin denetimle görevlendirilen personeli, görevleri sebebiyle işledikleri suçlardan dolayı, fiillerinin niteliğine u göre Türk Ceza Kanunu’nun kamu görevlilerine ait hükümleri uyarınca cezalandırılacak.

Tarım Satış Kooperatif ve Birlikleri Hakkında Kanun’da yapılan değişiklikle, bağımsız denetim kapsamı dışında kalan birlikler ile kooperatifler, Kooperatifler Kanunu’nda-ki hükümlere göre denetlenecek ve dış denetime tabi olacak.

3 Yıl İntibak Süresi

Kooperatifler, kooperatif birliklerine; kooperatif birlikleri de merkez birliğine ortak olmadığı takdirde kamu kaynaklarından desteklenen kredilere kefalet sağlayamayacak; kamu kaynaklı tarımsal desteklemelere aracılık yapamayacak, bu kapsamdaki başvurularda birlikler kooperatifleri, merkez birliği de birlikleri ortaklığa kabulden kaçınamayacak.

Kanunla, kooperatifler ile üst kuruluşlarına genel kurul toplantılarından en az 15 gün önce ilgili Bakanlıktan temsilci talebinde bulunma zorunluluğu getirilecek.

Kooperatifler ve üst kuruluşları, ana sözleşmelerini en geç 3 yıl içinde bu düzenleme hükümlerine intibak ettirecek. Ana sözleşmelerini intibak ettirmeyen kooperatif ve üst kuruluşları dağılmış sayılacak.

Yaklaşık 60 bin kooperatif var

Kooperatifler küresel çapta 400 milyon kişiyi doğrudan veya dolaylı istihdam sağlıyor. Dünya genelinde on kişiden biri, Avrupa’da ise beş kişiden birinin kooperatif üyesi olduğu biliniyor. Yapılan araştırmalar sadece Avrupa’da kooperatiflerin oluşturduğu toplam ekonomik büyüklüğün 1.5 trilyon euro’ya ulaştığını gösteriyor. Dünyanın en büyük 300 kooperatifinin toplam cirosu 2 trilyon doların üzerinde bulunuyor. Ülkemizde toplam 59 bin 764 kooperatif, 6 milyon 328 bin 945 ortağıyla faaliyette bulunuyor.

Muammer NİKSARLI / Türkiye Milli Kooperatifler Birliği [Türkiye KOOP) Genel Başkanı
“Kredi garanti mekanizması oluşturulmalı”

Kooperatifçilik konusunda köklü bir değişime, esaslı bir yeniden yapılanmaya ihtiyaç var. Yıllardır üzerinde çalışılan ancak her defasında birkaç maddeyi değiştirerek veya eklemeler yaparak parçacı bir yaklaşımla Kooperatifler Kanunu’nda yapılan değişikliklerle kooperatiflerimizin sorunları çözülmeye çalışıldı. Ancak istenilen sonuçlar alınamadı. Kanunda öne çıkan iki önemli düzenleme var. Bunlar denetim ve eğitim ile ilgili düzenlemeler. Kooperatiflerde denetimi kurumsallaştırmak lazım.

Yeni kanunda buna yaklaşılmaya çalışıldı. Kooperatifler ve üst kuruluşlarına dış denetim yaptırılma zorunluluğu getiriliyor. Sistem nasıl işleyecek, birlikte göreceğiz. İkincisi kooperatiflerin yönetim kurulu, denetim kurulu üyelerine 9 ay içinde eğitim programını tamamlama zorunluluğu getirildi. Bu konuda seçilmiş olanlara, belli bir eğitimden sonra sertifikasyon sistemi önermiştik. Yeni düzenlemede bu konu ‘zorunlu eğitim’ olarak yer almış. Bu düzenlemeleri olumlu buluyoruz.

Düzenlenmesi gerektiğini düşündüğümüz bazı konular var. Tüketim kooperatiflerine eskiden olduğu gibi kurumlar vergisi muafiyeti getirilmeli. Kooperatiflerin finansman sorununun çözümü için kredi garanti mekanizması oluşturulmalı.

