Limon Üreticileri Zor Durumda

SEBZE meyve fiyatları son yıllarda oldukça hareketli. Bazen fiyatlar rekor üstüne rekor kırarken bazen de dip seviyelerde seyrediyor. Patates, soğan, domates gibi birçok üründe bu durum yaşandı. Bazen bolluktan fiyatlar yerde süründü, askeri ve kamu kurumlarına alımlar yaptırılarak fiyatlar üretici lehine dengelendi. Yeri geldi fiyatlar tavan yaptı, bu sıkıntılı durum ithalatla terbiye edildi. Tarımdaki plansızlık nedeniyle bu durum yıl geçmeden başka bir üründe tekrar karşımıza çıktı. Bu kez benzer bir durum limonda yaşanıyor.

Limon Fiyatları

İdriz Çokal; Daha yılın başında 9-10 TL gibi rakamları gören limon, markette ve semt pazarlarında 3 TL’nin altına indi. Üretim bölgelerinde ise bu rakam daha da diplerde. Tarlada, dalında 50 kuruş, araba yüklemeli 1 TL seviyesinde. Fiyatlar tüketicinin lehine gibi görünse de madalyonun bir de diğer tarafı var. Aşırı düşen fiyatlar, üreticiyi zora soktu.

Maliyetler kurtarmadığı için hasat durmuş vaziyette. Tek umut ihracat, ama bu kez piyasada Arjantin limonları hakim durumda. Arjantin limonunun hasat sezonu uzayınca Türk ihracatçıların pazarlara girmesi de zorlaştı. Bu sıralar hem ihracatçılar hem de üreticiler, Ankara’da çözüm arayışında. Limon üreticisi için alternatifli destek çözümleri üzerinde duruluyor.

ARJANTİN’DE SEZON UZADI

Aslında güney yarımküredeki Arjantin ile kuzey yarımküredeki Türkiye, limonda birbirine rakip değil. Çünkü hasat dönemleri bir birinden farklı. Pazarlara Türk ihracatçılar girerken onlar çıkmış, onlar girerken de biz çıkmış oluyoruz. Ancak bu sene Arjantin’in hasat süreleri uzamış. Yani iki büyük üretici, pazarda karşı karşıya gelmiş. Haliyle pazarda olan Arjantin avantajlı olduğu için Türk ihracatçıları beklemede kalmış.

Bir de Türkiye’de ‘Mayer’ cinsi erkenci limonlar daha erken hasat edilince; depolar, haller limon ile dolmuş. Fiyatlardaki gerilemenin asıl nedeni buymuş. Malum, limon tüketimi kışın soğuk havalarda daha da artıyor. Havaların soğuması ile birlikte tekrar tüketimin ve fiyatların bir miktar artarak üreticiyi rahatlatması bekleniyor.

“LİMONLAR DALINDA KALDI”

Limon üretiminin en yoğun yapıldığı iki il; Mersin ve Adana’da üreticiler oldukça mutsuz. Fiyatlar dibin de dibinde olunca, maliyetler kurtarmadığı gerekçesiyle hasat durmuş.

Mersin Ziraat Odası Başkanı Musa Yılmaz, limon üreticisinin bu yıl çok kötü bir sezon geçirdiğini belirterek, üreticinin desteklenmesini istiyor.

Üreticinin küsmesi halinde ağaçlarını kesip başka meyve ya da sebzeye dönebileceklerini belirten Yılmaz, “Tarlada 50 kuruş, arabaya yüklemeli 1 TL. Bu fiyatlardan limoncu, maliyetini karşılayamaz.

Nitekim hasat durmuş durumda. 3 TL’nin altında bir fiyat olmaması lazım. Ancak bu fiyat kurtarır. Çözüm bulunması gerekiyor” diyor.

Adana Seyhan Ziraat Odası Başkanı Süleyman Girmen ise, ihracat pazarlarında yaşanan sıkıntının üreticiyi vurduğunu belirtiyor. Girmen, şöyle konuşuyor: “Limon fiyatları çok yükseldiği için geçici bir süre ihracata sınır gelmişti. Bu dönemde yeterli ihracat yapılamadı ve bazı pazarlar kaybedildi. Arjantin’in limonları da halen piyasada. Hasat süreleri uzadı. Bu nedenle ihracat tarafı da zayıf. Haller, depolar limon doldu. Bir de erkenci limon Mayer türü, depolamaya çok uygun değil. Hepsi üst üste gelince fiyatlar çakıldı. Limoncu için bu yıl, yok yılı.”

