Kıta Sahanlığı Nedir?
İçeriğe Ait Başlıklar
Kıta Sahanlığı
Kıta sahanlığı, bir kıyı devletinin kara sınırlarının deniz altındaki doğal uzantısıdır. Kıyıdan itibaren deniz tabanında ve deniz altı alanında bulunan, kıta kenarının sonuna kadar veya en fazla 200 deniz miline (370 km) kadar uzanan deniz bölgesini kapsar. Bu alan, deniz tabanındaki ve altındaki doğal kaynakları araştırma ve işletme hakkını kıyı devletine verir.
Bu kavram, Birleşmiş Milletler Deniz Hukuku Sözleşmesi (BMDHS) çerçevesinde uluslararası hukuki bir statüye kavuşmuştur.
Kıta Sahanlığının Özellikleri
- Coğrafi Yapı:
- Kara parçasının deniz altında doğal bir devamıdır.
- Genellikle sığ sulardan oluşur ve derin deniz çukurlarıyla sona erer.
- Egemen Haklar:
- Kıyı devletleri, kıta sahanlığındaki deniz tabanı ve altındaki cansız kaynaklar üzerinde tam hak sahibidir.
- Balıkçılık ve yüzeydeki canlı kaynaklar bu kapsama girmez, yalnızca deniz yatağı ve altındaki mineraller, petrol ve doğal gaz gibi kaynaklar üzerindeki haklar geçerlidir.
- Ekonomik Amaçlı Kullanım:
- Kıyı devleti, kıta sahanlığında petrol ve doğal gaz gibi hidrokarbon kaynaklarını araştırabilir ve çıkarabilir.
- Ayrıca deniz tabanına sabit yapılar inşa etme hakkına sahiptir.
- Egemenlikten Farklıdır:
- Kıta sahanlığı üzerindeki haklar, egemenlik hakkı değil, egemen haklardır.
- Bu haklar, yalnızca ekonomik faaliyetlerle sınırlıdır. Kıyı devleti, deniz yüzeyi ve su kolonunda tam egemenliğe sahip değildir.
Kıta Sahanlığı ile Münhasır Ekonomik Bölge (MEB) Arasındaki Farklar
| Özellik | Kıta Sahanlığı | Münhasır Ekonomik Bölge (MEB) |
|---|---|---|
| Kapsam | Deniz tabanı ve deniz altı | Deniz tabanı, su sütunu ve su yüzeyi |
| Uygulama Alanı | Doğal uzantı esaslıdır | 200 deniz miline kadar kıyıdan itibaren belirlenir |
| Hak Sahibi Olduğu Kaynaklar | Cansız doğal kaynaklar (petrol, gaz, madenler) | Canlı ve cansız tüm doğal kaynaklar |
| Egemenlik Durumu | Egemen haklar (sınırlı) | Geniş ekonomik egemenlik hakları |
| Hukuki Dayanak | Doğrudan kıta yapısına dayanır | Devlet ilanıyla yürürlüğe girer |
Kıta Sahanlığının Hukuki Dayanağı
- 1958 Cenevre Kıta Sahanlığı Sözleşmesi: Kıta sahanlığı kavramı ilk kez burada tanımlanmıştır.
- 1982 Birleşmiş Milletler Deniz Hukuku Sözleşmesi (BMDHS): Kıta sahanlığı, bu sözleşmenin 76. ve 77. maddelerinde detaylı olarak düzenlenmiştir.
- Kıyı devleti, kıta sahanlığını ilan etmese bile doğal hakkı vardır.
- Kıyı devleti, 200 deniz milini aşan kıta sahanlığı iddiasında bulunursa, bu talebi BM Kıta Sahanlığı Sınırları Komisyonu’na sunmalıdır.
Kıta Sahanlığının Önemi
- Enerji Kaynakları:
- Petrol, doğal gaz ve mineral kaynakları açısından oldukça zengindir.
- Kıyı devletlerinin enerji bağımsızlığı için kritik bir alan sağlar.
- Jeopolitik Strateji:
- Deniz yetki alanlarının belirlenmesi, ülkeler arasında stratejik güç dengelerini etkiler.
- Kıta sahanlığı üzerindeki haklar, devletlerin uluslararası arenada güçlü bir pozisyon elde etmesine yardımcı olur.
- Ekonomik Gelişim:
- Deniz tabanı kaynaklarının işletilmesi, ekonomik büyümeyi destekler.
- Yeni enerji kaynaklarının keşfi ve kullanımı, ekonomik çeşitliliği artırır.
Türkiye ve Kıta Sahanlığı
- Ege Denizi ve Doğu Akdeniz, Türkiye’nin kıta sahanlığı politikaları açısından önemlidir.
- Türkiye, 1970’li yıllardan itibaren Ege Denizi’nde kıta sahanlığı hakları için Yunanistan ile çeşitli anlaşmazlıklar yaşamaktadır.
- Doğu Akdeniz’deki enerji kaynakları nedeniyle Güney Kıbrıs Rum Yönetimi (GKRY) ve diğer bölge ülkeleriyle deniz yetki alanları konusunda sorunlar yaşanmaktadır.
- Türkiye, 2019 yılında Libya ile yaptığı deniz yetki sınırlandırma anlaşmasıyla Doğu Akdeniz’de kıta sahanlığı haklarını güçlendirmiştir.
Dünyadan Kıta Sahanlığı Örnekleri
- Norveç:
- Kuzey Denizi’ndeki kıta sahanlığında yoğun petrol ve doğal gaz üretimi yapmaktadır.
- ABD:
- Meksika Körfezi ve Alaska açıklarında kıta sahanlığı kaynaklarını etkin bir şekilde kullanmaktadır.
- Rusya:
- Arktik Okyanusu’ndaki kıta sahanlığı üzerindeki haklarını genişletmek için BM’ye başvuruda bulunmuştur.
Kıta sahanlığı, kıyı devletlerine deniz tabanı ve deniz altındaki cansız doğal kaynakları kullanma hakkı tanıyan uluslararası hukuki bir kavramdır. Enerji kaynaklarının keşfi ve işletilmesiyle ekonomik ve stratejik avantajlar sunar. Türkiye için Ege ve Doğu Akdeniz’deki kıta sahanlığı hakları, enerji güvenliği ve jeopolitik güç dengeleri açısından büyük önem taşımaktadır. Ancak kıta sahanlığı sınırları konusunda yaşanan anlaşmazlıkların diplomatik yollarla çözülmesi uluslararası barış ve iş birliği açısından kritik öneme sahiptir.
