Yerli Kömüre Talep Arttı

Yerli kömür altın çağını yaşıyor. Çok değil iki yıl öncesinde hem fiyat hem de nitelik açısından ithal kömürle rekabet edemeyen yerli kömür, uluslararası piyasalarda fiyatların yaklaşık 10 kat artmasının ardından büyük ilgi görüyor.

Ton fiyatı 440 doları gören, şimdilerde 336 dolar düzeyinde seyreden ithal kömüre talep gerilerken, yerli kömüre talep ise katlanarak artıyor. Türkiye’nin yerli kömür kaynaklarının düşük ısıl değerli olması, 6-7 bin kcal/kg ısıl değere sahip yerli taşkömürün ülke ihtiyacını karşılayamayacak düzeyde bulunması ithal kömürün elini güçlendiriyor.

Yerli kömür altın çağını yaşıyor

HÜLYA GENÇ SERTKAYA / PARA ; Birkaç yıl içinde özellikle Soma’da ve Tunçbilek’te ruhsat devri yapılan nispeten daha yüksek ısıl değerli linyit kömürlerinin özel sektör tarafından üretilmesiyle ilave 15 milyon tonluk bir yerli üretim artışıyla ithal kömürün belirli bir oranda ikame edilebileceğine işaret ediliyor. Türkiye Kömür işletmeleri Genel Müdürü (TKİ), aynı zamanda Türkiye Kömür Üreticileri Derneği (KÖMÜRDER) Başkanı Dr. Hasan Hüseyin Erdoğan, mevcut durumu “elinde ocağı olanlara piyango vurdu” şeklinde özetliyor.

İklim değişikliğiyle mücadele, sıfır karbon hedeflerine rağmen, pandemi süreci ve sonrasındaki gelişmeler ile Rusya Ukrayna savaşının yerli kömürün önemini artırdığını söyleyen Erdoğan, ‘”Yerli kömür yok satıyor. Kömür üreticileri şu dönemde altın çağını yaşıyor. Önceden ithal fiyatlar daha cazip olduğu için ürettikleri kömürü satamıyorlardı. Şimdi ürettikleri kömür para ediyor. Ne üretiyorlarsa satıyorlar” ifadelerini kullandı.

Yerli kömüre talepteki artışın önümüzdeki dönemde de süreceğini vurgulayan sektör temsilcileri, bu noktada yerli üreticinin “üretim artışlarını” programına aldığını, yeni sahaların yatırımcılar açısından büyük fırsat oluşturduğunu kaydediyor. Paris Anlaşması ile kömüre getirilen kredi ve yatırım kısıtlamalarının sektörün gelişimine engel oluşturduğuna, finansman sorununun çözülmesi gerektiğine işaret eden sektör temsilcileri, temiz kömür teknolojilerinin uygulanarak yerli kömürün değerlendirilebileceğini vurguluyor.

“İşin Rengi Değişti”

Önce son iki yılda fiyatların katlanarak arttığı kömür piyasasındaki gelişmelere bir göz atalım. Uluslararası Enerji Raporu Kömür 2021’e göre, küresel kömür fiyat belirleyicisi olan Çin’de talebin arzı geçmesinin yanı sıra, arz kesintileri ve küresel olarak daha yüksek doğal gaz fiyatları nedeniyle kömür fiyatları daha da yükseldi. Çin hükümetinin piyasayı dengelemek için yaptığı hızlı politika müdahalesi fiyatlar üzerinde de bir etki yaptı.

Son olarak, gündemde olan Rusya-Ukrayna savaşının neden olduğu belirsizlikler kömür piyasalarındaki fiyatları da önemli ölçüde etkiledi. TKİ Genel Müdürü. aynı zamanda KÖMÜRDER Başkanı Dr. Erdoğan, ithal edilen kömür fiyatlarındaki artışın yerli kömüre olan talebi artırdığını vurguladı. Yaklaşık iki yıl önce uluslararası piyasalardaki ton başına kömür fiyatının 30-40 dolar düzeyinde olduğunu anımsatan Erdoğan, o dönemde yerli kömür fiyatlarının daha yüksek olması nedeniyle sanayicilerin, kömür kullanan yatırımcıların ithal kömürü tercih ettiğine dikkat çekti.

