Çeri domates üretimi daha çok kazandırıyor. Domates üreticileri için ciddi kazanç fırsatları sunuyor. Kahvaltılıkların vazgeçilmezi çeri domatesi yaz kış talep görüyor. Talebin ve kâr marjının yüksek olması girişimcilere yatırım fırsatları veriyor.
DOMATES bir mutfağın olmazsa olmazlarının başında gelir. Onsuz yemek yapmak, sofra kurmak neredeyse imkansızdır. Hal böyle olunca domates de beyliğini ilan etti. Özellikle de çeri yani asker olanlar. Tanzim satışlar ile bir ara 5 TL’nin altına düşse de şu sıra fiyatları tekrar 10 TL’ye yakın seyrediyor. Domates çeşitlerinin içinde en fazla fiyat hareketliliği ise ağırlıklı kahvaltı ve salatalarda kullanılan çeri domateslerde yaşanıyor. Bir ara 5-6 TL’lerden satılan çeri domatesler geçtiğimiz hafta birden 16 TL’ye fırladı. Geçen hafta tekrardan 9 TL seviyelerine hatta pazarlarda 7 TL’ye kadar geriledi. Piyasada bu kadar gelgit olunca biz de çeri domatesi gündemimize aldık. Üretimi, piyasası ve üretici açısından fırsatlarını araştırdık. Çeri domates yaz kış tüketimi olan bir çeşit. Hem iç piyasada hem ihracatta müşterisi hazır. Dolayısıyla üreticiler için de ciddi bir fırsat kapısı.
DÜNYA ÜÇÜNCÜSÜYÜZ
Domates, kullanım alanı en yaygın sebzelerden biri. Mutfakların baş tacı. Türkiye’de yılda 12 milyon ton civarında domates üretiliyor. Bunun 3.5 milyon tonu salça sektöründe kullanılıyor. Domates, ihracatın da önemli kalemlerinden. 12 milyon tonluk üretimin 600 bin tonu ihracata gidiyor. Bunun geçen yılki ihracat geliri karşılığı yaklaşık 300 milyon dolardı.
Domates üretiminde dünya üçüncüsüyüz. İlk sırada, 35 milyon ton yıllık üretimle Çin var. 13 milyon tonla ABD ikinci. Türkiye’nin ilk hedefi, ABD’yi geçerek ikincilik koltuğuna oturmak. Domates üretimi yaygın olarak yaz aylarında yapılıyor. Ancak özellikle çeri domatesleri manav ve market reyonlarında 12 ay boyunca bulmak mümkün.
Domates, ağırlıklı olarak Bursa’dan başlayıp Hatay’a kadar olan bölgede yetiştiriliyor. Başlıca domates üretim merkezlerini Antalya, İzmir, Çanakkale, Hatay, Muğla, Balıkesir, Bursa, Aydın, Manisa, Mersin ve Adana şeklinde sıralamak mümkün. Afyon, Denizli, Kütahya, Şanlıurfa ve Ağrı’da ise termal bölgelerde seralarda ciddi üretimler söz konusu. Buralardaki seraların yüzde 60’ında domates üretiliyor.
BAŞKENTİ ANTALYA KUMLUCA
Domates fiyatlarının yüksek seyretmesi üreticiyi de bu ürüne yönlendirmiş durumda. Bu yıl üretimin 13 milyon tonu geçeceği tahmin ediliyor. Domates Türkiye’de çok yaygın bir coğrafyada yetişiyor. Çanakkale’den başlayıp Hatay’a kadar sahil kesiminde üretimi hem tarlalarda hem de seralarda gerçekleşiyor. Denizli, Afyon. Kütahya, Ağrı, Şanlıurfa gibi termal imkan-^laiın bulunduğu illerde de yaz kış seralarda domates üretimi gerçekleşiyor. Domateste \ en önemli üretim merkezi kuşkusuz Antalya. Bereketli topraklara sahip Antalya’da, yılda 2 milyon tonun üzerinde domates üretiliyor. Bu rakam, Türkiye toplam üretiminin yüzde 20’sine denk. Antalya’daki 250 bin dekar seranın 160 bin dekarında sadece domates üretiliyor.
