Batı, oligark avına çıktı

Biri oligark’mı dedi. Batı’nın hesabı, bir taşla iki kuş vurmak. Hem ambargolar koyarak Rusya’yı zor durumda bırakmak hem de Rus zenginleri, seyahat bile edemez hale getirerek Putin üzerinde çifte baskı kurmak istiyor. Kremlin’le bağlantısı olan ve 1990’lar sonrası kişisel zenginliklerine milyarlarca dolar ekleyen oligark’ların uykuları kaçıyor olabilir.

“Oligark” olmak zor iş

UKRAYNA-Rusya savaşı yüzünden Ruslara tepki büyürken Batı, oligark avına çıktı. Rus zenginler, pahalı İtalyan takım elbiseleri içinde artık rahat değiller. ABD Başkanı Joe Biden, Rusya Devlet Başkanı Vladmir Putin’e hitaben yaptığı konuşmada ABD ve müttefiklerinin, Rus milyarderlerin megayatlarını, lüks evlerini, özel jetlerini ve her tür menkul ve gayrimenkullerini ele geçirmek için seferberlik başlattığını duyurdu.

Bir başka ifadeyle şu sıralar, Rus oligark olmak için uygun bir zaman değil (Oligark, her ne kadar ABD’nin eski başkanlarından Jimmy Carter, 2015 yılındaki bir röportajında, ülkesnin oligarkların yönetiminde olduğunu söylese de Ruslara ve Ukraynalılara özgü bir tanımlamadır. Kelimenin türetildiği oligarşi, küçük ve ayrıcalıklı bir grubun iktidarda olduğu yönetim biçimidir. Yunanca ‘‘birkaç kişinin yönetimi” anlamındadır. Rusya’da ilk oligark’lar, piyasaların liberalleştirildiği, özelleştirmelerin başladığı 1985-1991 arası, Mikhail Gorbaçev yönetiminde ortaya çıkmıştır. Boris Berezovski, ilk oligark’lardan biriydi. İş adamı ve matematikçiydi. 2013’te Londra yakınlarındaki evinde ölü bulundu).

Chelsea’yi Satışa Çıkardı

Amerikan haber kanalı CNN International televizyonunun değerlendirmesine göre Biden’ın verdiği mesaj, eski Sovyetler Birliği’nin zenginliklerini ellerinde bulunduran bir avuç süper zenginin uykularını kaçıracak nitelikte. CNN’in yorumu şöyle:

Putin’in Ukrayna’yı istilasından bu yana Batılı hükümetler, oligarkların deniz aşın topraklarda elde ettiği mal varlıklarını dondurma peşinde. Çünkü Kremlin’le bağlantısı olan bu iş insanları, 1990’lar sonrası kişisel zenginliklerine milyarlarca dolar ekledi. Batı’nın hesabı, bir taşla iki kuş vurmak. Hem hükümetler düzeyinde ambargolar koyarak Rusya’yı zor durumda bırakmak hem de Rus zenginleri, seyahat bile edemez hale getirerek Putin üzerinde çifte baskı kurmak. Oligarklar durumun ciddiyetini kavradı. En tanınmış oligark’Iardan Roman Abramoviç, çok sevdiği İngiliz futbol kulübü Chelsea’yi satışa çıkardığını açıkladı.

Tahminen 14.3 milyar dolarlık bir servetin sahibi olduğu bilinen ve genelde İngiltere’de yaşayan 55 yaşındaki Abramoviç, kulübü 2003 yılında satın almıştı. Kendisi, hükümete yapılan tüm baskılara rağmen henüz tngiltere’nin yaptırımlar uygulanacak kişiler listesinde değil. Bunda Abramoviç’in enerji şirketleri sahibi olmasında payı olduğu söyleniyor. İngiliz hukukçu Chris Bryant’a göre Abramoviç, yaptırımlar nedeniyle bugün Chelsea’yi, yarın Londra’daki malikanesini, öbür gün lüks dairesini elden çıkarmaya çalışacak.