“Son zamanlarda işin rengi değişti” diyen Hıdoğan, pandemi sonrası gelişmelerle uluslararası piyasalardaki tedarik zincirinin bozulduğunu, kömür fiyatlarının önce 100 dolar düzeyine, ardından 250-300 dolara çıktığını aktardı. Rusya-Ukrayna savaşının yansımalarına dikkat çeken Erdoğan, “Daha sonra fiyatlar 440 doları gördü. Arz-talebin bir miktar dengelenmesiyle kömür fiyatları 160 dolar seviyelerine gerilese de şu günlerde uluslararası piyasalarda kömür fiyatları 326 dolar/ ton düzeyinde. Yükseliş trendi sürüyor” dedi.

Yerli Kömür Fiyatları da Arttı

İthal kömür fiyatlarının artması ve tedarikinin güçleşmesi sonrasında yerli kömüre artan talebin karşılanamadığını dile getiren Erdoğan, bu nedenle fiyatlarda artış yaşandığına dikkat çekti. 2020 yılında tonu 377 TL olan TKİ’nin toz kömürünün (0,5-10 mm), 2021 yılında 551 TL’ye, 2022 yılında bin 272 TL’ye çıktığını vurguladı. Erdoğan, “Soma ve Tunçbilek’te ürettiğimiz, yaklaşık 5000 kcal/kg civarındaki (parça) kömürümüzün torbalı fiyatı ise bin 700 TL/ton. 2020’de 503 TL, 2021’de 551 TL düzeyindeydi. 2022’ye gelindiğinde kömür fiyatları bin 699 TL’ye kadar yükseldi” dedi.

Bozdağ Kömür İşletmeleri ve Egetaş Kömür İşletmeleri Genel Müdürü ve Yönetim Kurulu üyesi Ali Sağır ise yerli kömürde yüksek oranlı fiyat artışının, sanayinin istediği 3 bin kcal/kg ısıl değeri ve üzerindeki kömürlerde yaşandığını vurgulayarak, piyasada yılbaşından önce 4000 kcal/kg kömürlerin 800 TL/ton bandında iken şimdilerde 2 bin TL/ ton bandına çıktığını kaydetti.

İthal kömürdeki fiyat artışlarının neden yerli kömüre talebi artırdığını ortaya koymak adına ithal/yerli kömür fiyat karşılaştırması da yapalım. TKİ’nin 4 bin 700 kcal/kg ısıl değere sahip toz kömürünün 413 TL/ton, 5 bin kcal/kg torbalı Tunçbilek parça kömürünün 551 TL/ton olduğu 2021 yılında 6 bin kcal/kg Rus ithal toz kömürü 659 TL/ton, 7 bin kcal/kg Rus ithal parça kömürü 854 TL/ton, 6 bin kcal/kg Kolombiya ithal toz kömürü 618 TL/ton düzeyindeydi.

2022’de ise TKİ toz kömürünün tonu bin 272 TL, torbalı Tunçbilek parçalı kömürünün tonu bin 699 TL olurken, Rus ithal toz kömürün tonu 3 bin 888 TL. Rus ithal parça kömürün tonu 3 bin 629 TL, Kolombiya ithal toz kömürünün tonu 4 bin 181 TL düzeyine yükseldi. Erdoğan’ın ifadesiyle ithal kömüre bu rakamları vermek istemeyen, verse de tedarik edemeyenler, yerli kömüre yöneldi.

“Yatırımcı Girişimlerini Hızlandırıyor”

Yerli kömür fiyatlarındaki yükselişin tek nedeninin talep artışı olmadığını ifade eden İmbat Madencilik Genel Koordinatörü Gö–kalp Büyükyıldız, “Yerli kömür piyasasındaki fiyat artışının temel sebebi maliyetlerdeki aşırı artışlar.