Prof. Dr. Haşim ÖZÜDOGRU /Türk Kooperatifçilik Kurumu Yönetim Kurulu Üyesi, Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi Öğretim Üyesi
“Kooperatiflerin şeffaflığı artırılıyor”

Ortaklarının menfaatlerini en yüksek düzeye çıkarmayı amaçlayan kooperatifler tüm dünyada özel ve kamu sektörü yanında üçüncü bir sektör olarak piyasada düzenleme rolüne sahip organizasyonlar. Kooperatifler Kanunu’nda yer alan bazı maddelerin günümüz şartlarına göre revize edilmesi kaçınılmaz bir gereklilikti. Kanunda yer alan ortakların kooperatife kabulünün, başvurduktan sonra 1 ay içinde sonuçlanmasına ilişkin değişiklik olumlu. Kooperatif üyelerinin tamamının haziran cetveline önceden ulaşabilmeleri de kooperatiflerin şeffaflığı açısından önemli. Kanunla kooperatiflerin şeffaflığı artırılıyor. Denetim faaliyetinin tüm ortaklar tarafından gerçekleştirilmesi, dış denetimin zorunlu hale getirilmesi kooperatiflerin denetlenmesi açısından faydalı olacak. Yeni düzenlemeyle genel kurullara tüm ortakların katılımının sağlanması amacıyla elektronik ortamda genel kurul yapılması imkânı da sağlanabilecek.

Kooperatiflerin piyasadaki etkinliklerin artırılması ve çalışma şartlarının iyileştirilmesi açısından yapılan yeni düzenleme yerinde ve olumlu. Bu değişikliklerin kooperatiflerin çalışmasını ve başarısını artıracağı inancındayım.

Dr. F. Figen AR /Afşar Balam Kadın Girişimi Üretim ve İşletme Kooperatifi Yönetim Kurulu Başkanı
Büyük şirketlerle aynı vergi yüküne tabiler

Ortaklarının çoğunluğu kadınlardan veya engellilerden oluşan ve kadın emeğinin değerlendirilmesi amacıyla kurulan kooperatiflerin tescil ve ilana tabi işlemlerinden ücret alınmaması çok değerli bir destek ancak yeterli değil. Çünkü herhangi bir kooperatifin kurulması değil faaliyetlerini uzun yıllar sürdürebilmesi önemli ve kooperatiflerin sürdürülebilirlikleri desteklenerek cesaretlendirilmen. Kooperatiflerimiz büyük şirketlerle aynı vergi yüküne tabi. Kırsal kalkınma ile doğrudan ilişkili kooperatiflerimiz sadece ekonomik değil sosyal olarak da katma değer yaratıyor. Bu nedenle kooperatiflerin kurulmasının yanı sıra sürdürülebilirlikleri de desteklenmeli. Bu yönde en büyük destek vergi indirimleri, vergi muafiyetleri, elektrik ve yakıt (motorin] destekleri olacak. Üreticiden yüzde 1 vergi ile aldığımız hammaddeyi işleyerek satarken yüzde 8 KDV ödüyoruz. Sadece KDV değil, gelir vergisi, kurumlar vergisi, muhtasar, stopaj, türlü çeşit vergiler var.

Kırsaldan pazara ulaşmak çok zor. Yakıt maliyetlerimiz çok yüksek. KDV ve ÖTV muafiyetleri ile kooperatiflere destek olunabilir, rekabet şansı artırılabilir. Tesislerimizde kullandığımız elektriğin üretim maliyetlerimiz içindeki payı çok yüksek. Üretici kooperatifler için elektrik desteği de diğer destekler kadar önemli.

Doç. Dr. Bilge AFŞAR / KTO Karatay Üniversitesi Öğretim Üyesi
“Gıda enflasyonuyla mücadele için kooperatifçilik desteklensin”

Son dönemde artan gıda fiyatlarının karşısında, gıda enflasyonunu kalıcı olarak düşürmenin yollarından birisi de özellikle tarım kooperatiflerinin yapısal iyileştirilmesinden geçiyor. Kooperatiflerin tarımsal payı ve hacmindeki artış, fiyatları aşağı yönlü etkileyecektir. Kooperatifçiliğin bir boyutu da küçük üreticinin korunması ve desteklenmesidir. Kooperatiflerin tarım politikalarında destekleyici yapılarının daha da etkinleştirilmesi gerekiyor ki böylece üreticinin verimlilik artışı sağlanarak üretici ve tüketici arasındaki fiyat farkı da asgariye indirilmiş olsun. Söz konusu fiyat farkında aracıların da etkisinin olduğu göz ardı edilmemeli. Gıda fiyatlarında azalışı sağlamak şüphesiz sadece kooperatifçilik eksenli olamaz. Üretimde atıl kapasitenin minimuma indirilmesi, verimlilik artışı, üretim maliyetlerini düşürmek, tedarik zincirinde iyileştirme ve geliştirmeyi sağlamak, pazarlama marjını azaltmak diğer önemli noktalar. Tarım ve ticaret politikalar birbirini desteklemeli.

HÜLYA GENÇ SERTKAYA