BES mi, Otomatik Katılım mı?

Gönüllü BES’te 6 milyon 853 bin, Otomatik Katılım sisteminde ise 3 milyon 350 bin kişi var. Her iki sistem de avantajlara ve dezavantajlara sahip. Katılımcının bunları dikkatle değerlendirip sistem seçimi yapması gerekiyor…

TÜRKİYE’DE bireysel emeklilik sistemi gönüllü katılım özelliğiyle 2003 yılında uygulanmaya başladı. Ancak 2013 yılında yüzde 25 devlet katkısı verilmeye başlanınca, sistemin bilinirliği arttı. Gönüllü BES’e bugüne kadar 6 milyon 853 bin kişi girdi. Devlet katkılarıyla birlikte sistemde 74 milyar TL birikti.

2017 yılı başında ise ‘Otomatik Katılım’ sistemi uygulanmaya başladı. Çalışanları onların taleplerine bağlı olmadan otomatik olarak sisteme dahil etmeyi amaçlayan bu uygulama ile bugüne kadar 3 milyon 350 bin kişi sisteme katılırken, bunların birikimleri 1 milyar 300 milyon TL’ye ulaştı. Sistemdeki 3 milyon 350 bin kişinin her biri için 1.000 TL başlangıç devlet katkısı tahakkuk ettirildi ki, bu 3 milyar 350 milyon TL eder. Katılımcıların katkı payları üzerinden hesaplandığında yaklaşık 325 milyon TL de yüzde 25 devlet katkısı olarak tahakkuk hesaplarına kaydedilmiş olmalı. Otomatik Katılım sisteminde, toplamda 3 milyar 675 milyon TL gibi bir katkı, aylık TÜFE’ye endeksli olarak katılımcıların taahhüt hesaplarında takip ediliyor. (Otomatik Katılım sisteminde devlet katkıları mahsuben takip edildiği için www. egm.org.tr verilerinde bu rakamlar yer almıyor.)

En son Temmuz 2017’de 100’den çok fakat 250’den az çalışanı olan işverenler çalışanlarım ‘Otomatik Katılım’ ile bireysel emeklilik sistemine dahil etti. Yılbaşından bu yana toplamda 7.5 milyon çalışan sisteme giriş yaptı ancak, bunların 3 milyon 350 bini sistemde kaldı. Yaklaşık 4 milyon 200 bin kişi sistemden ayrıldı. Bunların yaklaşık yüzde 22’lik kısmı daha önceden gönüllü olarak bireysel emeklilik sistemine girmiş kişilerden oluşuyor.

Daha önce bireysel emeklilik sistemine girmiş katılımcılar bir kez de işverenleri aracılığıyla sisteme dahil edilince, ne yapacağını şaşırıyor; özellikle de her iki sözleşmesine de katkı payı ödemeye gücü yetmeyenler. Gönüllü emeklilik mi daha iyi, yoksa otomatik katılım mı? Kalmalı mı, gitmeli mi? Ne yapmalı?

Aşağıda gönüllü BES ve ‘Otomatik Katılım’ uygulamasının avantajları ve dezavantajları yer alıyor. Kişisel durumunuza ve beklentilerinize uygun kararı kendiniz vermek durumundasınız.

OTOMATİK KATILIMIN AVANTAJLARI

Çalışanlar katkı payları karşılığında yüzde 25 devlet katkısı hak ediyor. Bunun üzerine 1.000 TL’lik başlangıç teşviği daha mahsuben hesaplarına yansıtılıyor. Diğer taraftan emeklilik hakkını kullanırken, eğer birikimler en az 10 yıllık ‘Yıllık Gelir Sigortasına’ aktarılırsa yüzde 5 ek devlet katkısı daha hak ediliyor. ‘Otomatik Katılım’ fonlardan yapılacak kesintiler açısından da avantajlı. Çalışanlara sunulan fonlardan yapılacak fon işletim gider kesintisi yıllık yüzde 0.85’i aşamıyor.

OTOMATİK KATILIMIN DEZAVANTAJLARI

‘Otomatik Katılım’ kapsamında sisteme giren çalışanlar, işten ayrıldığında eğer asgari ücretin yüzde 3’ü kadar dışarıdan katkı payı ödemeye devam edemiyorsa, sözleşmesi sonlandırılıyor. Dolayısıyla çalışan bu sözleşmeden kaynaklanan haklarını kaybediyor. Emeklilik planını işveren seçiyor, çalışan emeklilik planı dahilinde sunulan fonların dışında, farklı fon içeren emeklilik planına geçiş yapamıyor. Çalışan, işverenin tercih ettiği emeklilik şirketiyle çalışmak zorunda kalıyor. Katkı payında değişiklik ya da ara ödeme seçeneği de yok.

