Cari açıkda gerileme sürecek
Cari denge Eylülde 1.8 milyar dolar fazla verirken, on iki aylık cari açık 46.1 milyar dolara indi. Petrol fiyatlarındaki düşüşün devam etmesi ile cari açıkta gerilemenin sürmesi, bekleniyor…
CARÎ işlemler hesabı Ağustos’un ardından Eylülde de fazla verdi. Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB) verilerine göre, cari işlemler hesabı EylüPde 1 milyar 830 milyon dolar fazla verirken, on iki aylık cari işlemler açığı 46 milyar 58 milyon dolara geriledi. Eylül’deki cari fazlada dış ticaret dengesindeki 5.9 milyar dolarlık iyileşmenin etkisi hissedildi. Eylül’de, sanayi üretimi yıllık ve aylık bazda yüzde 2.7 geriledi. Takvim etkisinden arındırılmış verilerle sanayi üretimi yılın üçüncü çeyreğinde geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 1.5 artış gösterdi. Cari açıkta gerilemenin devam etmesini bekleyen ekonomistler, üçüncü çeyrekte yüzde 1.5 artış ile sınırlı kalan sanayi üretiminin ekonomik büyümeye katkısının oldukça sınırlı olacağına dikkat çekiyor.
TCMB verilerine göre cari işlemler hesabı 2018’in ilk dokuz ayında geçen yılın aynı dönemine göre 1.3 milyar dolar azalışla 29 milyar 992 milyon dolar açık verdi. Eylül’de altın ve enerji hariç cari işlemler hesabı 5.1 milyar dolar fazla verdi. Eylül’de dış ticaret açığı geçen yılın aynı ayma göre 5.9 milyar dolar azalarak 825 milyon dolara ve birincil gelir dengesi açığı 127 milyon dolar azalarak 938 milyon dolara geriledi. Hizmetler dengesinden kaynaklanan net girişler, 358 milyon dolar artarak 3.49 milyar dolar olarak gerçekleşti. Bu gelişmede, seyahat kaleminden kaynaklanan net gelirlerin 166 milyon dolar artarak 2.85 milyar dolara yükselmesi etkili oldu. Doğrudan yatırımlardan kaynaklanan net girişler, Eylül’de 186 milyon dolar artarak 827 milyon dolar olarak gerçekleşti. Portföy yatırımları 904 milyon dolar net çıkış kaydetti. Resmi rezervler Eylül’de 3.48 milyar dolar, yılın ilk dokuz ayında 16.9 milyar dolar azaldı. Eylül’de net hata noksan kaleminde 416 milyon dolarlık kaynağı belirsiz para çıkışı yaşanırken, bu gelişmeyle dokuz aylık dönemde kaynağı para girişi 17.3 milyar dolar oldu.
İRAN AMBORGOSUNA DİKKAT
Kırıkkale Üniversitesi İktisadi ve idari Bilimler Fakültesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Harun Öztürkler, ithalatta ortaya çıkan 5.9 milyar dolarlık azalmanın işsizlikte, özellikle de tarım dışı işsizlikteki artış ile ekonomik yavaşlamanın belirginleştiğine işaret ettiğini söyledi. Öztürkler, “Bu yılın ilk üç çeyreği ile geçen yılın aynı dönemi kıyaslandığında, cari işlemler açığının azalmasına karşm, geçen yılki açığın tamamının doğrudan ve portföy yatırımları ile kapatıldığı, bu yılki açığın yarısının Merkez Bankası rezervlerinden karşılandığı, diğer yarısının ise kaynağı belli olmayan sermaye girişleri ile finanse edildiği görülüyor. Yılsonu cari işlemler açığı düzeyini ise, reel sektördeki faaliyet hacmi, döviz kurlarındaki gelişmeler ve eneıji fiyatlarındaki gelişmeler belirleyecek. Özellikle, İran’a yönelik ambargo sonrasmda ithal ettiğimiz petrolün maliyetindeki artış, cari işlemler açığındaki beklenen azalmayı engelleyebilir.”
Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) verilerine göre takvim etkisinden arındırılmış verilerle Eylül’de sanayi üretimi geçen yılın aynı ayına göre yüzde 2.7 gerilerken, madencilik ve taşocakçılığı sektörü endeksi yüzde 5 arttı, imalat sanayi sektörü endeksi yüzde 3.2 ve elektrik, gaz, buhar ve iklimlendirme üretimi ve dağıtımı sektörü endeksi yüzde 1.3 azaldi. Mevsim ve takvim etkisinden arındırılmış verilere göre sanayi üretimi Eyllil’de aylık yüzde 2.7 azaldı. Sanayi üretimi üçüncü çeyrekte geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 1.5 artarken, bir önceki çeyreğe göre yüzde 0.2 azaldı.
TÜİK, geçen hafta Eylül ayı ciro endekslerini de açıkladı. Buna göre sanayi, inşaat, ticaret ve hizmet sektörleri toplamında takvim etkilerinden arındırılmış ciro endeksi, Eylül’de geçen yılın aynı ayına göre yüzde 32.3 arttı. Bu dönemde takvim etkilerinden arındırılmış ciro sanayi sektöründe yüzde 49.4, inşaat sektöründe yüzde 3.5, ticaret sektöründe yüzde 26.2, hizmet sektöründe yüzde 37.1 artış gösterdi.