Antalya, başta Kumluca ve Finike olmak üzere, özellikle örtü altı diye tabir edilen sera domatesinde güçlü bir bölge. Bu ildeki seralarda üretilen sebzelerin yüzde 60’ını domatesi oluşturuyor. Çeri domates bu üretimin içinde henüz yüzde 10 gibi bir paya sahip. Bu oran önümüzdeki yıllar da giderek artacak. Bu nedenle üretici için fırsat var.
Domatesin başkenti olarak tabir edilen bölgelerden biri Antalya’nın Kumluca ilçesi. İlçenin neredeyse tamamında sera üretimi yapılıyor. Tam bir sera kenti. Kumluca Ziraat Odası Başkanı Hidayet Kökçe, çeri domateste bir dönem üretimde düşüklük olması nedeniyle fiyatların yükseldiğini; sonra tekrar geri geldiğini belirtiyor. Çeri domateslerin tarlada 2.5-3 TL arasında satıldığım belirten Kökçe, İstanbul’da 16 TL’ye satıldığı dönemde tarlada fiyatın 5 TL’yi geçmediğini vurguluyor. Gökçe, bu yıl tarlada zaman zaman normal domatesin çeriden daha yüksek fiyatla satıldığına da dikkat çekiyor. İlçede üretilen domateslerin Rusya başta olmak üzere birçok ülkeye gönderildiğini belirten Kökçe, “Çeri domatesinin işçilik maliyeti biraz yüksek ama satışı kolay. Yaz kış talep gören, müşterisi olan bir ürün. Seralarda ağırlıklı salkım ve yemeklik üretiliyor ama çeri domatesin payı giderek artıyor. Daha da artacak gibi. Üreticiler serada çeri ekimini artırıyor. Bir dekardan 12-15 ton çeri domates elde ediliyor. Yani dekardan 30 bin TL kazanç mümkün. Kazancı da iyi bir sebze” diyor.
BU YIL GÜNEŞ AZ GÖRÜLDÜ
Türkiye’de son zamanlarda çok ciddi sera yatırımları yapılıyor. Toplamda 650 bin dekarlık örtü altı üretim var. Bunun 12 bin dekarı topraksız modern seralar. Fabrika büyüklüğünde yatırımlar var. Bu büyük seralarda ağırlıklı domates üretimi yapılıyor. Çeri domatesin payı da her geçen yıl artıyor. Seracılar örgütlü olduğu Serabir’in Başkanı Müslüm Yanmaz, domatesin seralarda en çok üretilen sebzelerden biri olduğunu vurguluyor. Çeri domates ile ilgili de bilgi veren Yanmaz, “Çeri domatesin tonajı biraz düşük olabiliyor. Ama hem ihracatta ham da pazarda iyi fiyatla satılan bir ürün. Avrupa’da 200 gramlık küçük ambalajlar 25 TL’den satılıyor. Avrupa ve Rusya’dan ciddi talep geliyor. Seralardaki payı giderek artıyor” diyor.
Bu yıl domates fiyatlarındaki yüksek seyrin çeşitli sebepleri var. Özellikle kış dönemi sera üretimi iklimle doğrudan ilgili. Bu yıl sera bölgelerinde hortum vakaları yaşandı. Bu vakalar toplam üretimin küçük bir kısmını etkiledi. Fiyatta kısmen etkili oldu. Fakat fiyatların yüksekliğinin asıl nedeni başka. Sera üretimi güneş ışığına direkt bağlı. Bu yıl kış döneminde seralar yeterli güneş ışığı alamayınca rekoltelerde düşüşler olmuş. Bu da talebi fazla olan domatesin fiyatlarına yansımış. Seralarda üretim artınca fiyatlar geriye gelmiş. O nedenle çeri domatesin fiyatı 7-16 TL arasında gidip geliyor. Artık önümüz yaz. Seralarda üretim artmaya başladı. Ramazan sonrasında tarla domateslerinin de çıkmasıyla fiyatların tekrar 5 TL’nin altına inmesi bekleniyor.
Yatırımı dört yılda amorti ediyor
Türkiye’de iki tip sera var. Biri klasik seralar, diğeri topraksız tarım yapılan teknolojik seralar. Her ikisinin maliyeti farklı. “Antalya tipi” de denilen klasik seralarda dekar maliyeti 40-60 bin TL arasında değişiyor. Çelik konstrüksiyonlu seralar başlangıç maliyeti yüksek olsa da 30-40 yıl kullanılabiliyor. Sadece dış kaplama plastikleri 5-6 yılda bir yenileniyor. Seralarda dekar başına 22 ton civarında domates elde ediliyor. Seracıların hesabına göre yatırım dört yılda kendini amorti ediyor. Genelde aileler bu tip seraları tercih ediyor.
