Domates ihracatında en önemli pazar Rusya
Türkiye 12.7 milyon ton domates üretimiyle dünya üçüncüsü. Rusya bu üründe Türkiye’nin en önemli ihracat kapısı. Kapı açıldı. Ancak domates güvesi tehlikesi var. İhracatın durmaması için üreticiye büyük görec düşüyor…
TÜRKİYE domates üretiminde Çin ve ABD’den sonra dünya üçüncüsü. Domates ülkemizde dört mevsim yetişen bir sebze. Seralarda yaz kış üretim yapılırken, yaz döneminde Türkiye’nin hemen her ilinde yetiştiriliyor. 2017’de 12 milyon 750 bin ton domates üretimi gerçekleştirildi. Bunun 8 milyon 790 bin tonu sofralık, 3 milyon 960 bin tonu salçalık domatesten oluşuyor. Domatesin yaklaşık 500 bin tonu ise ihracata gidiyor. 2017’de domatesten elde edilen döviz geliri 288 milyon dolar oldu.
Domates ihracatında en önemli pazar Rusya. Bu pazar sadece Türkiye için değil, dünyadaki diğer domates üreticileri için de önemli. Rusya her yıl yaklaşık 800 milyon dolarlık domates ithalatı yapıyor. Dolayısıyla Türkiye’nin toplam domates ihracatının neredeyse üç katı kadar ithalatı söz konusu. Rusya doğalgaz zengini bir ülke. Son zamanlarda sera üretimine ağırlık vererek üretiminin bir kısmını kendi karşılamaya çalışıyor. Ancak ülkenin iklim koşulları kendi kendine yetmesine imkan vermiyor. Dolayısıyla Türkiye için önemli pazar olma konumunu sürdürüyor. Tam da bu noktada domates üreticilerine ciddi fırsatlar ortaya çıkıyor.
1 DOLARDAN İHRACAT YAPILDI
Son iki yıldır uçak krizi nedeniyle duran ihracat nisan ayında kısmen, mayıs başında da tamamen açıldı. Önce belli firmalara izin verildi. Ardından firma kısıtlamaları kaldırıldı. Sadece iyi tarım yapma, Global GAP belgesi ve kontrollü tarım şartları arandı. Domates güvesi hastalığına rastlanılmaması istendi. Bu şartları yerine getiren firmalar için Rusya kapısının açık olduğu vurgulandı. İlk ihracatlar da bu çerçevede gerçekleşti. Hatta nisan ve mayıs ayında 1 dolardan domates ihraç edildi. İlk etapta 15 milyon dolarlık ihracat gerçekleştirildi. Devamı da gelecek. Domates ihracatında geçmiş yıllardaki gibi 100 milyon doların üzerinde ihracat rakamlarının bu yıl değilse bile gelecek yıl yakalanması öngörülüyor.
Rusya’nın üzerinde durduğu en önemli konu Tuta Absoluta (domates güvesi) hastalığı. Bu konuda aşırı titizler. Bu hastalığın rastlandığı domates yüklü tırlarm Rusya gümrüklerinde bekletildiği bilgileri geliyor. Rusya pazarının domates ihracatçıları için önemi büyük. Bu önemli pazarı kaybetmemek ve ihracatı artırabilmek için hem Ekonomi Bakanlığı hem de Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı yoğun denetlemeler yapıyor. Bu denetlemeleri sadece kendileri de yapmıyor. Rusya tarafı da bu denetimlerde hazır bulunuyor. Böylece ihracat pazarlarında bir yol kazasının önüne geçilmeye çalışılıyor.
iki yıl aradan sonra açılan kapının tekrar kapanmaması için burada üreticilere de büyük görev düştüğünü belirtelim. Domatesi yetiştirirken kullandığı ilaçtan, hastalıklarla mücadeleye kadar hiçbir ayrıntıyı gözden kaçırmamaları gerekiyor. Aksi halde kendi ayaklarına kurşun sıkmış olacaklar. Kurallara uygun üretim yapılırsa Rusya domates üreticisi için yeniden fırsata dönüşecek.
PEMBE DOMATES REVAÇTA
Domates bilinen haliyle kırmızı renklidir. Ama son yıllarda mor, pembe, sarı, siyah renkli domatesler de raflarda yer alıyor. Renkli domatesler klasik üretime göre yüzde 20 daha pahalı. Bu tür ürünler en çok İstanbul’dan talep alıyor. Market zincirleri bu özel domateslere fiyat farkı veriyor. Bu nedenle domates üreticilerinin renkli domates talebini dikkate alarak üretim politikası yapması gerekiyor. Bu alanda üreticilere fırsatlar olduğu akıldan çıkarılmamalı. Bir noktayı da belirtmeden geçmeyelim. Renkli domates üretimi son beş yıldır var. Bu süreçte mor domateslerde gerileme yaşanırken, pembe domateslere talep artıyor. Şu anda Antalya bölgesinde seralarda domatesler 2 TL’den satılırken, pembe domateslerin sera çıkış fiyatları 3 TL’nin üzerinde, ihracat pazarlarında da benzer durumlar var. Dolayısıyla üreticilerin talepleri izlemesinde fayda var.
Antalya’nın Kumluca ilçesine girdiğinizde bir sera kentine geldiğinizi hissedersiniz. Ekilebilir alanın neredeyse tamamı sera ile kaplıdır. Açık alanda neredeyse hiç sebze üretilmiyor.
