Hobi Olarak Başladığı İşte Zengin Oldu

Hobi olarak başladığı işte zengin olan girişimcinin başarısı. Karides Türk mutfak kültürüne 50-60 yıl gibi kısa bir süre önce girmiş bir ürün. Özellikle restoranlarda terayağlı güveç içinde sunulmasıyla tanınır oldu ve zamanla makarnanın eşlikçi sosunda kullanımıyla öne çıktı. Günümüzde farklı lezzet arayışlarında ve gurme tatların geliştirilmesinde sıkça kullanılıyor. Bu durum üretim ve ticaret rakamlarına da yansıyor. Türkiye istatistik Kurumu’nun verilerine göre, 2019’da sularımızda 5 bin 137 ton karides avlandı. Yine TÜlK’in dış ticaret verilerine göre ithal edilen dondurulmuş karideslerin ekonomik değeri 2016’da 2.98 milyon dolar iken 2019’da 6.9 milyon dolara ulaştı.

Bu İşe Para Yatıran Kazanıyor

MERVE YILMAZ ; Genellikle evsel tüketimde tercih edilen dondurulmuş ürün talebinin yanı sıra özellikle restoranlarda taze karides ürünlerine yüksek bir talep var. Karides üretimi için sıcak iklimler daha uygun. Deniz ya da yetiştirildiği havuz suyu sıcaklığı önemli. Peki, karides yetiştiriciliği nasıl yapılır? Yetiştiricilik için hangi bölgeler uygun? Üretim için neler gerekiyor? Kurulum maliyeti ne kadar? Sizler için tüm soruların cevabını araştırdık…

“Teşvik Var Ama Yetersiz”

TSC Karides Üretim Danışmanlık/Yatırım Projelerinin Finansal Analiz ve Tesis Yönetimi Sorumlusu Dr. Asuman Beksarı, karides üretmek isteyenlere arazi seçiminden hasada kadar hizmet veriyor. Danışmanlık yaptıklarını dile getiren Beksarı, “İsteyene fizibilite projeleri hazırlıyoruz, kurum ve evrak takibi yapıyoruz, üretim danışmanlığı, Ar-Ge ve eğitim hizmetleri veriyoruz” diyor. Çukurova Üniversitesi Su Ürünleri Fakültesi mezunu olan Beksarı, yüksek lisansını benekli karides denilen tür üzerinde yapmış. Bütün akademik hayatını karides yetiştiriciliği üzerine yaptığını ifade eden Beksarı 20 senedir karides üretimi ile iç içe.

Birçok Ar-Ge, TÜBİTAK, TAGEM ve KOSGEB projelerinde yer aldığını söyleyen Beksarı, karides yetiştiriciliği için devlet teşviğinin fazla olmadığından şikayet ediyor. “Yatırım konusunda çok şanslı bölgelerde değilseniz teşvik almanız zor” diyen Beksarı, sadece Ziraat Bankası’ndan alman bir kredi faizinde indirim olduğunun bilgisini veriyor. Bankanın çıkardığı faizin yüzde 50’sini devletin ödediğini belirten Beksarı, “Ürettiğiniz karides yeni bir tür olduğu için günün sonunda üretilen 1 kilogram karides için 1.5 TL teşvik parası alıyorsunuz” diyor.

“Sabreden Kazanır”

Üretim tesisi maliyetini üretilecek tür ya da tonaj gibi faktörlerin belirlediğini söyleyen Beksarı, “Arazinin kendinizin olup olmadığı önemli. Kendi sularınızda jumbo ya da Japon karidesi yapacaksanız bu türler için açık sistemler yapılabilir” diyor. 50 tonluk üretim için yaklaşık 2 ile 7 milyon TL sermaye gerektiği bilgisini veriyor. Yetiştirime havuzunun kenarlı olmaması gerektiğini söyleyen Beksarı, “Yuvarlak, kare, dikdörtgende olabilir.

Ancak eliptik olmalı. Kör nokta bulunmamalı. Suyun doğal akışı olmalı ki her yere oksijen gidebilsin” diyor. Karidesleri pelet dedikleri yemlerle beslediklerini söyleyen Beksarı, yemi hammadde olarak aldıklarını ve makinelerden geçirdiklerini ve 1 kilogram karides üretmek için 1.5 kilogram yem tükettiklerini sözlerine ekliyor.

