Karbon ticareti ve havadan para kazanmak

Son iki yılda karbon ticaretinden deyim yerindeyse ‘havadan’ paralar kazanılıyor. Avrupa Birliği Karbon Borsası’nda geçtiğimiz günlerde milyarlarca dolarlık bir hırsızlık yaşandı. Çek Cumhuriyeti’nde 30 milyon euroluk karbon emisyon izni çalındı ve sonrasında borsadaki işlemler bir haftalığına durduruldu.

Avrupa’da böylesi büyük bir hırsızlığın ortaya çıkarılması, iklim değişikliğiyle mücadele edecek bir küresel karbon pazarı oluşturulmasının zorluklarını ortaya koydu.

Türkiye’de Avrupa’da olduğu gibi bir karbon borsası yok. Ancak ‘gönüllü karbon ticareti’ yapılıyor. Özellikle son iki yıl içinde karbon ticaretinden deyim yerindeyse ‘havadan’ ciddi paralar kazanılıyor.

Peki küresel ısınmayla mücadelede önemli bir araç olarak karbon ticareti nedir ve nasıl işliyor? Yazı İşleri Masası’nda tartıştığımız bu konuyu Dış Haberler Müdürümüz Evrim Küçük araştırdı. İşte 7 soruda havadan para kazanmanın yolu:

1-Karbon ticareti nasıl ortaya çıktı?

Karbon Ticareti Kyoto Protokolü kriterleri, CO2 (karbondioksit) emisyon değerleri yüksek olan şirketlere CO2 kredisi kullanma zorunluluğu getirdi. Bu durum CO2 emisyon ticareti ve borsasını ortaya çıkardı. 1992 yılında, Rio De Janerio’da yapılan Dünya Zirvesi’nde kabul edilen Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Çevre Sözleşmesi’ne ek olarak, 1997 yılında Japonya’da Kyoto Protokolü kabul edildi ve protokol 2005’te yürürlüğe girdi.

2- Karbon ticareti Nasıl işliyor?

Emisyon ticareti olarak da adlandırılan karbon ticareti sera gazı emisyonlarını kontrol etmek amacıyla kullanılan bir yöntem. Karbona havayı kirletmesi sebebiyle ekonomik/ parasal bir değer veriliyor ve insanlar, şirketler ve/veya hükümetler bunun ticaretini yapıyor. Bir başka deyişle, karbon satın alan ülkeler onu yakma hakkını almış, satan ülkeler ise onu yakma hakkından vazgeçmiş oluyor. Buna göre, sera gazı emisyonunu belirtilen hedeften daha fazla azaltan bir şirket/ülke, gerçekleştirdiği bu ek indirimi başka bir tarafa (şirket/ülke) satabiliyor.

3-Emisyon kredisi nasıl hesaplanıyor?

Bir ülkede bir yılda üretilen elektrik miktarı, o ülke tarafından salınan karbon miktarına oranlanıyor. Böylece megavat/saat elektrik başına çevreye ne kadar zarar verildiğini gösteren bir katsayı bulunuyor. Bir rüzgar santralinde üretilecek olan yıllık elektrik bu katsayıyla çarpılarak projenin karbon kredisi hesaplanıyor. Enerji üreten şirketlerin, geleneksel yolları kullandıklarında çevreye ne kadar karbondioksit yayacakları hesaplanıyor ve onlara o kadar satış hakkı veriliyor. Karşı tarafta ise fazla salım yapan şirketler yer alıyor. Onlar da saldıkları karbondioksit kadar alım yapıyorlar.

4 – Karbon ticareti Pazarın büyüklüğü nedir?

Emisyon işlemleri Avrupa’nın yanında Avustralya’da New South Wales’de ve ABD’de Şikago İklim Borsası’nda gerçekleştiriliyor. Perakendecisi ve toptancısı da olan karbon pazarı diğer borsalar gibi işliyor. Yenilenebilir enerji, ormancılık, metan projeleri ve endüstriyel gaz projeleri kapsamında emisyon ticareti yapılıyor. Sektörün en önemli araştırma şirketlerinden Point Carbon’un verilerine göre küresel pazar 2010’da önceki yıla göre yüzde 33 büyüyerek 121 milyar euroluk bir hacme ulaştı. İşlem hacmi ise yüzde 5 artarak 8.4 milyar tona (8.4 Gigaton) çıktı.

5- Fiyatı nedir?

Londra ve Şikago Borsası’nda çeşitli karbon endeksleri ve fiyatları var. Burada arz talebe göre fiyatlar sürekli değişiyor. Fiyatların bu yıl 2010’a göre yüzde 19 artarak 20 euro civarında olması bekleniyor. Gönüllü pazarda talep daha düşük olduğu için karbon fiyatı diğer piyasalara göre daha ucuz. Gönüllü piyasada karbonun tonu 2.5-3 euroya kadar düşüyor.

6- Karbon ticaretinde Türkiye’nin durumu nedir?

Karbonda aslında tek bir pazar ama değişik sistemler var; zorunlu ve gönüllü. AB Salım Ticareti Programı gibi zorunlu sistemler daha aktif ve karbon kredileri fiyatları daha yüksek ancak bu sistem aynı zamanda daha düzenli ve ormancılık gibi bazı sektörlerdeki projeleri kapsamıyor. Gönüllü pazar sistemi, ticareti yapılabilen karbon kredilerinde daha fazla esneklik sunuyor ancak fiyatlar genelde daha düşük. Dünya

Gönüllü karbon pazarı Türkiye’de hızla büyümekte. Kapasite artırımı hem kamu kuruluşları hem de özel sektör için çok önemli. Türkiye’de ilk gönüllü karbon salımı ticareti anlaşmasını, 2006 yılında 30 megavatlık rüzgar santralı için Bilgin Enerji gerçekleştirdi. Bilgin Enerji, 72 bin ton karbon salınmasını engellediği için 300 bin euroluk bir satış yapmıştı. Osmaniye’deki rüzgar santrali için gönüllü karbon piyasasında anlaşma imzalayan Zorlu Enerji, Pakistan’da inşa ettiği rüzgar santrali için de benzer bir adım atmıştı.

7 – Karbon ticaretinde hangi şirketler var?

Türkiye’de karbon ticaretine danışmanlık yapan birkaç şirket var. Ecofiys, Turkuaz, JP Morgan, ENÇEV, Mavi Consultans, GAYA karbon kredileriyle uğraşıyor. Şirketler proje geliştiriyor, ‘broker’lık yapıyor. Bankalar da karbon kredileri için hazırlıklarını sürdürüyor. Karbon fonu ve portföyü oluşturuyor. Karbon fonları tıpkı hedge fonlar gibi çalışıyor.