300 MİLYON DOLARLIK İHRACAT HEDEFİ

Yaş meyve sebze ihracatında limon, hep ilk sıralarda yer alıyor. 2019 yılında 267 milyon dolarlık limon ihracatı gerçekleştirilirken bu rakam 2020 yılında 273.8 milyon dolara çıktı. Limon ihracatında bu yıl ise 300 milyon dolar ihracat hedefi bulunuyor, ihracat sezonu bu yıl 17 Eylül’de başladı. Ancak ihracat pazarlarında Arjantin limonunun etkileri hissediliyor. Eylül-ekim ayında limon ihracatı miktar bazında yüzde 4’lük artış ile 79 bin tondan 82 bin tona çıktı. Ancak değer bazında ise yüzde 19’luk bir düşüşle 48 milyon dolardan 38.7 milyon dolara geriledi.

Arjantin limonlarının kısa bir süre sonra piyasada biteceği, yerini Türkiye limonlarının alacağı öngörülüyor. Limon ihracatında ilk sırada 48 milyon 316 bin dolarla Rusya yer alırken, bu ülkeyi 43 milyon 650 bin dolarla Irak ve 18 milyon 516 bin dolarla Romanya takip etti.

Ege Yaş Meyve Sebze ihracatçıları Birliği Yönetim Kurulu Başkanı Hayrettin Uçak, Arjantin limonunda sezonun uzaması nedeniyle fiyatlarda ciddi bir gerileme olduğunu belirterek, şu değerlendirmeyi yapıyor: “Tarlada limon fiyatları 50 kuruşlarda. Bu fiyatlar üretici için BBHP risk oluşturuyor. Çözüm bulmaya çalışıyoruz. Çözüm toplantılarına katılmak için Ankara’dayım. Üreticinin bu noktada desteklenmesi gerekiyor. Erkenci limon türü Mayer’in depolama sorunu var. Şu anda aşırı bir bolluk var. Havaların da sıcak gitmesi, iç tüketimi henüz artırmadı.

Havalar artık soğumaya başladı. Bundan sonra limon tüketimi de artar. Biraz fiyatlar üretici lehine artar ise denge bulunur. Biz her şeye rağmen 300 milyon dolarlık ihracat hedefini yakalamak için çalışıyoruz.”

Akdeniz Yaş Meyve Sebze İhracatçıları Birliği Başkanı Nejdat Sin de yaptığı değerlendirmede arz talep dengesizliğinden fiyatların düştüğünü belirtiyor. Nejdat Sin de havaların soğuması ile birlikte limon tüketiminin artacağını ve bir dengeye oturacağını belirtiyor. Nejdat Sin, “Bu yıl üretici için kötü bir başlangıç ama bir süre sonra dengeyi bulur diye düşünüyoruz” diyor.

ÇEKİRDEKSİZ LİMON GELİŞTİRDİ

Peki, dünyada ve Türkiye’de limon üretimi ne durumda? Dünya Tarım örgütü (FAO) verilerine göre, üretimde önde gelen ilk dört ülke olan Meksika, AB, Arjantin ve Türkiye, dünya limon üretiminin yüzde 79’unu karşılıyor. Yıllık limon üretimi 7 milyon 550 bin ton seviyesinde gerçekleşirken Türkiye 1 milyon 200 bin ton üretiyor. Yıllık ihracatı da 550 bin ton olarak gerçekleşiyor. Tarım ve Orman Bakanlığı verilerine göre Türkiye üretiminin yüzde 93’ü Akdeniz, yüzde 7’si Ege Bölgesi’nden karşılanırken. Mersin, Adana ve Muğla illeri üretimin yüzde 90’ını karşılıyor.

Hem iç piyasa hem de ihracat için özel bir yeri olan limonda yeni çeşit çalışmaları oldukça yaygın. Bu çalışmalardan birini de Tarım ve Orman Bakanlığı’na bağlı Alata Bahçe Kültürleri Araştırma Enstitüsü gerçekleştiriyor. 1944’ten bu yana birçok başarılı çalışmaya imza atan Enstitü, şimdiye kadar üç adet çekirdeksiz limon çeşidi geliştirmiş. Alata’daki uzman ekibi sürekli yeni çeşitler üzerinde çalışıyor.

Alata, 2002 yılından bu yana yaptığı çalışmaların meyvesini almış ve çekirdeksiz limon türünü geliştirmiş. Kütdiken limon çeşidi çalışması sonucunda ‘Alata’, ‘Gülşen’ ve ‘Uzun’ adlı üç farklı çekirdeksiz limon çeşidi geliştirilerek tescil ettirilmiş. Her üç limon çeşidi de verim ve meyve özellikleri bakımından genel olarak Kütdiken çeşidiyle benzer özelliklere sahip olup, sadece çekirdeksizlik özelliği bakımından farklılık arz ediyor. Çekirdeksiz limon çeşitleri ülkemizde mutasyon ıslahı ile geliştirilen ilk turunçgil çeşitleri olması bakımından da önem arz ediyor.