Kömür üretim maliyetlerinde astronomik bir artış yaşandı. Kömür üretiminde en büyük maliyet kalemleri arasında işçilik, akaryakıt, elektrik, demirçelik sayılabilir. işçilik maliyetleri oldukça yükseldi. Diğer yandan madenlerde elektrik tüketim maliyeti yedi-sekiz ay öncesine göre dört katına çıktı. Demirçelik ve akaryakıt fiyatları üç buçuk-dört katına yükseldi.

Bütün bu maliyet artışlarıyla zaten bugünkü piyasa fiyatlarının altında kimsenin kömür üretme şansı kalmadı. Ayrıca yatırım maliyetleri de çok yüksek. Finansmana erişim noktasında sıkıntı var. Risk payını yüksek gördükleri için madencilik sektörüne bankalar finansman sağlamak istemiyor. Dolayısıyla yatıranların da çok yüksek finansman giderleri var.

Tüm bunlara rağmen yüksek maliyetleri göze alan yerli üretici, üretimini artırarak ve kömürünü zenginleştirerek çevre dostu yatırımlarla kömür talebini karşılama noktasında girişimlerini hızlandırıyor. Yerli kömür altın değerinde. Milli enerji açısından en istikrarlı enerji kaynağı konumunda” dedi.

İkame Edilebilir Mi?

Yerli kömür, ithal kömürü ikame edebilir mi? Şimdi de bu sorunun peşine düşüyoruz. Bu noktada önce yerli kömür üretim ve tüketim rakamlarına bir göz atıyoruz. Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) verilerine göre, Türkiye’de 2021’de 80 milyon ton tüvenan linyit, 1.7 milyon ton tüvenan taş kömürü üretimi gerçekleşti.

73 milyon 612 bin 610 ton linyit tüketildi. Bu tüketimin yüzde 81.8’i elektrik üretim amacıyla termik santrallerde, yüzde 10.8’i sanayide (demir-çelik hariç) ve yüzde 7.4’ü ısınma amacıyla gerçekleştirildi. Aynı yıl taş kömürü tüketimi ise 37 milyon 276 bin 256 ton oldu. Taş kömürü toplam tüketiminin yüzde 53’ü termik santrallerde, yüzde 16.8’i kok tesislerinde, yüzde 14.4’ü demir-çelik hariç diğer sanayi dallarında, yüzde 12.4’ü ısınma amacıyla ve yüzde 3.4’ü de demir-çelik sanayisinde kullanıldı.

Kömürder’den edinilen bilgiye göre Türkiye kömür rezervi, uluslararası standartlara uygun rezerv araştırma çalışmalarıyla ile yaklaşık 21 milyar tona yaklaştı. Bu rezervin yaklaşık 1.5 milyar tonunu yüksek kalorifık değere sahip (ortalama 5 bin 500-6 bin 500 kcal/kg) taşkömürleri, 19.5 milyar tonluk büyük bir kısmını ise görece düşük kalorili linyitler oluşturuyor.

Soma Kömürü Önemli Bir Kaynak

Birkaç yıl içinde özellikle Soma’da ve Tunçbilek’te ruhsat devri yapılan nispeten daha yüksek ısıl değerli linyit kömürlerinin özel sektör tarafından üretilmesiyle ilave 15 milyon tonluk bir yerli üretim artışıyla ithal kömürün belirli bir oranda ikame edilebileceğini ifade eden Erdoğan. “Onların üretimleriyle kaliteli yerli linyitlerimizin tedarik zincirine girmesiyle ithal kömürü bir miktar daha ikame ederiz diye düşünüyoruz. TKÎ. geçen yıl Türkiye linyit üretiminin 32.9 milyon tonla yaklaşık yüzde 40’ını üretti. TKİ olarak da üretimi artırma hedefimiz var” dedi.

Yerli taş kömürünün ve koklaşabilir özellikte olan taş kömürlerinin demirçelik sanayinde kullanımının uygun olduğunu belirten Erdoğan, demirçelik sanayi ve kok fabrikalarında kullanılamayan yerli linyitin büyük bir bölümünün elektrik üretimi amaçlı, ayrıca çimento, gıda, kimya, şeker, kağıt, tuğla fabrikaları gibi ısı ihtiyacı olan diğer sanayi sektöründe kullanıldığını dile getirdi.

