İndirim dönemlerinin psikolojimize etkisi

DOKTOR Sevda Sarıkaya bir davranış nörolojisi uzmanı. Aynı zamanda demans konusunda ciddi çalışmaları var. Hareket bozuklukları alanında da gönüllü danışmanlık yapıyor. Sosyal sorumluluk projesi olarak başlattığı ‘Alzheimer Okulu’ projesi ile Türkiye’nin birçok bölgesinden yüzlerce hasta yakınma ücretsiz eğitim verdi. Ve asıl önemlisi Alzheimer Okulu’nu online olarak ABD’nin Washington eyaletinden yapıyor. Sarıkaya’nın Beynin Gizemleri Çözülürken isimli bir kitabı var. Bize göre tam bir başucu yapıtı. Kitapta hepsi birbirinden müthiş konu başlıkları dikkat çekiyor. Hemen hepsi hayatın içinden alınmış.

Malum son dönemin pandeminin de etkisi ile en çok konuşulan konularından biri alışveriş çılgınlığı. Çılgınlığı diyoruz çünkü rakamlar bunu gösteriyor. Sarıkaya kitabında bu konuya ‘bağımlılık’ üzerinden yaklaşmış ve ilginç tespitlerde bulunmuş. Diyor ki… “Kara Cuma-Efsane Cuma çılgınlığı ülkemize de bulaşmışken bu konuya mutlaka yer vermek istedim. Çünkü biliyorsunuz ‘alışveriş bağımlılığı’ da artık diğer bağımlılıklar gibi sınıflamalara girmiş durumda. Yapılan çalışmalarda alışveriş bağımlılığının nedeni, alışveriş sırasında beynimizde meydana gelen değişikliklerin verdiği haz olarak gösteriliyor.

Alışveriş sırasında beynimizde artan endorfin ve dopamin gibi nörokimyasal maddelerin sebep olduğu hisler insanları bağımlı hale getirebiliyor. Hatta istatistiki olarak veriler, toplumun yüzde 10-15’inin bu bağımlılığa eğimli olduğunu gösteriyor. Alışveriş bağımlıları da diğer bağımlılar gibi bağımlı olduklarını kabul etmezler ve bunu saklama eğilimindedirler. Eğer alışveriş yaptığınızı yakınlarınızdan saklıyorsanız, kredi kartı faturalarınızın görülmesini istemiyorsanız ve alışveriş yapmadan duramıyorsanız dikkat!”

Bu durumda ne yapmalı? Bir alışveriş bağımlısı olup olmadığımızı nasıl anlarız? Sarı-kaya bağımlılık belirtilerini şöyle sıralıyor:

* ödeme kapasitesinin üstünde harcamak.

* Moral bozukluğu ya da sinirlilik anlarında hemen alışveriş yapma isteği olması.

* Bir önceki alışverişin verdiği suçluluk ve kaygıdan kurtulmak için tekrar alışveriş yapmak.

* Alışveriş yaparken kontrolü kaybetmek.

* Harcamalardan dolayı aile üyeleri ile sorun yaşamak.

İndirim kampanyaları ve alışveriş sitelerindeki taksitli ‘fırsat’ reklamları hepimizi etkiliyor. Peki psikolojide bunun bir açıklaması var mı? Sarıkaya bunu da şöyle açıklıyor: “Alışverişle ilgili yapılan psikoloji araştırmaları, insan davranışlarını bu anlamda iki kategoriye ayırıyor. Birincisi, ‘hedef oryante alışveriş’, diğeri ise ‘sosyalleşme davranışı olarak alışveriş’. Hedef oryante alışveriş yapan insanlar sadece amaca yönelik alışveriş planlarlar. Yani akıllarında almak istedikleri bir ya da birkaç şey vardır.

Alışveriş ona göre planlanır. En kısa zamanda ve en az eforla bunu yapmak isterler. Bu davranış tipine sahip olanların alışveriş bağımlısı olma olasılıkları düşüktür. Diğer tür alışveriş davranışında ise sosyalleşme işin içine girer. Aldıkları şeylerden ziyade etraflarında alışveriş yapan diğer insanların olmasından haz alırlar. Etraflarındaki insanlarla herhangi bir iletişimleri olmamasına karşın hep birlikte alışveriş yapıyor olmak onlara enerji ve mutluluk verir.”

İlgilinizi çekebilir: Türkiye’nin Sağlık Turizmi Hedefi

Alışveriş yaparken kontrol dışına çıkanlar da var. Bazen şiddete varan görüntüler ve fotoğraf kareleri ile karşılaşıyoruz. Sarıkaya bu durumu stres ile ilişkilendiriyor ve diyor ki…

“Biliyorsunuz çağımızın en büyük problemlerinden stres ve tüm bu alışveriş davranışları stresi azaltmak için yapılıyor ama kontrolden çıktığı zaman kendisi bir stres kaynağına dönüşüyor. Geçtiğimiz yıllarda bir ‘Cuma’ indiriminde, elindeki çantayı vermemek için yerlerde sürüklenen bir insanın videosu sosyal medyada dolaşıyordu. Bu video kontrol dışı davranışın en güzel örneklerinden biriydi.”

Evet pandeminin de etkisiyle son dönemin en önemli gerçeği alışveriş siteleri. Sanal pazaryeri de denilen bu sitelerin özellikle indirim, çok indirim, büyük indirim sloganları ile başlayan kampanyaları herkesi satın alma konusunda etkiliyor. Biz de diyoruz ki alışveriş tamam. Ama lütfen kontrol dışına çıkmayın.

Sağlıklı haftalar dileğiyle…

DOKTOR Sevda Sarıkaya