Abramoviç’in “Eclipse” (Güneş Tutulması) adlı bir yatı var. Boyu 162, eni 22 metre. 2014 yılının ekim aymda Marmaris’e de gelen megayat, son olarak Karayip Adaları’nda görülmüştü (Uzunluğu 30 metreyi geçen yatlara “megayat” ya da “süperyat” deniyor). Rusya’nın petrol zenginlerinden Eugene Shvidler’in “Le Grand Bleu” (Büyük Mavi) yatı da Karayipler’de. Yatın adı, Fransız yönetmen Luc Besson’un 1988’de yaptığı ve “Derinlik Sarhoşluğu” (Le Grand Bleu) adıyla sinemalarda vizyona giren filminden esinlenerek konmuştu.

Megayatlar Nerede?

Rus milyarderlerin sahip olduğu en az dört megayat, Hint Okyanusumdaki adalar devleti Maldivlere ve biri de Monteııegro’ya (Karadağ’a) gitti. Montenegro’ııun statüsü tartışmalı olmakla birlikte Maldivler, oligarklar için ideal bir sığınak. Ülkenin ABD ile “iade-i mücrimin” (suçluların suç işlediği ülkeye geri verilmesi) anlaşması bulunmuyor. Bu anlaşma olsa bile bir değil, iki engel çıkıyor ortaya. Birincisi, hukuki ve somut bir suçlama yok. İkincisi, suçlanan kişinin, hangi ülkeye gönderileceği sorunu.

Gemiler, seyrüseferlerini 24 saat 365 gün, dakika dakika takip eden “Marine Vessel Traffic” kuruluşunun gözetimi altında olur. Kuruluş, 50 binden fazla geminin rotalarını, nerede olduklarını, nereye gittiklerini, uydular yardımıyla sürekli izler. Buna megayatlar da dahil. Kuruluşa göre dünyadaki 100 megavattan en az 10’u, Rus oligark’lara ait.

Balkanlarla İtalya arasındaki Adriyatik Denizi’ne kıyısı olan Montenegro’nun, oligarkların yüzen saraylarına karşı nasıl bir tutum içinde olacağı ise belli değil. Rusya’nın ikinci büyük petrol şirketi Lukoil’in başkanı Vagit Alekperov, megayatını Ispanya’nın Barcelona limanından Montenegro’ya götürdü. “Galactica Süper Nova” adlı megavatta, dibi altı metre kalınlığında cam bölmeyle ayrılmış, şelaleli bir yüzme havuzu ve helikopter pisti bulunuyor. Alekperov’un serveti 25 milyar dolar.

Güvenli Limanlar Kapanıyor

Oligark’lara diğer ülkelerden de kötü haberler ulaşıyor. Güvenli limanlar birer birer kapanıyor. Elit Rusların cenneti sayılan Fransız Rivierası’ndaki küçük prenslik Monaco, yaptırım konusunda Avrupa Birliği ile beraber davrandı ve limanını Rus megayatlara kapatacağını bildirdi. Tarafsızlığı ile ünlenen İsviçre bile hava sahasını Rus zenginlerin uçaklarına kapattı. İsviçre’nin bundan sonraki hamlesi merakla bekleniyor. Çünkü Rus bankalarının, şirketlerin ve bireylerin, dünya çapındaki menkul değerlerinin üçte biri (yaklaşık 11 milyar dolar) İsviçre bankalarında bulunuyor.

Fransız gümrük yetkilileri, Rus oligark Igor Sechin’e ait “Amore Vero” (Gerçek Aşk) adlı megavatı, Marsilya yakınındaki La Ciotat limanından ayrılırken durdurdu ve el koydu. Yaklaşık 100 metre uzunluğundaki teknenin, nisan ayına kadar limandan ayrılmaması gerekiyordu. Sechin, Rusya’nın devlet petrol ve doğalgaz şirketi Rosneft in CEO’su. Putin’e de yakınlığı ile tanınıyor. Putin’in, “kotri” (coterie – ayrıcalıklı zümre) çemberi içinde. Seehin, aynı zamanda Avrupa Birliği’nin yaptırım uygulanacak Rus zenginleri listesinde.