İthal edilen yıllık 37 milyon ton taş kömürünün büyük bir bölümünün termik santrallerde kullanıldığı için onu da ikame etmenin mümkün olmadığını dile getiren Erdoğan, “Geçen yıl ithal yakıtlı birkaç termik santrale paçallayarak kullanmaları için kömür verdik, ithal kömür ihtiyacının sadece bir miktarını ikame edebilmemiz mümkün” dedi.

Yerli Linyit Yakıtlı Santraller Kurulmalı

Yerli kömürün büyük bir oranda elektrik üretmek amacıyla kullanılabileceğini vurgulayan Erdoğan, şunları ifade etti:

“Sürekli ve kesintisiz enerji sağlayabilen bir kaynak olan kömür hala dünyanın en büyük tek elektrik kaynağı ve 2040’ta da yüzde 22 ile katkıda bulunmaya devam edecek. Birçok ülke için kömür uygun fiyatlı, güvenilir enerji sağlıyor. Baskın bir enerji kaynağı olarak kömür, “herkes için enerji’ hedefine ulaşılmasında katkıda bulunuyor ve bulunmaya da devam edecek.

Ülkemizin de enerji arz güvenliğini sağlaması için yerli linyit yakıtlı termik santraller kurması önem taşıyor. Ülkemizde kömürün elektrik üretimindeki payı 2021 yılı sonu itibarıyla yüzde 31.4 düzeyinde. Kurulumu daha kolay olduğu için 2005’ten sonra ithal kömürle çalışan santrallerin sayısı arttı. İthal kömüre dayalı elektrik üretimimiz 54.8 milyar kWh.

Toplam elektrik üretimindeki payı yüzde 16.5. Yerli kömüre dayalı elektrik üretimimiz 49.4 milyar kWh, toplam elektrik üretimindeki payı yüzde 16.5. Yerli kömüre dayalı elektrik üretimimizi ve kurulu gücünü artırmalıyız. Şunu da hatırlatalım.

Ülkemizde hem çevreyle uyumlu olduğu için hem de sürdürülebilir kalkınmayı desteklediği için. Bakanlığımızın da teşvikleriyle yenilenebilir enerji yatırımlarında büyük artış var.

Yenilenebilir enerji teknolojilerinin sistemde kullanılması için sürekli ve kesintisiz enerji üretebilen kömür, doğalgaz, nükleer gibi hiç durmadan 24 saat enerji üretebilecek baz yük santrallerine ihtiyaç duyuluyor. Bu nedenle enerji arz güvenliği nedeniyle yerli linyitle çalışan termik santralleri artırmalıyız.”

Yıllık Dört Milyon Ton Üretim Hedefi

TKP’nin 2018 ve 2022 yıllarında ihale ettiği sahalarda faaliyet gösteren şirketler arasında Yapı-Tek Grup ve Akkuş Grubun ortaklığında Bozdağ Kömür İşletmeleri ve Egetaş Kömür İşletmeleri de bulunuyor. Bozdağ ve Egetaş Kömür işletmelerinin Genel Müdürü ve Yönetim Kurulu üyesi Ali Sağır, kömüre üç senedir yatırım yaptıklarını vurgulayarak, kömür fiyatları bu kadar yüksek değilken sektöre girdiklerini aktardı.

Her iki şirketin de yer altı üretim yöntemi ile kömür ürettiklerini vurgulayan Sağır, Bozdağ ve Egataş Kömür Işletmeleri’nin yıllık ikişer milyon ton olmak üzere 2023 yılı itibarıyla toplam dört milyon tonluk bir üretim kapasitesine ulaşmasını hedeflediklerini kaydetti. Sağır, “Şu ana kadar 250 milyon TL’lik yatırım yaptık ve devam eden yatırımlar ile bu tutar yaklaşık 500 milyon TL’yi bulacak.

