Kara Lastik Ayakkabıların Üretimi, Satışı ve Piyasası

Kara lastik ayakkabılar; HALK arasında “gara lastik” olarak bilinen lastik ayakkabılar Karaman’ın Ermenek ilçesinde yaşanan maden faciasından sonra Türkiye’nin gündemine girdi. Çocukluğu köylerde, kırsal kesimde geçen birçok insan geçmişini hatırladı. Kara lastik ayakkabı giydiği günleri yad etti, duygulandı. Kara lastik deyip geçmeyin. Bir zamanlar dünyanın bir numaralı cep telefonu markası olan Nokia’nın temellerinde de kara lastik ayakkabı ve çizme üretimi olduğunu belirtelim.

Kara Lastik Ayakkabılar Yine Gündemde

Kırsal kesimde hala yaygın olarak kullanılan, bir Türkiye gerçeği olan kara lastik ayakkabıların üretimini, satışını ve piyasasını araştırdık. Kırsal kesimden kentlere yoğun göç olduğu için talep azalmasına bağlı olarak üreten fabrika sayısının azaldığını gördük. 2000 yılından önce 50’ye yakın üretim yapan tesis bulunurken bugün beş üretici kalmış.

Günlük üretimin ise 20 bin adet civarında olduğu tahmin ediliyor.

ESKİ ARAÇ LASTİĞİNDEN ÜRETİLİYOR

Kara lastik ayakkabının hammaddesinin taşıt araçlarının eski lastikleri olduğunu biliyor muydunuz? Otomobil, kamyon, traktör gibi araçların lastikleri geri dönüşümle çeşit çeşit ürüne dönüştürülüyor. Doğada yüzlerce yıl yok olmayan ve çevreye zarar veren lastikler, 30 dakikalık bir işlemle ayakkabı haline getiriliyor. Lastikler önce içlerinde bulunan çelik tellerden arındırılıyor ve parçalanıyor. Hamur hane ve kırma bölümünde granül haline getirildikten sonra rejenere kauçuk elde ediliyor. Kauçuklar hamur makinelerinde 150 derece ısıda pişirilerek yıllarca giyilen kara lastik elde ediliyor. Değişik modelleri bulunan kara lastiklerin adedi toptanda 3-5 TL’den perakendede ise 7-8 TL’den satılıyor.

“UZUN YILLAR ESKİMEZ”

Kara lastik ayakkabı üreten firmalardan biri Konya merkezli Selçuk Kauçuk. Firma 2001 yılından bu yana değişik modellerde kara lastik ayakkabı üretimi yapıyor. Günlük 8 bin adet kapasitesi bulunuyor. Selçuk Kauçuk Yönetim Kurulu Başkanı Ali Rıza Dolapoğlu, günlük 4 ton civarında ömrü tamamlanmış araç lastiğini değerlendirerek üretim yaptıklarını belirtiyor ve lastik ayakkabı dışında el arabası lastiği, oyun ve yürüyüş parklarının zeminleri için kauçuk üretimi de yaptıklarını söylüyor. Lastik ayakkabıların ağırlıklı olarak kırsal kesimde kullanıldığım belirten Dolapoğlu şu bilgileri veriyor:

TOPTAN 3.5 TL

“Halk arasında ‘kara lastik’ olarak bilinen bu ayakkabı, özellikle Akdeniz, Ege, İç Anadolu, Doğu Anadolu ve Doğu Karadeniz bölgesinde yaygın olarak kullanılmakta. Ayrıca balkan ülkelerinde, Bosna Hersek, Romanya ve Bulgaristan’da da ilgi görüyor. Normal ayakkabıya göre çok daha dayanıklıdır. Su geçirmezlik özelliğine sahiptir.

Uzun yıllar eskimez. Köylerde, kasabalarda, küçük ilçelerde yaygın olarak giyilir ayrıca besi ve çiftçilik ile uğraşanlar da yaygın olarak kullanır. Avcılar ve balıkçılar da yaygın olarak kullanıyor. Erkek ve kadın modellerin yanı sıra, çocuk modelleri ile Türkiye’deki en büyük üreticiler arasında yer alıyoruz. Kara lastikte ‘Eskimez’ markası ile varız. Ürünlerimizin bizden çıkış fiyatı 3.5-5.5 TL arasında. Ucuz ve dayanıklı olduğu için kırsal kesimden talep görüyor.”

TÜKETİM AZALDI

Kara lastik üretiminde söz sahibi olan illerden biri de Samsun. Lastik ayakkabı üreten beş firmadan ikisi bu ilde. Arısan Lastik ve Emek Lastik firmaları bu alanda oldukça eski geçmişlere sahip.