Sadece Türkiye’de değil, tüm dünyada karides talebinin yüksek olduğunu ve artmaya devam ettiğini söyleyen Beksarı, “İstanbul İzmir Ankara, Antalya ve Bodrum çevrelerinde inanılmaz karides tüketiliyor” diyor. 10-15 yıl önce karidesin genellikle restoranlarda tüketildiğini belirten Beksarı, artık ev tüketiminin de yaygınlaştığını söylüyor. Karides projeleri konusunda Su Ürünleri Genel Müdürlüğü ekibinin çok vizyoner bir şekilde çalıştığını söyleyen Beksarı, “Eğer karides pazarı büyüyorsa bu Su Ürünleri Gene Müdürlüğü sayesinde” diyor. Adana’daki ihtisas organize sanayi bölgesinin açılmasıyla üretim tarafının daha da büyüyeceğini savunan Beksarı, “Bu işi danışmanlık hizmeti alarak yapan ve bir iki yıl sabreden çok kazanır” diyor.

“Avrupa’nın Pazar Potansiyeli Yüksek”

Proje koordinatörlüğü yaparak bu alanda özel sektöre destek verdiğini söylen Sinop Üniversitesi, Su Ürünleri Fakültesi, Dr. Arş. Gör. Merve Sarıipek, karides üretim tesisi kurmak için arazi yer seçimi ve mülkiyet durumu, üretimde kullanılan teknik ve modeller, üretim kapasitesi ve piyasa koşullarına göre yatırım maliyetlerinin değiştiğinin bilgisini paylaşıyor.

Yılda iki ürün almaya elverişli Avrupa standartlarında, sera altında, kapalı devre sistemlerinin kurulum maliyetlerinin değerinin 10-12 milyon TL arasında değiştiğini söyleyen Sarıipek, “Belirttiğim değişkenler dikkate alınarak fizibilite çalışmaları yapılmalı. Havuz veya tanklar dairesel, dikdörtgen veya kare olabilir. Havuz atıkların uzaklaşması için eğim önemli” diyor. Karides üretiminde balıktan farklı olarak stoklama yoğunluğunun metrekare üzerinden hesaplandığını belirten Sarıipek, “Havuz ebatları metrekaredeki stok yoğunluğu üzerinden hedeflenen hasat miktarına göre belirleniyor” diyor.

Karides üretiminin toprak havuzlarda, jeomembran kaplamalı toprak havuzlarda, epoksi veya polyester kaplamalı betonarme havuzlarda-tanklarda, polietilen veya poliproplen materyalden üretilen tanklarda gerçekleştirilebildiğini söyleyen Sarıipek, koordinatörlüğünü yürüttüğü bir proje hakkında bilgi de veriyor.

Asc Deniz ve Su Ürünleri San. Tic. Ltd. Şti’de kapalı devre sistemde karides yetiştiriciliği projesini iki etap olarak planladıklarının altını çizen Sarıipek, “Birinci etapta büyütme üniteleri ve tesis gereksinimleri sağlayarak sekiz adet sera altında geomembran kaplı üretim havuzları kapalı devre sistem olarak tesis ettik. İkinci etabı ise yavru temininde dışa bağımlılığı azaltmak ve karides sektörünün ilerlemesine katkıda bulunmak amacıyla kuluçkahane kurulması ve büyütme havuzlarının devamının inşa edilmesini hedefledik” diyor.

Adı geçen tesisin yıllık üretim kapasitesi 29 ton. Firmanın öncelikli hedefinin iç piyasaya taze ürün sunmak olduğunu söyleyen Sarıipek, Avrupa pazarına da ürün sunma hazırlıkları olduğunu söylüyor. Bu yıl kapasitenin yüzde 50’sini ihraç etmek istediklerini belirten Sarıipek, “Sadece Avrupa Birliği ülkelerinde toplam yıllık karides tüketimi 340 bin tonun üzerinde. Bu ülkeler karidesi coğrafik olarak çok uzak olan Güneydoğu Asya ülkelerinden dondurulmuş olarak ithal ediyor” diyor.