Egetaş Kömürde 2022 yılı başından itibaren 2 bin kcal’lik 60 bin ton aylık kömür üretiyoruz ve bu rakam 2023’te 2 milyon tona ulaşacak. Bozdağ Kömür İşletmelerinde 2022 yılı sonu itibarıyla yıllık 2 milyon ton kömür üretimine başlanacak. İki şirkette yaklaşık 600 kişiye istihdam sağlıyoruz. Pandemi döneminde de bu istihdamı koruduk. Yılsonu itibarıyla de kademeli olarak toplam iki bin kişilik istihdama çıkacağız.”

Şirket olarak 5 milyon dolar yatırımla zenginleştirme tesisi (lavvar) kurduklarını ve yatırımın bu ay sonunda devreye gireceğini belirten Sağır, tesiste yapılacak işlemler sonrasmda 2 bin kcal/kg ısıl değerine sahip tüvenan kömürün 5 bin kcal/kg ısıl değerine ulaşacağını söyledi. Sağır, zenginleştirme tesisi yatırımlarını zamanla büyüteceklerini açıkladı.

“Sekiz Milyon Ton Üretim Hedefliyoruz”

2018 yılında gerçekleştirilen ihalede Manisa Soma’da TKİ uhdesindeki kömür sahalarından birini de İmbat Madencilik kazandı. Yaklaşık 170 milyon ton rezervli kömür sahasıyla ilgili olarak 2018’de işletme devir sözleşmesi imzaladıklarını ve 2019’da sahanın ruhsatını devir alarak yatırım ve hazırlık dönemi faaliyetlerine başladıklarını belirten imbat Madencilik Genel Koordinatörü Gökalp Büyükyıldız, yerli kömür üretiminin ülkemiz açısından önemine vurgu yaparak “Devletimizin yerli kömür stratejisine uygun şekilde hareket etmenin çok önemli olduğu bir süreci yaşamaktayız.

Bu süreçte ithal kömüre karşı yerli kömür ikamesinin sağlanması için verimlilik, çevre ve kalite esaslarından ödün vermeden çalışılmasının oldukça önemli olduğunu düşünüyoruz. Bu temel esaslar doğrultusunda faaliyetlerini sürdüren şirketimiz, söz konusu sahada hazırlık faaliyetlerini tamamlayarak 20 Mayıs 2022 itibarıyla üretime başladı. 2023’ten itibaren yıllık 8 milyon ton kömür üretimi hedefliyoruz” dedi.

Kömür sahalarına ilgi artacak

Sektör temsilcileri, yerli kömüre talebin önümüzdeki dönemde artarak devam edeceği görüşünde. KÖMÜRDER Başkanı Dr. Haşan Hüseyin Erdoğan, bu tablonun sektör temsilcileri ve yeni oyuncular açısından yeni fırsatlar yaratacağını vurgulayarak, yatırımcılara açılacak kömür sahaları ihalelerini takip etmelerini öneriyor. Erdoğan, “Bu alanda yatırım düşünen veya sektörde büyümek isteyenler Eneıji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı Maden ve Petrol İşleri Genel Müdürlüğü’nün açtığı ihaleleri takip edilebilir.

Orada MTA’nın keşfettiği bakir sahalar da ihale ediliyor. Aynı şekilde TKİ de kurum olarak işletmeyi düşünmediği, yatırımcılar marifetiyle yürütmek istediği alanlar için rödovans ihalesi düzenliyor. TKİ’nin açtığı rödovans ihalelerine girilebilir. Yatırımcılar bu fırsatı kaçırmasın” dedi.

İthalata 4.6 milyar dolar

Uluslararası piyasalarda kömür fiyatları arttıkça Türkiye’nin kömür ithalatına aktardığı para da artıyor. TÜİK verilerine göre 2021 yılında toplam 36 milyon 189 bin 771 ton taş kömürü, 1 milyon 76 bin 255 ton da taş kömürü koku ithalatı yapıldı. 2021 yılında kömür ithalatına 4.6 milyar dolar ödendi. İthal edilen başlıca ülkeler; Rusya, ABD, Avustralya, Kanada ve Kolombiya. 2020 yılında Türkiye’nin kömür ithalatı faturası 2.6 milyar dolar düzeyindeydi.

HÜLYA GENÇ SERTKAYA / PARA