Gümrük İncelemelerinde “Sonradan Kontrol” Yöntemi
Vergide Gündem köşemizde genellikle vergi ile ilgili konulara değiniyoruz. Bu konular bazen çok teknik olabildiği gibi, bazen de ekonomik verilerin analizi şeklinde olabiliyor. Ancak bu yazımızda gümrük konusunda önemli olduğunu düşündüğümüz bir konuya değinmek istiyoruz. Bu konu, gümrük incelemelerinde 2008 yılında başlayan ve halen uygulanmakta olan yeni bir teftiş yaklaşımı.
Gümrük inceleme ve teftişleri, 2008 yılına kadar sadece gümrük idarelerinde yapılıyordu. Uygulanan bu teftiş yöntemi “gümrük idaresi” odaklı bir teftiş olup, gümrük idarelerinde gümrük beyannameleri üzerinden yapılıyor. Bu yöntemde, gümrük idaresine verilen belgeler esas alınarak, gümrük idaresine beyan edilen gümrük vergileme unsurlarının (gümrük kıymeti, tarife ve menşe) doğruluğu ile gümrük mevzuatına uygunluğu araştırılıyor.
Her yaz düzenli olarak gümrük idarelerinde yapılan bu teftişlerde, gümrük işlemleri tamamlanmış ithalat ve ihracat işlemleri Gümrük İnceleme Elemanlarınca (Gümrük Müfettişleri ve Kontrolörleri) incelenir. İnceleme ithalat veya ihracat tamamlandıktan sonra, gümrükte yapıldığından bu incelemeden şirketlerin bilgisi olmaz. Ancak teftiş sonucunda bir usulsüzlük veya gelir eksikliği olması durumunda, gümrük idaresi tarafından şirketlere bir tebligat yapılır ve böylelikle şirketler durumdan haberdar olurlar.
2008 yılında çıkarılan “Sonradan Kontrol ve Riskli İşlemlerin Kontrolü Yönetmeliği” ile gümrük incelemelerinde, süregelen teftiş anlayışından farklı olarak “sonradan kontrol” olarak adlandırılan yeni bir inceleme ve teftiş metodu uygulamasına geçildi. Bu yeni teftiş yaklaşımına geçilmesi gümrük idarelerinde yapılan geleneksel teftiş yönteminin bırakıldığı anlamına gelmiyor. Her iki inceleme yöntemi de şu anda uygulanıyor.
Sonradan kontrol ile gümrük işlemlerinin “anında” ve “sonradan” kontrol olmak üzere ikili bir yapı oluşturulmuştur. Risk tabanlı çalışmalara bağlı olarak yüksek risk taşıyan gümrük işlemleri gümrük kapılarında “anında”; yine risk tabanlı çalışmalara bağlı olarak risk taşımayan veya düşük riskli gümrük işlemleri ithalattan/ihracattan sonra “sonradan” yani ithalatçı veya ihracatçının işyerinde yapılıyor.
Sonradan kontrol yöntemi
Sonradan kontrol yöntemi, eşyanın ithal veya ihraç işlemlerinin yada sonraki ticari işlemlere ilişkin ticari belge ve verilerin gümrük işlemlerinin bitirilmesinden sonra “şirketlere ait yerlerde” incelenmesi olarak tanımlanıyor.
Sonradan kontrol yönteminin klasik teftişten en önemli farkı, gümrük incelemesinin Maliye Bakanlığı vergi incelemelerinde olduğu gibi şirketlerde gerçekleştirilmesidir. Sonradan kontrol yöntemi ile gümrük işlemlerinin kontrolü “gümrük idaresi odaklı” olmaktan çıkıp “şirket odaklı” hale gelmiştir. Diğer bir deyişle, gümrük incelemeleri gümrük idaresi esas alınarak değil, şirketin gümrük idarelerinden yapmış olduğu ithalat ve ihracat işlemleri esas alınarak yapılıyor.
Şirket kayıtları da inceleniyor
Sonradan kontrol yöntemiyle yapılan gümrük incelemeleri, şirketlerin ithalat veya ihracat işlemlerine ilişkin gümrük beyanname ve ekleri ile birlikte, şirketin muhasebe kayıtları, satıcılar ile yapılan sözleşme veya yazışmalar gibi bilgi ve belgeler esas alınarak yapılıyor.
Başka bir deyişle sonradan kontrol yöntemi ile,
- Şirketlerin iş organizasyon yapıları ve dış ticaret işlemleri süreçleri (Yurt dışından satın alınması, gümrükleme, üretim ve satış süreçleri)
- Dış ticaret işlemlerine ilişkin muhasebe kayıtları (Bilanço, mizan ve yevmiye kayıtları)
- Stok sistemleri (antrepo ve depoları)
- Şirket arşivinde bulunan ithalat ve ihracat dosyaları
- Gümrük idaresine verilen gümrük beyannameleri
inceleme konusu yapılabiliyor.