Hedefi 1 Milyon Euro’luk İhracat

Antalya’da eski bir turist rehberi olan Timur Eker, işi gereği 2008’de Almanya’da bir fuara gitmiş ve akvaryum hobisiyle ilgili bir stant ilgisini çekmiş. Stanttaki akvaryumda tatlı su karidesi bulunuyormuş. Bu canlılardan birkaç tanesini beslemek için Türkiye’ye getirmiş. Eker’in birkaç karides ile başlayan hikayesi bugün Edirne’den Kars’a kadar tüm toptancılara tedarik sağlama aşamasına gelmiş. Üretim için öncelikle havuzun olması gerektiğini söyleyen Eker, su kaynağının bulunması gerektiğini vurguluyor.

Eker, 50 metrekarelik bir alanda 100 bin TL’ye küçük bir tesis kurulabileceğini, rakamın katlanarak artırılabileceğini belirtiyor. Bu alanda üreticiye devlet desteğinin olmadığını dile getiren Eker, “Mevzuatta hobi karidesleri tanımlanmadığı ve çok eski yılların mevzuatları üzerinden işlemler yürüdüğü için bir destek alamadık. Üretici belgemizi aldık. KOSGEB tarzı desteklere başvurmayı planlıyoruz” diyor. Yıllık üretim miktarlarının 500 bin adet olduğunu söyleyen Eker, bu sayıyı artırmak için yeni havuz yatırımı planladıklarının altını çiziyor.

Bu yıl ihracata başlayacaklarını söyleyen Timur, prensipte anlaştıkları sekiz Avrupa ülkesi olduğunu ilk etapta 500 bin adet göndermeyi hedeflediklerini belirtiyor. Eker, “ilerleyen dönemlerde bu sayıyı arttırmayı hedefliyoruz. 200 bin euro’luk bir ciro hedefliyoruz. Beş yıl içinde ise hedefimiz 1 milyon euro” diyor. Karides Evi : https://karidesevi.com/index.php adresinden ulaşabilirsiniz.

“Yerli Bir Marka Olacağız”

Bilecik’in Pazaryeri ilçesine bağlı Kınık köyünde hobi olarak akvaryum karidesi yetiştiren Göksel Issi, artan talep üzerine işletmesini büyütmüş. Bu yıl İstanbul’da fuara katılmayı hedefleyen Issi’nin hayali ise hem yurtiçi hem de yurtdışında üretim yapmak. Karidesle 2015’te tanıştığını dile getiren Issi, bu işe bahçesinde ufak bir Ar-Ge merkezi kurarak başladığını söylüyor.

Eski buzdolaplarından havuzlar yapan, iki yıllık çalışmasının meyvelerini alan Issi, işlerinin yolunda olduğunu ve giderek geliştirdiğini söylüyor. Geçtiğimiz yıllarda Akdeniz evcil hayvan ürünleri fuarına katılan Issi, “Karides hobisini tanıtmak için stant kiraladım. Issi Karides Dünyası adlı markamı ve ürünlerimi tanıttım. Bazı büyük firmalardan çok güzel destekler aldım. Biraz daha tecrübe edinmem gerektiğini düşünüyorum. Karides üretiminde yurtdışına bağımlı olmadan yerli bir marka olarak ülke ekonomisine katkıda bulunmak istiyorum” diyor. Issi Karides Dünyası: https://www.youtube.com/channel/UCDhylms7vRk_exNsjtIXVFQ

Dr. Merve SARIİPEK / Sinop Üniversitesi, Su Ürünleri Fakültesi, Araştırma Görevlisi
“Dört aşamalı bir başvuru süreci var”

Yatırımı yapacağınız şehir ve arazi durumu çok fark ettiriyor. Arazi deniz kıyısındaysa öncelikle valilikten araştırılmalı. Müteşebbis izin ve müracaatlardan önce uygun arazi temini, genel hatları ile proje ve fizibilite çalışmasının tamamlamış olmalı. Daha sonra projenin uygulanması için gerekli izinler için müracaat aşaması geliyor.