GÖNÜLLÜ BES’İN AVANTAJLARI

Katılımcı sisteme yatırılan katkı paylarının yüzde 25’i kadar devlet katkısını hak ediyor ve bu tutar bireysel emeklilik şirketine nakden aktarılıyor. Katılımcının hesabına intikal ettikten sonra devlet katkısı fonlarında değerlendiriliyor. Gönüllü BES uygulamasında katılımcının sistemdeki bütün haklarını bizzat kendisinin kullanması mümkün. Öncelikle sisteme ne kadar katkı payı ödeyeceğine kendisi karar veriyor. Tercih ettiği plan için gereken asgari ödeme miktarından az olmamak şartıyla, katkı payı miktarını değiştirebiliyor. Katılımcı isterse ara ödeme yapabiliyor.

Yılda dört kez plan değişikliği, yılda altı kez fon dağılım değişikliği hakkı var. Sistemde iki yılını doldurduktan sonra çalıştığı bireysel emeklilik şirketinden memnun değilse, aktarım hakkını kullanarak birikimlerini başka bir şirkete aktarabiliyor. Ödemeye ara verebiliyor. Katılımcı sadece bir kez sisteme ödeme yapmış olsa dahi, başlangıç tarihinden kaynaklanan haklarını koruyarak, sistemde kalabiliyor.

(Tabii ki, birikiminin bu dönem zarfında oluşacak masrafları karşılaması şartıyla) 10 yıl 56 yaş kriterini karşılıyorsa, birikimlerinin ve devlet katkılarının tamamını alarak sistemden emekli olabiliyor.

GÖNÜLLÜ BES’İN DEZAVANTAJLARI

Gönüllü BES katılımcıları, çalışanlara sunulan 1.000 TL’lik başlangıç teşviğinden ve emeklilikte birikimlerin, en az 10 yıllık ‘yıllık gelir sigortası’na aktarılması karşılığında verilen yüzde 5 ek devlet teşviğinden faydalanamıyor. Gönüllü BES’te sunulan fonlardan, fon işletim gider kesintisi olarak daha yüksek oranda kesinti yapılıyor. Ayrıca katılımcılardan ‘giriş aidatı’ alınabiliyor.

Ne yapmalı?

12 ve 15 yaşlarında iki kızım var. Onlar adına bireysel emeklilik ödeyebilir miyim?
H. Kavas / İSTANBUL

Gönüllü bireysel emeklilik sistemine girebilmek için T.C. vatandaşı olmak ve 18 yaşını bitirmek gerekiyor. Mevcut durumda kızlarınız 18 yaşını bitirmediği için bireysel emeklilik sisteminde sözleşme imzalama yeterliliğine sahip değildir. Ancak sizin bireysel emeklilik şirketiyle kendi adınıza imzaladığınız sözleşme veya sözleşmelerin lehdarı olarak kızlarınızı gösterebilirsiniz.

Çalıştığım banka, maaşlarımızdan kesinti yapmadan, bizim adımıza özel bir bireysel emeklilik sözleşmesine katkı payı ödüyor. Buradaki birikimleri almak için bankadan emekli olmayı mı beklemeliyim? V. Yılmaz / BURSA

Anlaşıldığı kadarıyla bankanız, işveren grup emeklilik sözleşmesi kapsamında, çalışanları adına katkı payı ödüyor. Bu tür sözleşmelerde işveren azami yedi yıl olmak kaydıyla ‘hak kazanma süresi’ belirleyebilir. Bu durumda ‘hak kazanma süresi’nin bitiminde, hesabınızda birikmiş olan tutarı ve getirilerin tamamını alabilirsiniz. Eğer buradaki birikimlerinizi ‘bireysel emeklilik’ sözleşmesine aktararak katkı payı ödemeye devam ederseniz, 10 yıl ve 56 yaş kriterlerini tamamladıktan sonra bu sözleşmenizden emekli olabilirsiniz.

Temizlik hizmetleri sunan bir şirketim var. Çalışanlarımdan bir kısmı bankalarda, bir kısmı belediyede iş görüyor. Benim de çalışanlarımı ‘Otomatik Katılım’ kapsamında bireysel emeklilik sistemine dahil etmem gerektiği söyleniyor. Doğru mu?
A. Yarkın / İSTANBUL

Eğer çalışanların SGK bildirgelerini sizin şirketiniz hazırlıyor ise, çalışanlarınızı ‘Otomatik Katılım’ kapsamına dahil etme yükümlülüğü şirketinize aittir. Yok eğer SGK bildirgeleri çalıştıkları banka ve belediyelerde hazırlanıyor ise bu kez çalıştıkları kurum tarafından ‘Otomatik Katılım’ kapsamına alınırlar.

HES yatırımının püf noktaları

1- Birikimleri sürekli olarak, para piyasası fonları veya başlangıç fonları gibi likit fonlarda değerlendirmek, hiç risk almamak anlamına gelir. Risk yoksa getiri de yok, bunu unutmayın.

2- Fonların doğru yönetilebilmesi için finansal okuryazarlık yeteneğinizi geliştirin. Fonların içeriğindeki yatırım enstrümanlarının riskleri, getirileri konusunda bilginiz olsun.

3- Birikimlerinizi en azından aylık dönemlerle kontrol edin, piyasaları izleyin ve hangi yatırım araçlarının revaçta olduğuna göz atın.

ZEYNEP CANDAN AKTAŞ