Hisse fonları ne yapmalı?
Bireysel emeklilik sistemi uzun vadeli bir yatırım. Bu nedenle katılımcının yaşı, cinsiyeti, gelir durumu, sistemde geçireceği süre ve risk algısı hep birlikte değerlendirilmeli…
BORSA İstanbul’da hisselerin değeri düşse de yükselse de genellikle bireysel emeklilik portföyündeki fonlarda yer alan hisse senetlerinin oram değişmez. Üç aşağı-beş yukarı aynı seviyelerde dalgalanır durur. Bunun nedenleri çok farklı olabilir. Ancak ana nedenler4en birisi halkın hisse senedi yatırımlarından beklediği getiriyi yakalayamamış olmasıdır. Ağzı yanan küçük yatırımcılar hisse senetlerine olduğu gibi, hisse fonlara da mesafeli durur.
Bireysel emeklilik sisteminde, ortak akıl, hisse senetleri yatırımını maksimum yüzdel3-15 aralığında tutar. Hisse senetleri piyasası yükseldikçe BES katılımcıları hisse fonları azaltır, piyasa düştükçe hisse fonlar alınır, denge korunur. 20 Nisan 2018 tarihi itibariyle bireysel emeklilik sistemindeki fonların toplam tutarı 84 milyar TL iken, bunun ancak yüzdel3’ü hisse senetlerinden oluşuyor.
HİSSE FONLARIN İÇERİĞİ
Hisse fonların portföyünde mevzuata göre en az yüzde 80 oranında hisse senedi olmak zorunda. Portföye alınacak hisse senetleri yerli şirket hisseleri olabileceği gibi yabancı şirketlere ait hisseler de olabilir. Yurtiçinde hisse senetlerine yatırım yapan çoğu fonun getirisi BIST-30 veya BIST-100 endeksinin getirisini baz almaktadır. Ayrıca endeks fon olarak tanımlanan fonların bağlı oldukları endeksle korelasyonunun asgari yüzde 90 seviyesinde olması gerekir. Fonun içtüzüğünde, izahnamesinde fonun getiri hedefi olarak hangi varlıkların getirisinin esas alınacağı belirtilmektedir. Diyelim ki, fonun portföyüne yüzde 80 hisse senedi alındı. Geri kalan ne olacak? Geri kalan kısım içtüzük ve izahnamede belirtilen oranlarda diğer yatırım seçeneklerinde değerlendirilir. Hisse fonlar portföylerinin yüzde 20’lik kısmı için, hisse senedinin yanında, kamu ve özel sektör tahvili, hazine bonosu, kira sertifikaları, mevduat-katılma hesapları, kıymetli madenler, ters repo ve takasbank-borsa para piyasası işlemleri ve türev işlemler alabilir.
PORTFÖY YÖNETİCİSİNİN ETKİSİ
Portföy yöneticisinin başarısı hem portföyde tutmak zorunda olduğu yüzde 80’lik kısmın seçimi, hem de ilave yüzde 20’lik kısmı hangi hisselerde ve hangi varlıklarda değerlendirdiği konusunda ortaya çıkar. Bu nedenle geçen yıl bireysel emeklilik sisteminde kendini ‘hisse fon’ olarak tanımlayan fonların içinden yıllık bazda yüzde 65 getiri sağlayan da çıkıyor, yüzde 26 getiri sağlayan da. Tabii portföy büyüklüğü de portföy yöneticisi açısından zaman zaman önemli bir avantaj veya dezavantajlar sağlayabilir. Küçük portföye sahip fonlarda daha agresif yatırım stratejileri uygulanabilirken, portföy büyüdükçe daha stabil politikalar uygulanması gerekir. Çünkü piyasada her zaman istenen miktarda alıcı-satıcı bulunamayabilir.
HİSSE SENETLERİ PİYASASI NEREYE?
Hisse senetleri piyasası hem uluslararası hem de yerel piyasada 2017 yılı başlarında çıkışa başladı. BIST-lOO’de Ocakta 121 bin test edildikten sonra başlayan kısa vadeli düşüş eğiliminin halen devam ettiği gözleniyor. Zaman zaman sert satışlara sahne olan hisse senetleri piyasalarında uzmanların gözü kulağı Amerikan Merkez Bankası Fed’de iken, bir anda ticaret savaşları, ABD-Rusya gerginliği, bunun üzerine Suriye’nin bombalanması gibi beklenmeyen gelişmeler yaşandı. İçeride ise Suriye Harekatı ve erken seçim ile yurtdışından kah ticaret savaşı olarak esen rüzgarlar, kah uluslararası gerginlikler özellikle döviz üzerinde baskı yaratıyor. Böylesi bir ortamda Merkez Bankasının faiz artırımına gidip-gidemeyeceği her zamankinden fazla konuşulmaya başlandı.
Reel ekonomik tarafa bakıldığında ABD ekonomisinin toparlandığı ve dünya ekonomisinde bir lokomotif etkisi yaratması bekleniyor. Ekonomilerin iyileşme beklentisinin olduğu bir ortamda hisse senetlerinin de değer kazanması beklenir. Ancak 2008 yılında dünya ekonomisini canlandırmanın çözümü olarak piyasaya sunulan parasal gevşeme politikası, artık parasal sıkılaşmaya doğru yol alıyor.