Bu arada geçen hafta Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği (TOBB) kurulan ve kapanan şirket istatistiklerini açıkladı. Buna göre 2018 Ekim’de kurulan şirket sayısı bir önceki aya göre yüzde 11.9 artışla 7 bin 81, kapanan şirket sayısı yüzde 4.7 artışla bin 162 oldu. Yılın 10 aylık döneminde kurulan şirket sayısı yüzde 19.7 artışla 71 bin 907, kapanan şirket sayısı yüzde 8.7 azalışla 9 bin 467 düzeyinde gerçekleşti.
İŞSİZLİK ORANI YÜZDE 11.1
Ekonomideki yavaşlamanın etkisi iş gücü piyasasına da yansıdı. TÜİK verilerine göre, Türkiye genelinde 15 ve daha yukarı yaşta-kilerde işsiz sayısı temmuz, ağustos ve eylül aylarını kapsayan 2018 yılı Ağustos döneminde, geçen yılın aynı dönemine göre 266 bin kişi artarak 3 milyon 670 bin kişi oldu.
İşsizlik oranı 0.5 puanlık artış ile yüzde 11.1 seviyesinde gerçekleşti. Aynı dönemde; tarım dışı işsizlik oranı 0.4 puanlık artış ile yüzde 13.2 olarak tahmin edildi. Genç nüfusta (15-24 yaş) işsizlik oranı 0.2 puanlık artış ile yüzde 20.8 oldu.
İşsizlik oranı Nisan’da yüzde 9.6, Mayıs’ta yüzde 9.7, Haziran’da yüzde 10.2, Temmuz’da yüzde 10.8 düzeyinde gerçekleşmişti. Bilindiği üzere işsizlik oranında yılın en düşük noktası genellikle Mayıs’ta görülüyor, bu ayı takiben işsizlik oranı yılsonuna kadar yükselişini sürdürüyor. Ekonomistler, işsizlik oranındaki artışın mevsimselliğin gerektirdiği hafif yükselişten daha sert olduğuna dikkat çekiyor. YEP’te işsizlik oranının 2018’i yüzdel 1,3’te kapaması öngörülüyor.
Ağustos itibarıyla son bir yılda istihdam edilenlerin sayısı 490 bin kişi artışla 29 milyon 318 bin kişiye, işgücüne katılım 756 bin kişi artışla 32 milyon 989 bin kişiye ulaştı. Bu dönemde kayıt dışı çalışanların oranı 1.1 puan azalarak yüzde 34 olarak gerçekleşti. Hazine ve Maliye Bakanlığı verilerine göre 2018 üçüncü çeyreğinde toplam kamu istihdamı yüzde 20.2 artarak 4 milyon 296 bin kişiye ulaştı.
KISA ÇALIŞMA ÖDENEĞİ
İşsizlik oranının dört aydır üst üste arttığına dikkat çeken Marmara Üniversitesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Burak Arzova, bu artışın zirve olmadığını söyledi. Yaşanan kur şokunun etkilerinin tam olarak görülmediğini belirten Arzova, kamu işe alımlarındaki yüzde 20.2’lik artışa rağmen işsizliğin yükselmesinin önemli bir gösterge olduğunu vurguladı. Arzova, “2018 işsizlik rakamının yüzde 14 civarında gerçekleşmesi muhtemeldir. Yaşanan dengelenme süreci reel sektörü olumsuz etkilediğinden dolayı işsizlik oranında 201)’un ilk iki çeyreğinde de yüksek seyredebilir. Acil yapılması gereken kısa çalışma ödeneği süresinin artırılmasıdır. Ayrıca işten çıkarmaları önlemek için işsizlik fonundan karşılanmak üzere işletmelerin payına düşen sigorta prim tutarları altı ay boyunca devlet tarafından karşılanabilir. Kıdem tazminatı fonunun uygulamaya geçirilmesidir” dedi.
Geçen hafta açıklanan önemli verilerden bir diğeri ise Ekim ayı bütçe gerçekleşmeleri oldu. Hazine ve Maliye Bakanlığı verilerine göre bütçe Ekim’de 5.4 milyar TL, Ocak-Ekim döneminde 62.1 milyar TL açık verdi. Faiz dışı denge Ekim’de 1.2 milyar TL açık verirken, yılın 10 aylık döneminde 2.5 milyar TL’lik faiz dışı fazla gerçekleşti. Bütçe gelirlerinin geçen yılın aynı ayma göre yüzde 17.6 oranında artarak 62.1 milyar TL olduğu Ekim’de bütçe giderleri yüzde 20.2 artışla 67.5 milyar TL’ye ulaştı. Vergi gelirleri yüzde 6.5 artışla 48.5 milyar TL, faiz hariç bütçe giderleri ise yüzde 20.3 oranında artarak 63.3 milyar TL düzeyinde gerçekleşti.
HÜLYA GENÇ SERTKAYA