Teknolojik modern seralarda ise durum çok farklı. Ciddi sermaye gerektiren bir yatırım. En az 50 dekarla bu yatırıma girilmesi tavsiye ediliyor. Büyük ölçekli seralar kuruluyor. Metrekare maliyeti ise yaklaşık 50-100 dolar arasında değişiyor. Teknolojik seraları daha çok sermayesi olan iş insanları tercih ediyor ve 10 milyon TL ve üzeri fabrika büyüklüğünde yatırımlar yapılıyor. Örneğin 50 dekarlık bir seranın maliyeti 2.5 milyon dolar ile 5 milyon dolar arasında değişiyor. Günün 24 saati bakım gerektiren bu seralarda işinin uzmanı mühendisler istihdam ediliyor. Teknolojik seralarda ortalama 100 kişi çalışıyor.
Halil KOZAN / Sera Konstrüksiyon, Donanım, Ekipman Üreticileri ve İhracatçıları Derneği Başkanı
“Çerinin kazancı daha yüksek”
Ülkemizde 2018’de seralarda yaklaşık 3.9 milyon ton domates, 1.2 milyon ton hıyar, 0.3 milyon ton patlıcan ve 0.5 milyon ton biber üretimi gerçekleştirildi. Toplam üretimde domatesin yeri yüzde 51 seviyelerinde. Domates üretimine; normal bir serada sezonda metrekareden 15-20 kilogram ürün elde edilirken, modern seralarda bu rakam 60 kilograma kadar ulaşıyor. Ülkemizdeki seraların yüzde 85’i Akdeniz ve Ege bölgelerinde. Basit seralarda üretilen ürünlerin yüzde 85’i iç piyasada tüketilirken modern seralarda üretilen ürünlerin yüzde 85-90’ı ihraç ediliyor. Akdeniz ve Ege’de hektar başına ortala domates verimi 300 ton/ha iken Afyon, Kırşehir, Konya gibi iç bölgelerde üretilen domateslerde verim 550 ton/ ha’ın üzerinde gerçekleşiyor.
Çeri domateste 1 dekardan Antalya’da 14-17 ton, Afyon’da ise 25-30 ton ürün alınabiliyor. Çeri domates daha yüksek fiyattan alıcı bulduğu için üretim kilogram olarak daha az olsa da elde edilen kazanç daha yüksek oluyor. Tüketicinin çeri domatesi tercih etmedeki eğilimi de eklenince, karlı bir yatırım olarak öne çıkıyor. Sera kurulum maliyetleri bölge ve enerji maliyetine göre değişkenlik gösterir. Modern bir seranın kurulum maliyeti maksimum 40-55 euro/m2 düzeyinde. Yani 1 dekarlık teknolojik seranın maliyeti 40-55 bin euro seviyesinde. Jeotermal alan olan Afyon’da 3-5 yıl, Antalya ve Akdeniz Bölgesi’nde ise 8-10 yıl içerisinde sera maliyetlerinin geri dönüşü alınabiliyor.
Müslüm YANMAZ / Sera Yatırımcıları ve Üreticileri Birliği Başkanı
“Modern seracılığa geçilmeli”
Türkiye’de 650 bin dekar örtü altı üretim var. Bunların büyük çoğunluğu sadece üstü örtülü seralar. Şu anda modern sera tarifine uygun olarak 20 bin dekar sera var.
Seraların modernleşmesi lazım. Isıtılabilir seralara geçmeliyiz. Bu seralarda kontrollü, Global GAP, İyi Tarım yöntemleriyle, Avrupa normlarına uygun üretim yapılmalı. Rusya, bu kurallara uymazsanız önce firmaya iki yıl ihracat yasağı koyarım diyor. Dolayısıyla ihracat pazarları artık kolay değil. Bu pazarlar kolay kazanılmıyor. Kapı kolay açılmadı. Rusya’nın şartlarını yerine getirecek üretimler yapmalıyız. Bunun yolu da modern seracılıktan geçiyor. Aksi halde bu büyük pazarlarda kaybederiz.
ÎDRİZ ÇOKAL