Seralarda ise ağırlıklı olarak domates üretimi yapılıyor. Yıllık üretim 800 bin tonun üzerinde. Kumluca Ziraat Odası Başkam Süleyman Kayhan, aynı zamanda serada domates üretimi de yapıyor. Seralardaki domateslerin artık son dönemine girildiğini belirten Kayhan, üreticinin Avrupa standartlarında üretim yaptığım vurguluyor. Kayhan, haziran ortasından itibaren sera döneminin biteceğini güz dönemi için seraların bakıma alınacağını söylüyor. Kayhan, “Kumluca’daki domates üreticileri iyi bir sezon geçiriyor. Üretici şu an için memnun. Rusya pazarının açılması da üretici için fırsat” diyor.
İHRACATÇ1LARDAN UYARI
Rusya’nın kapılarım açması en çok ihracatçı firmaları sevindirdi. Ancak ihracatcılar pazarı kaybetmemek için uyarılarda bulunmadan geçmiyor. Ege yaş meyve sebze ihracatcıları birliği başkanı Hayrettin Uçak, ihracatcıları, bu büyük pazarın tekrar kapanmaması için Rusya’nın denetim kurallarına uymaları yönünde uyarıyor. Diğer yaş sebze ve meyveler için de benzer kurallar olduğunu hatırlatan Uçak, “Ürünlerimizin sınır kapılarından dönmeleri bizler için prestij kaybı. Bu mesele para kazanmanın yanında milli bir mesele. Ben bütün ihracatçılarımızın gerekli hassasiyeti göstereceğine inanıyorum” diye konuşuyor.
Akdeniz Yaş Meyve Sebze İhracatçıları Birliği’ne yeni başkan seçilen Nejdat Sin de yaptığı değerlendirmede Rusya pazarının önemini vurguladı.
Üreticinin kaliteye önem vermesini isteyen Sin, “Bu yıl Rusya’ya ihracat sınırlı sayıda firma ile başladı. Şimdi firma kısıtlaması kalktı ancak seralar sezon sonuna geldi. Gelecek yıl Rusya’ya ihracat daha iyi olur” diyor.
Mersin Erdemli Ziraat Odası Başkanı Rasim Şahin ise, Rusya’nın kararının tüm domates üretiçilerini sevindirdiğini belirterek, “Rusya domates ithalatını sınırlı sayıda firmaya vermişti. Dışişleri ve ekonomi bakanlıklarının Rus yetkililerle yaptığı görüşme sonrası tüm firmalara ihracat yolu açıldı. Rusya’nın aldığı bu karar Erdemlili çiftçilerimizi çok sevindirdi. Çiftçilerimizin ürettiği domatesleri ihracatçılar alarak daha fazla ürün ihracatı yapar ve üreticilerimiz de daha iyi kazanç elde ederler. Kararın ardından Erdemli Sebze ve Meyve Hali’nde özellikle domatese yönelik bir hareketlilik başladı. Tüm ihracatçılarımızı Erdemlimize bekliyoruz” diyor.
“TIRLAR BEKLETİLİYOR” İDDİASI
Ege Yaş Meyve ve Sebze İhracatçıları Birliği Yönetim Kurulu Üyesi ve Kral Tarım yetkilisi Erdinç İnan Yılmaz, Rusya’ya ihracat kapılarının aralandığı bir dönemde domates güvesi sorununun baş gösterdiğine dikkat çekti. Yılmaz, “Şu anda yasak yok ama domates güvesi sorunu var. Ülkeye yasak gelmez tekrar ama firma bazında yasaklamalar gündeme gelebilir.
Bu konuda birlikler, Ekonomi Bakanlığı ve Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı birlikte üreticiler ve ihracatçı firmalarla toplantılar yapıyor. Çeşitli uyarılar yapılıyor. Bu konuda her kesim titizlikle çalışıyor” diyor.
Rusya’ya ihracat izni alan ilk firmalardan Erdinç biri Bostan Tarım. Afyon Sandıklı ve Manisa Salihli’de 252 dekar serada topraksız tarım yöntemiyle domates üretimi yapan firmanın Genel Müdürü Gökalp Gordi, Rusya’ya ihracat konusunda yeni bir sıkıntının başladığını söyledi. Rusya’nın domates güvesini bahane ederek ihracatçılara zorluk çıkardığını belirten Gordi, “Rusya’ya ilk etapta 800 ton domates gönderdik. Tahsilatımızı da yaptık. Ancak Rusya domates güvesini bahane ederek domates yüklü tırları gümrükte bekletiyor. 120 tırm beklediğini duydum. Bu domatesler büyük ihtimalle çöp olacak. Biz 20 gün önce domates sevkiya-tını durdurduk. Bu şekilde engellemeler olmasa biz 800 ton değil 3 bin ton ihracat yapardık. Rusya’nın engellemeleri kaldırmasını bekliyoruz” diyor.
Kumluca’da dönümü 100 bin TL/ye mal oluyor
Domates üretiminin maliyeti, tarla mı yoksa sera mı olduğuna göre değişiyor. Örneğin, Türkiye’nin sera başkenti Antalya Kumluca’da arazinin dönümü 50-60 bin TL. 30-40 bin TL de sera kurulum maliyeti var.
Fide, bakım ve işçilik giderleri de 10 bin TL’yi buluyor. Böylece dönüm başına seranın toplam maliyeti 100 bin TL’yi aşıyor. Yani arazi kendinize ait olsa bile 40 bin TL’lik yatırım yapacaksınız. Açık alan maliyeti, yine arsa kendinize aitse 5 bin ile 10 bin TL arasında değişiyor. Büyük domates üreticileri 2 dönüm serası olan birinin hayatını devam ettirebilecek ölçüde para kazanabildiğini söylüyor. Bu işi profesyonelce yapacaklara ise en az 20 dönümle başlamaları tavsiye ediliyor. Yeni sezon domates fiyatlarının sera çıkış fiyatının 2 TL’den başladığını belirtelim.
İDRİZ ÇOKAL