Kara listedeki bir başka isim olan Rus milyarder Alisher Usmanov’un yatına da Almanya’da el kondu. 600 milyon dolarlık, “Dilbar” (Alımlı Kadın) adlı yatın, Hamburg limanında, gemi tasarım ve yapım şirketi Blohm+Voss tarafından mobilyaları yenileniyordu (Blohm+Voss, Türkiye Cumhuriyetinin sahip olduğu Savarona yatının da yapımcısı). Ancak Usmanov’un temsilcileri, böyle bir şey olmadığını açıkladı. Usmanov da dört yıl önce, İngiliz Premier League takımı Arsenal’deki yüzde 30 hissesini 700 milyon dolara satmıştı.

İtalya Villalara El Koydu

İtalya da bir başka oligark Alexey Alexandrovits Mordaschov’un, Ligurya bölgesi açıklarında demirli “Lady M Yacht”ına el koydu. Çelik milyarderi Mordaschov, Ukrayna savaşı başladığında Putin’le arasının soğuduğunu açıklamıştı. Ama işe yaramadı. İtalyan medyası, Gennady Timchenko’nun “Lena” adlı yatırım da Sanremo’dan ayrılmasına izin verilmediğini bildirdi. İngiliz The Guardian gazetesi, oligark’ların Sardinya Adası’nda ve İtalya’nın gözde zenginler bölgesi Como Gölü kıyısındaki villalarına da el konduğunu ileri sürdü.

Vladimir Putin’in yatı “Graceful” (Zarif), bir ay önce Almanya’yı terk etti ve Rusya’nın Baltık Denizi’ne kıyısı olan Kaliningrad’a demirledi. Burası. Rusya’nın nükleer silah deposu olarak biliniyor. Putin megayatını, Ukrayna’ya saldırı emri vermeden iki hafta önce kurtarmış oldu.

Uluslararası gözlemcilere göre Rus zenginlere yaptırım uygulamak o kadar kolay değil. Dynamic Seeurities Analytics adlı danışmanlık şirketinin başkanı Alison Jimenez. oligark’ların böyle durumlar için hazırlıklı olduğunu, servetlerinin başka isimler veya şirketler bünyesinde toplandığını, ceplerinde milyarlarca dolarla, yaptırım peşinde koşan hükümetlerin karşısına çıkmayacak kadar tecrübeli olduklarını vurguluyor. Jimenez. “İstediğiniz kadar uçaklarına, teknelerine, gayrimenkullerine, mal varlıklarına el koyun. Hatta zenginliklerinin yüzde 75’ini ellerinden alın. Onlar yine de milyarder hayatı yaşamaya devam edecekler ve dünyadaki bütün zenginlerden daha zengin kalacaklar” diyor.

Fakat Amerika’nın ünlü haber televizyonlarından CNBC, Rus milyarderlerin, yaptırımlarla, sadece iki hafta içinde toplam 83 milyar dolar kaybettiğini ileri sürdü. Putin’in yakın arkadaşlarından Vladimir Potanin’in de şimdilik, yaptırımlardan muaf kaldığı ve en son New York’taki Guggenheim Müzesi’nde görüldüğü belirtildi.

Kremlin İle Bağını Koparanlar Var

Rus zenginler, üzerlerindeki baskıdan oldukça tedirgin olmuşlar ki Mikhail Fridman ve Oleg Deripaska, Kremlin’le olan bağlarını kopardıklarını açıkladılar ve Rusya’nın Ukrayna ile olan savaşını bir an önce bitirmesi çağrısında bulundular. Ama küçük bir ayrıntı var. Fridman. Ukrayna doğumlu. Putin’e yakınlığı ile bilinen Fridman, yine de kendisine bir mektup yazarak kan dökülmesine son verilmesini istedi. Bankacılık, sigorta, perakende sektörü ve maden suyu üretimi faaliyetleriyle bilinen Alfa Group’uun başkanı Fridman’ın yanı sıra alüminyum işinden büyük paralar kazanan Deri-paska da benzer bir bildiri yayınladı.

Görüldüğü gibi, James Bond casus romanlarının yazarı İngiliz lan Fleming’in (1908-1964) bile aklına gelmeyecek oyunlar oynanıyor.

Alev Rigel / Para