Dünya piyasalarında hisse senetleri başta olmak üzere bütün varlık fiyatlarını şişiren parasal gevşeme politikasının sona ermesi en azından parasal sıkılaştırma yapılmasa bile, varlık fiyatlarının yukarı hareketini engelleyecek bir unsur olarak karşımızda duruyor. Bunun hisse senetleri piyasalarına olası etkisi ise, ana çıkış trendlerinin sonuna yaklaşılmış olabileceği ve orta vadede aşağı yönlü baskıların gündeme gelebileceği şeklinde.
BES KATILIMCILARI NE YAPMALI?
Bireysel emeklilik sistemi uzun vadeli bir yatırım. Bu nedenle katılımcının yaşı, cinsiyeti, gelir durumu, sistemde geçireceği süre ve risk algısı birlikte değerlendirilmeli. Katılımcılara sunulan risk profil anketleri en azından kendi risk algılarını kontrol etmek açısından faydalı olacaktır. Davranışsal finans alanında yapılan çalışmalar gençlerin daha çok risk almaya istekli olduğunu gösterirken yaşlılarda riskten kaçma eğilimi ağır basıyor. Erkekler kadınlara göre daha fazla risk alabilirken, evli erkeklerde bu oran düşüyor. Örnek vermek gerekirse 18 yaşında sisteme yeni girmiş, bekar bir katılımcının portföyünde hisse senedi fonlarına daha çok yer yer vermesi beklenir. Ancak 50 yaşın üzerinde artık sistemden çıkma vakti yaklaşmış katılımcıların, hisse senedi gibi riskli varlıkları içeren fonlarını yukarı yönlü hareketlerde azaltmaları yerinde olacaktır.
Ne yapmalı?
1 – Fethiye’de küçük bir otel işletiyorum. Bu yıl turist sayısının artması bekleniyor, bu nedenle eleman alacağım. Ancak sezon sonunda büyük bir kısmını çıkartmak zorunda kalacağım. Mevsimlik olarak alacağım elemanları otomatik katılım sistemine dahil etmem gerekiyor mu? P. ŞAKİRHAN /ANTALYA
Sizin gibi mevsimlik çalışan firmalar için OKS’ye geçiş tarihleri önem arz ediyor. Bu yıl 1 Temmuz tarihinde 10 kişiden fazla 50 kişiden az çalışanı olan işverenler bir bireysel emeklilik şirketiyle anlaşarak çalışanlarını OKS’ye dahil etmek zorunda. Eğer 1 Temmuz itibariyle SGK bildirgenizde yer alan çalışan sayısı 10’dan fazla olacak ise şimdiden bir bireysel emeklilik şirketiyle sözleşme yapabilirsiniz. Çalışan sayınız 10 kişinin altında kalır ise Ocak 2019’da sisteme dahil olacaksınız.
2 – Bireysel emeklilik sistemine 2013’te girmiştim. Bu yıla kadar katkı paylarımı hiç aksatmadım. Ama bu yıl işlerim pek yolunda gitmiyor. Arada katkı paylarımı ödeyemediğim zamanlar oluyor. Şu ana kadar bireysel emeklilik şirketinden de hiç kimse arayıp bir şey demedi. Bu ileride problem olarak karşıma gelir mi? B. ALTIN / TRABZON
Gönüllü bireysel emeklilik sisteminde katkı paylarını düzenli ödemediğinizde düzensiz ödeme statüsüne girersiniz. Düzensiz ödeme statüsü beş yılını dolduran katılımcıların kesinti iadesi alamaması gibi bir sonuç doğurabilir. Bu nedenle eğer katkı paylarınızı düzenli ödeyemiyorsanız, düzenli ödeme yapabileceğiniz şekilde katkı payı tutarını düşürebilirsiniz. Ya da ödeme vadelerini değiştirerek, örneğin aylık ödeme yerine üç aylık, altı aylık veya bir yıllık ödeme tercih ederek bütçenizi ayarlayabilirsiniz.
3-50 yaşındayım. 7 ve 12 yaşlarında iki kız çocuğum var. Onların geleceklerini garanti altına almak istiyorum. Fakat bireysel emeklilik sistemine M mi girsem, yoksa kendi adıma hayat
sigortası mı yapsam karar veremedim. Hayat sigortası bana bir şey olursa çocuklarıma ödeme yapacağından sanki daha cazip gibi görünüyor, ne dersiniz? B. ÖZTEPE / BURSA
Hayat sigortası ve bireysel emeklilik sistemi aslında birbirinin yerine ikame edilebilecek sistemler değil. Hayat sigortası sizin yaşamınızı sigorta altına alır. Size herhangi bir şey olur ise, mirasçılarınıza ödediğiniz primlerden bağımsız bir tazminat ödemesi yapar. Bireysel emeklilik sistemi ise katkı paylarınızla uzun vadeli birikim yapılabilmesini sağlayan bir tasarruf ve yatırım sistemidir. Size herhangi bir şey olursa sistemdeki birikimleriniz ve onların getirileri ile devlet katkılarının tamamı yasal hak sahiplerine ödenir. Yani sistemden geri alabileceğiniz miktar ödediğiniz katkı paylarına bağlıdır.
ZEYNEP CANDAN AKTAŞ