Alata’nın çekirdeksiz limon çeşitleri

• ERDEMLİ 33: Kütdiken çeşidinden seleksiyon yolu ile elde edildi. Uzun yıllar süren çalışmalar neticesinde meyvecilik bakımından önem arz eden özellikler çerçevesinde en üstün klon olarak kaydedildi. Standart Kütdiken çeşidine kıyasla yüzde 25-30 düzeyinde daha verimli.

• ENTER: Interdonato çeşidinden seleksiyon yolu ile elde edildi. Bu çeşit de meyvecilik bakımından önem arz eden özellikler çerçevesinde en üstün klon olarak belirlendi. Standart Interdonato çeşidine kıyasla yüzde 20 düzeyinde daha verimli.

• LAMAS: Lamas çeşidinden seleksiyon yolu ile elde edildi. Kendi alanında en üstün klon olarak kaydedildi. Standart Lamas çeşidine kıyasla yüzde 30 düzeyinde daha verimli. En önemli sorunu ekoloji seçici olması. Bu sebeple limon için ideal olan yörelerde tavsiye ediliyor.

• YEDİVEREN: Yediveren çeşidinden seleksiyon yolu ile elde edildi. Standart Yediveren çeşidine kıyasla yüzde 20 düzeyinde daha verimli bir çeşit. Bakım ve iklim koşullarına göre yılda üç farklı dönemde hasat edilebilmesi ile dikkat çekiyor.

Şemsi BAYRAKTAR / Türkiye Ziraat Odaları Birliği Genel Başkanı
“Limon üreticisi acil destek bekliyor”

“Ülkemizden başta Rusya olmak üzere Irak, Ukrayna, Romanya, Bulgaristan ve Suudi Arabistan gibi ülkelere limon ihracatı yapılıyor. Ancak 2020 yılında alınan kararla limonun ihracatına kısıtlama getirildi. Her ne kadar bu kısıtlama kaldırılsa da son durum, dış pazarda önemli kayıplara neden oldu. Limon ihracatında kaybettiğimiz bu pazarların yeniden kazanılması için Ticaret Bakanlığı ve Dışişleri Bakanlığı acil olarak gerekli çalışmaları yapmalıdır. Oda başkanlarımızla yapılan toplantılarda, limonda bugünlere gelinmesinde yaşanan pazar kaybının da etkili olduğu belirtiliyor. Pazara dayanıklı ve ihracatta tercih edilen ‘Enterdonat1 çeşidi limonun kilo fiyatı ortalama 1,75 liraya,’Mayer’ çeşidi limon ise ortalama 50 kuruşa düştü. Ürün alıcının bulunmaması sebebiyle pazarlanamıyor. Limonlar dalında bekliyor.

Bazı bölgelerde ise limon ağaçları sökülmeye başlandı. Havaların iyi gitmesinden kaynaklı, bu yıl rekoltede yaşanan artış da fiyatların düşmesinde etkili oldu. Mayer limonda pazar talebi olmamasına rağmen, bazı bölgelerimizde halen dikimine devam ediliyor. Bakanlığın taşra teşkilatı, bu konuda çiftçileri uyarmalıdır.

Üreticilerimiz fazla pazar şansı bulunmayan ‘Mayer’ çeşidi yerine, talebi çok olan başka çeşitlere veya narenciye türlerine yönelmeleri teşvik edilmelidir. Artan girdi maliyetleri de göz önünde bulundurularak, narenciye üreticilerimiz dekar başına desteklenmelidir. Limon üreticilerimiz daha önceki yıllarda Destekleme Fiyat İstikrar Fonu’yla destekleniyordu. Bu destek tekrar acil bir şekilde çiftçilerimize verilmelidir.”

Aşkın ŞAHİN / Erdemli Ziraat Odası Meclis Başkanı
“Fazla limonlara çare bulunmalı”

Ülke genelinde tüketilen limonun yüzde 65’i ilçemizde üretiliyor. 60 ülkeye ihracat yapıyoruz. İki ay öncesinde ‘Mayer’ limonlarında hasat başladı. Şu an için çiftçilerimizin gayet iyi baktıkları iyi gübre kullanmaları neticesinde yüzde 70, yüzde 80‘e yakın verim artışı gerçekleşti.

Bu da kısmen hasadı gelecek olan Aydın limonu, Enter limonu, akabinde de bölgemizde nam almış olan Lamas limonunun hasadını biraz geciktirecektir. Bundan da biraz kaygılıyız, endişeliyiz. Yani çiftçimiz kaliteli ürün yetiştirmiştir. Elbette ihracatta şu an için bir sıkıntı görünmüyor ama elimizde bulunan fazla ürünlere pazar bulunması gerekiyor. Yeni pazarlara sevkiyatın yapılması gerekiyor.”

Çekirdeksiz Limon Girişimciler İçin Farklı Bir İş Modeli Olabilir

İdriz Çokal