KOBİ’leri gelecekte bekleyen sorun: Muhasebe manipülasyonu
Ülkemizdeki ekonomik değişim; gelişmiş ülkelerdeki ekonomik gelişmelere paralel hareket etmektedir. Özellikle sermaye piyasalarının KOBİ’lerin de katılımıyla daha güçlü ve derin bir yapıya sahip olması amaçlanmaktadır. Bu durum KOBİ’ler için de cazip bir finansman aracı olarak kullanılabilecektir. işletmelerin sermaye’piyasalarına katılımının artması, beraberinde finansal tabloların işletme yönetimleri için daha önemli olmasını da getirecektir. Ancak bu durumun taraflarca kötüye kullanılması olasılıkları da var olacaktır. Özellikle gelişmiş ülkelerde bu vakalar son yıllarda sıklıkla yaşanmış ve önemli derler çıkarılmıştır. Bu ayki yazımızın amacı büyümeyi hedefleyen KOBİ’lerin gelecekte yüzleşebilecekleri muhasebe manipülasyonu konusunda farkındalıklarını artırmaktır.
Muhasebe manipülasyonu finansal bilgi kullanıcılarının işletmenin finansal durumu ve faaliyet sonuçları üzerindeki algılarını etkilemeye yöneliktir. En önemli finansal bilgi kullanıcısı olan yatırımcılar, manipülasyonun en önemli hedefi durumundadır. Yöneticiler, muhasebe manipülasyonu ile yatırımcıların zihinlerinde iyimser bir ‘kar beklentisi’ yaratmak ve bu şekilde yatırımcıların yeni hisse senetleri satın almalarını amaçlamaktadır.
Muhasebe manipülasyonu ile yöneticiler; işletme ile toplum, işletme ile kaynak sağlayıcılar veya işletme ile işletme yöneticileri arasındaki refah transferini etkileyecek işlemleri tasarlamaktadırlar. Bu ilişkilerde, işletme ile toplum ve işletme ile kaynak sağlayıcılar arasındaki refah transferinden işletme fayda sağlarken; işletme ile işletme yöneticileri arasındaki refah transferi yöneticilerin lehine gelişmektedir. Bu açıdan bakıldığında, muhasebe manipülas-yonunun en önemli amacı, işletme performansının ve finansal yapısının gerçekte olması gerektiğinden farklı gösterilerek işletme çevresindeki aktörler arasındaki refah transferinin gerçekleştirilmesi olarak ortaya çıkmaktadır. Genellikle, işletme performansı hisse başına kar rakamını etkileyecek gelir tablosu kalemlerinde yapılan düzeltme ve yeniden sınıflandırma işlemleriyle; işletmenin finansal yapısı ise borç/öz sermaye oranını etkileyecek biçimde dönem karının gerçek değerinden yüksek gösterimi ile değiştirilmektedir.
Bazı muhasebe manipülasyonları, muhasebe ilkeleri ve standartlarının sağladıkları esnekliklerden faydalanarak finansal bilgi kullanıcılarının işletme performansı ve işletmenin finansal yapısı hakkındaki algılarını etkilemeye yöneliktir. ‘Muhasebe ilke ve standartlarına uygun manipülasyonlar’ olarak adlandırılabilecek bu tür manipülasyonların birçoğu tecrübeli finansal bilgi kullanıcıları tarafından kolaylıkla ortaya çıkarılabilir. Ancak, uygulamada finansal bilgi kullanıcılarının gözünden kaçabilecek biçimde hazırlanmış manipülasyonlara da rastlanmaktadır. Bazı muhasebe manipü-lasyonları ise muhasebe ilke ve standartlarından açık biçimde sapmaları içermektedir. Bu tür ‘muhasebe ilke ve standartlarına aykırı manipülasyonlar’ aynı zamanda ‘finansal hile’ olarak da adlandırılmaktadır.
Biz bu çalışmada muhasebe manipü-lasyonunu yöneticilerin işletme içindeki ve dışındaki aktörler arasındaki refah transferini sağlayacak işlemleri tasarlama eğilimleri olarak kabul etmekteyiz. Dolayısıyla, hem ‘muhasebe ilke ve standartlarına uygun manipülasyonlar’ hem de ‘finansal hi-le’yi muhasebe manipülasyonu olarak değerlendirmekteyiz. Konu kapsamında ‘Yaratıcı Muhasebe (Creative Accounting)’ kavramı da bulunmaktadır. Bu kavram muhasebe manipülasyonuna piyasa faaliyetlerini raporlayan ve yorumlayan uygulamacılar (medya yorumcuları ve gazeteciler) tarafından verilmiş bir ad olarak değerlendirilebilir.
MUHASEBE MANİPÜLASYONU YÖNTEMLERİ VE TEKNİKLERİ
Muhasebe manipülasyonu yöntemleri genellikle ‘Kar Yönetimi (Earnings Management)’, ‘Karın istikrarlı Hale Getirilmesi (Income Smoothing)’, ‘Büyük Temizlik Muhasebesi (Big Bath Accounting)’, ‘Agresif Muhasebe (Agressive Accounting)’ ve ‘Hile (Fraud)’ olarak İncelenmektedir. Şekil l’de görüldüğü gibi ilk üç yöntem muhasebe ilke ve standartlarında yer alan boşluklardan ve esnekliklerden yararlanarak, işletme performansı ve işletmenin finansal yapısı hakkında yanıltıcı bilgiler sunmayı amaçlamaktadır. Son yöntemde ise muhasebe ilke ve standartlarına aykırı faaliyetlerde bulunarak işletme performansı ve işletmenin finansal yapısını yapay olarak değiştirmek söz konusudur.
SONUÇ
Muhasebe manipülasyonu yöntemleri ve teknikleri incelendiğinde, yapılan muhasebe manipülasyonlarının genellikle işletme kaynaklı olduğu ve sıklıkla da muhasebe ilke ve standartları kullanılarak yapıldığı görülmektedir. Bu nedenle, bazılarına göre muhasebe ilke ve standartlarının kural esaslı olması muhasebe manipülasyo-nuna neden olurken, aksi görüşlere göre de muhasebe ilke ve kurallarının ilke esaslı oluşu, mesleki yargıyı işletme yönetimlerine bıraktığı için manipülasyonu doğmaktadır. Her iki görüşün de dayandığı varsayımlar incelendiğinde, muhasebe manipülasyonlarının kamuyu yanıltıcı amaçla kullanılması muhasebe ilke ve standartları kapsamında olmayan bir durumdur ve ülkelerde hiçbir düzenleyici otorite böyle bir durumun olmasını istememektedir. Muhasebe manipülasyonu konusu incelendiğinde, muhasebe ilke ve standartları kullanılarak yapılan manipülasyonların en aza indirilmesinde, bu ilke ve standartların denetim ilke ve standartları ile ayrı düşünülemeyeceği görülmektedir.
Doc. Dr. Volkan Demir