Sonradan kontrol nasıl yapılır
“Sonradan Kontrol ve Riskli İşlemlerin Kontrolü Yönetmeliği” ile sonradan kontrol yöntemi belirlenmiş durumda.
Gümrük inceleme elemanlarınca (Gümrük Müfettişleri veya Kontrolörleri), teftişe başlama tarihinden en az 15 gün önce şirkete Tebligat Kanunu uyarınca bilgi verilmektedir. Böylece şirketler, sonradan kontrol incelemesine alındıklarını 15 gün önceden öğrenebiliyorlar.
Sonradan kontrol incelemesi tutanakla başlayıp tutanakla biter. Başlandığı zaman “sonradan kontrole başlama tutanağı” imzalanır, “sonradan kontrol bitiş tutanağı” ile de kontrol sonlandırılır. Özellikle bitiş tutanağı tutulmadan önce, şirket yetkilileri ile nihai bir görüşme yapılmaktadır.
Nihai görüşme, inceleme elemanı ve şirket yetkilileri veya temsilcileri ile yapılır. Bu görüşmede, inceleme sırasında karşılaşılan ve gümrük vergileri ile gümrük mevzuatı uygulamaları itibariyle önemli sonuç doğuran hususlar esas alınmaktadır. Görüşme, inceleme elemanına incelemelerde tespit edilen hususlar hakkında açıklama imkanı vermesi açısından önemlidir.
Sonradan kontrol tamamlandıktan sonra, gümrük inceleme elemanlarınca şirketin riskli işlemlerinin olup olmadığına yönelik risk profilinin yer aldığı bir rapor Risk Yönetimi ve Kontrol Genel Müdürlüğü’ne gönderilir. Risk Yönetimi ve Kontrol Genel Müdürlüğü, şirketlerin gümrük işlemlerinin gümrük kapılarında “anında” mı yoksa ithalat işlemlerinden sonra “sonradan” mı kontrol edilmesinin değerlendirmesini yapmaktadır.
Yönetmelikte sonradan kontrol yönteminin risk analizine dayalı, sistematik olarak ve her yıl yapılacağı belirtiliyor.
İnceleme konuları
Gümrük Kanunu uyarınca gümrük vergileme unsurları, gümrük kıymeti, menşe ve tarifesidir. İthalatta alınacak vergiler hesaplanırken bu 3 ana unsur esas alınmakta ve sonradan kontrol yöntemi ile yapılan gümrük incelemelerinde de bu ana unsurların doğruluğu kontrol edilmektedir.
Sonradan kontrolde inceleme konularına ana başlıklar halinde aşağıda yer veriliyor:
- Gümrük kıymetine yönelik araştırmalar;
İthal eşyalarına ilişkin royalti ve lisans ödemeleri
İthal işleminden sonraki fiyat farkı, ek navlun, komisyon vb. ilave ödemeler
Demuraj, tahmil-tahliye gibi giderler
Hızlı kargo taşımacılığıyla gelen koli ve gönderiler
Yurt dışında gerçekleşen kalıp, ambalaj ve işçilik giderleri
İthalata ilişkin taşıma giderleri
- Gümrük tarife ve menşei tespitine yönelik araştırmalar;
- Gümrük Rejimlerine yönelik araştırmalar:
Dahilde işleme rejimi kapsamında ortaya çıkan ikincil işlem görmüş ürünler
Ekonomik etkili gümrük rejimlerinde izinler ve süreç
Hangi şirketler inceleniyor
Eşyanın ithalat veya ihracat işlemlerini veya sonraki ticari işlemlere ilişkin ticari belge ve verilerin kontrolünün yapılmasını temin etmek üzere, gümrük işlemleriyle doğrudan ya da dolaylı olarak ilgili bulunan kişiler, sonradan kontrole tabi tutulmaktadır. Kısacası adlarına gümrük idaresinde beyanname tescil edilen her bir şirket sonradan kontrol incelemeleri kapsamında denetlenebilmektedir.
Risk tabanlı çalışmalara bağlı olarak yüksek risk taşıyan gümrük işlemlerine sahip şirketlerin sonradan kontrol teftişine tabi tutulma olasılığı daha yüksektir. Burada risk unsuru olarak sektör, gümrük vergili ithalat, dış ticaret hacmi gibi kriterler esas alınıyor. Ancak sonradan kontrole tabi tutulacak şirket seçiminde riski düşük olarak belirlenen şirketlerin de sonradan kontrole tabi tutulabilmeleri mümkün. Netice olarak, dış ticarete konu gümrük işlemi yapan her bir şirketin sonradan kontrole tabi tutulma olasılığının bulunduğu görülüyor.