1992’den bu yana kara lastik üretimi yapan Arısan Lastik artık üretimini iyice azaltmış. Sadece nostaljik ürün grubunda sınırlı sayıda üretim yapıyor.

1961’den bu yana faaliyette olan Emek Lastik ise halen ciddi bir üretime sahip. Günlük 5 bin adetlik üretimi bulunan firmanın ortaklarından Fatih Eldemir, köyden kente göç nedeniyle lastik ayakkabı talebinin giderek azaldığını, birçok üretim tesisinin de bu nedenle kapandığını söylüyor. “Emek” markasıyla kara lastik üretip sattıklarını söyleyen Eldemir, şunları söylüyor: “EskidenTürkiye’de kara lastik imalatı çok fazlaydı. Bugün üretici sayısı beşe kadar düştü. Sektör günden güne kan kaybediyor.

Bu kullanımla alakalı bir durum. Köylerde bile eskisi gibi kullanılmıyor. Bir çok insan için nostaljik bir ayakkabı ar tık. Biz de bunu görerek terlik, çizme ve spor ayakkabı gibi çeşitler üretmeye başla dik. Köylünün, tarlanın olduğu yerde kara lastik imalatı ölmez. Bir çift kara lastik minimum iki yıl giyiliyor. Ancak lastikler eskisi gibi her gün giyilmiyor. Çiftçiler sadece tarlada çalışırken kara lastik giyiyor. Bu durum sektörde düşüş yaşanmasına neden oluyor.”

Duygu ERGÖR / Ayakkabı tasarımcısı
Doğru tasarım ve yatırımcı ile moda olabilir

Kara lastik (gislaved) işlevi ve fiyatı dolayısıyla belli bir zümreye, daha çok tarım ve hayvancılıkla uğraşan kesime seslendiğini bildiğimiz bir ürün. 1930’lardan bu yana giyiliyor. Tercih edilme sebepleri, çetik veya mesh ile giyilebilmesi ve yıkanabilir olması olarak sayılabilir. Dünyada farklı coğrafyalarda çıkış noktası buna benzeyen çok sayıda ayakkabı hikayesi vardır. Çoğunun vardığı nokta günümüzde oldukça parlaktır. En etkileyici örneği Havaianas’dır.

1990’lara kadar işçi, hamal terliği olarak benimsenip o yıllarda yapılan bir yatırımla tüm dünyaya yayıldı. Aynı şekilde Hint fakirlerinin giydiği chappals sandaletleri veya Menorca Adası’nın tabanı eski araba lastiklerinden yapılan sandaletleri de dünyanın birçok yerinde farklı zümrelerden insanlar tarafından giyiliyor. Yaşadığımız dönemin inovatif tasarım dönemi olduğunu göz önünde bulundurursak doğru tasarımcı-yatırımcı işbirliği ile bizim kara lastiğimiz de yeniden tasarlanıp globalize edilebilir.

Ermenek ayakkabısı…

Kara lastik gündemimize Ermenek’te yaşanan maden faciası sonrası girdi ama Ermenek’in bu kouda ilginç bir geçmişi de var. Sektörün işlerinin iyi gittiği, üretici sayısının 50’lerde olduğu dönemde Konya ve Karaman’daki tesislerde çok sayıda Ermenekli çalışırmış.

İlçede de lastik ayakkabı üretimi yapıldığı dönemler olmuş ve o dönemde ‘Ermenek’ bir kara lastik modeli olarak öne çıkmış. Hatta bu bölgelerde kara lastiğin ismi “Ermenek ayakkabısı” diye ün yapmış, model ismi olmuş. Halk çarşıda pazarda kara lastik ayakkabıyı “Ermenek ayakkabısı var mı?” diye sorarmış.

Plastik çizme modası

Plastik ayakkabılardan önce plastik çizmeler moda olmuştu. Bu konuda dergi olarak ayrıntılı bir haber yapmıştık.

Daha çok inşaat ve belediye işçilerinin yağmurlu havalarda giydiği plastik çizmeler 2009-2010 sezonuna damga vurmuştu. Her renkten rengarenk çizmeler gençlerin ayaklarında boy göstermişti. Çizmeye modacı eli değmiş adeta çağ atlamıştı. Bu moda halen etkisini sürdürüyor. Muya, Twigy, Arow, Hotiç, DKNY gibi birçok markanın satışlarında renkli plastik çizmeler halen önemli bir paya sahip. Tabii bu çizmeler kara lastik gibi ya da eski lastik çizmeler gibi ucuz değil. İlk moda olduğu sezonda 100 TL üzerinde fiyatlarla satılıyordu. Kara lastik ayakkabılara da bir modacının eli değerse neden onlar da trend olmasın…