Bu aşamalar dört temel başlıktan oluşuyor. Bunlar ön izin süreci, proje tamamlama ve onay süreci, su ve su alanları kiralama süreci, üretime başlama ve yetiştiricilik belgesi onay süreci. Ön izin süreci arazinin bulunduğu yerdeki il müdürlüklerine dilekçe ve istenilen belgelerle müracaat ile başlar, il müdürlükleri gerekli etüt raporunun hazırlanmasından sonra ön izin onayı için bakanlığa gönderir.

Bakanlık ön iznini onayladığı verilen projelerin tamamlanması için 12 ay süre verir. Girişimci tamamlanan projeyi yeniden il müdürlüğüne teslim eder. İl müdürlüğü tarafından gerekli incelemelerden sonra bakanlığa gönderilen proje onaylandıktan sonra projenin termin planı süresi içeresinde uygulanması sonucu yetiştiricilik belgesine müracaat edilir. Süreçler karmaşık gözükse de il müdürlükleri ekibi sizi en doğru şekilde yönlendirerek süreci profesyonellikle yürütüyorlar.

Prof. Dr. Deniz Devrim TOSUN / İstanbul Üniversitesi Su Bilimleri Fakültesi Su Ürünleri Bölümleri
“Öncelikli ihtiyaç kuluçkahane”

Ülkemizde sub-tropikal iklim şartları geçerli olduğu için yıl boyu su sıcaklığının sabit tutulabilmesi imkanı bulunmuyor. Bu nedenle, açık alanda toprak havuzlar kullanılarak yapılacak yetiştiricilik için ısıtma sistemleri kullanılmalı. Jeotermal enerji ile entegre edilmiş havuzlar bu sistemin kullanılabilirliğini mümkün kılabilir ve bu yönde bir girişim var.

Bu sistemlere ek olarak, kapalı devre yetiştiricilik sistemleri (recirculating aquaculture systems), ülkemiz için en uygun karides yetiştirme sistemleridir. Su şartlarının yıl boyu sabit tutulabildiği ve su kalitesinin izlenebildiği bu sistemler, kurulum maliyetlerinin yüksek olması nedeniyle tercih edilmiyor olsa da, gelecekte en çok göreceğimiz su ürünleri üretim sistemleri olacaklar.

Karides üretimi için ilk ve öncelikli ihtiyaç, yıl boyu üretim sistemini yeni larvalarla stoklayabilmek için bir karides kuluçkahanesi kurulmasıdır. Çipura-levrek-alabalık yetiştiriciliğinde olduğu gibi, karides yetiştiriciliğinde de başarı, sağlıklı ve hastalıklardan arındırılmış karides larva ve yavrularının üretilerek, besicilik havuzlarına alınmasıdır. Ülkemizde şu an karides kuluçkahanesi bulunmamakla birlikte, üretim için yatırım yapan bazı firmalar denemelerini sürdürüyor.

Dr. Asuman BEKSARI / TSC Karides Üretim Danışmanlık, Yatırım Projelerinin Finansal Analiz ve Tesis Yönetimi Sorumlusu
“Önemli olan suyun sıcaklığı”

İskenderun, Antalya, Adana, Milas yetiştiricilik açısından potansiyeli yüksek olan bölgeler. Karides tropik bir canlı olduğu için kışları yetiştirmeye elverişsiz. Eğer Adana’da yetiştiricilik yapılıyorsa karidesleri Nisan ayında stoklayıp Kasım ortalarına kadar rahatlıkla yetiştirebilirsiniz. Ege’de özellikle gece gündüz sıcak farkı açıldığı için karidesi açık sistemlerde yılda tek hasat alabilirsiniz.

Kış döneminde ürün almak istiyorsanız sıcak havayı sağlayabilecek bir sistemi entegre etmelisiniz. Adana’ya sera eklerseniz hasadı Mart’a bile uzayabilir. Milas taraflarında ise kışın yapmanız mümkün değil. Mayıs’ın ilk haftası gibi stokladığınızda sera altında Ağustos’ta ilk hasadı alırsınız. Her yerde karides yapılır, önemli olan karidesin su sıcaklığının 28-30 derece de olması. Suyu 30 derecede sabitlerseniz yaz kış karidesi büyütebilirsiniz.

MERVE YILMAZ / PARA