Sandviçte yeni fırsatlar var

GÜNÜMÜZDE sandviç denildiğinde hemen herkesin aklına özel ekmek dilimlerinin arasına katık konmuş pratik yiyecekler gelir. Aslında tost, dürüm, hamburger ve İtalyanların ünlü ‘panini’si gibi çeşitler de sandviç familyasındandır. Bu haftaki yazımızda buluşsal yeni bir düşünceye katkı sunmaya gayret edeceğiz.

Covid-19 döneminde sandviçe rağbet var

‘Sandviç’in tarihsel gelişimine baktığımızda bir şeyleri ekmek arasına koyarak (katık ederek) pratik yoldan tüketme alışkanlığı yıllardır var. özellikle Ortadoğu, Asya ve Akdeniz havzasında lavaş türü mayasız ekmeklerden, mayalı özel ekmeklere kadar pratik yeme alışkanlıkları antik çağlara kadar uzanıyor.

Genellikle, sıcak olmayan ya da tost sayılmayacak sıcaklıktaki iki dilim ekmek arasında çeşitli lezzetlerle zenginleştirilen katıklarla yapılan bu beslenme türü yaratıcılıkta sınır tanımıyor. Ne var ki, giderek artan güncel çeşitler kişiden kişiye hatta ülkeden ülkeye değişiyor.

TEKNİK VE GASTRONOMİK GELİŞMELER

Peki, ‘sandviç’ sözcüğü nereden geliyor? Aslında sandviç (sandwich) yiyecek ismi değil; coğrafi bir yer adı. ilginç bir öyküsü var: 18.Yüzyıl’da Ingiltere’de Sandwich olarak anılan yerleşimin yöneticisi olan asilzade Lord hep masa ve kart oyunlarına düşkünlüğüyle bilinirmiş. Oyun oynadığı sıralarda yemek vakti yaklaşınca oyunu bölmemek için daima iki ekmek dilimi arasında tuzlu et getirilmesini söylermiş hizmetlilerine. Böylece oyundan kalkmadan aynı anda yemek yiyebilirmiş.

Sonraları bu adet diğer aristokratlar arasında da yayılmaya başlamış. Zamanla bu tip beslenmeye konu olan pratik yiyeceklere ‘sandwich’ adı verilmiş. 19. Yüzyıl’da Avrupa’nın çoğu yerine yayılan bu alışkanlık özellikle endüstriyel devrim yıllarında çalışanlara ve işçilere getirdiği pratikliğiyle büyük kolaylıklar sağlamış.

Günümüzde taşınabilirliği ve genellikle çatal-bıçak gerektirmediği için öğrencilerin, işçilerin, sporcuların, seyahat edenlerin; kısacası vakti dar olanların tercih ettiği bir tüketim stili haline gelmiş; zamanla kolay tat ve lezzet kombinasyonlarıyla da inanılmaz bir hızla tüm dünyaya yayılmış.

Bugün de başlı başına bir beslenme kültürü olarak etkisini sürdürüyor, sandviç çeşitleri yapan kafeler, büfeler ve dükkanlar inanılmaz hızla çoğalıyor. Hatta Japonya, Kore, Avrupa ülkeleri ve ABD bunu kendi beslenme stillerine uyarlayarak mevcut talebi de canlı tutuyor.

ilginç olan gelişme ise pratik tarzda ayaküstü ‘gurme işyerleri’ olarak bugün de karşımıza çıkıyor olması, örneğin, geleneksel tutumlarıyla bilinen Japonya’daki bazı ‘Sandwich Cafeler’de tuzlu ve tatlı olmak üzere, sayıları yüzlerce çeşidi aşan sandviç gruplarına ayrılması dünyanın klasik beslenme alışkanlıklarını hızla değiştiriyor. ‘Corona Döneminde’ hijyenik ortamlarda üretilen ‘Sandwich Catering’lere orada büyük talep var. Sistemin özü şu: Ne kadar buluşsal yaratıcılık varsa o kadar öne geçiliyor.

HAZIRLANIŞI ÖNEMLİ

Sandviç dünyasında öne çıkan bazı örnekler tarihsel gelişimiyle şöyle: ilk başlarda sandviçlerin tümü özel yiyecekler kapsamına girmiş. Günümüzde inanılmaz zengin ve kendine özgü yeni bir kültür yaratmış durumda. Genellikle ekmeklerin kabuk kısmı ayıklanarak oluşturulan hem göze hem damağa hitap eden doğu batı senteziyle yapılmış yeni bir ekol geliştirilmiş. Tatlı sandviç türleri dahi şimdi çok revaçta: Çilekli, krem peynirli, ballı karışımlarla yapılanlar ise daha çok tercih ediliyor.

Çoğu ülkede ekmek kabukları boşa gitmiyor. Fabrikaya gönderilip galeta unu haline getiriliyor. Bazı ülkelerde örneğin Japonya’da ‘cep sandviçi’ (pocket sandvvich) şeklinde adlandırılan paket formunda ambalajlanmış ve dolgu yapılmış çeşitler de var. Soğuk olarak tüketilmeleri ise büyük avantaj. Son günlerde yine Japonya’da değişik bir trend hâkim. Yeni alışkanlık evlerde ve sosyal medyada başlamış olsa da ‘cafe’ ve ‘catering’ firmaları çok tuttuğu için bunu sıkça uyguluyorlar.

Adı ‘Moedan’ (fotojenik / resimlik) olan çok zengin malzemeli sandviçler belirli bir şekilde dilimlendiğinde ortaya çıkan rengarenk görüntüler son derce estetik olup, damak zevkini okşuyor. Her imalatçı “işte bu benim ‘Moedan’ım” diyerek kendi sandviçlerini sanat eseri gibi sergilemeye bayılıyor. Diğer kültürlerde de süregelen alışkanlıklar var: örneğin Fransa da gevrek ve kızarmış baget ekmeği çokça kullanılıyor. Orada ekmek kabuğu ekmeğin içi kadar önemli. Gevreklik olgusu duyumsanmaz ise -lezzeti nasıl olursa olsun- sandviçler asla değerli sayılmıyorlar. ‘Camembert’, ‘Rokfor’, ‘Emmental’ peynir içeriklerine kadar, sandviçin dışının lezzet ve dokusu da onlar için önemli.

OTOMATLARLA TÜKETİME SUNULABİLİR

Sandviç sözcüğünün çıktığı İngiltere de ise geleneksel ‘Beş Çayı’ denince 18. Yüzyıl’dan buyana süren ‘cucumber sandvvich’ (salatalık tipi sandviç) sadeliğine rağmen hala en aristokratik unsur olarak vazgeçilemezler arasında. İçindeki krem peynir ve mayonez kadar kabukları kesilmiş ekmek ile salatalık dilimlerinin kombinasyonu ikonik bir sandviç türü oluşturuyor. Günümüzde çok sayıda çeşidin olduğu bir sandviç kültürü var; özellikle de bu soğuk türden sandviçlerde…

Amerika da bile sosisli, etli olanlar oranın yerel kültürünü yansıtıyor. Ancak konumuz daha çok soğuk sandviçleri kapsadığı için yoğun çeşitlenme söz konusu. Buna karşın evlerde yapılan geleneksel kültürü yansıtan tatlı sandviçler de hızla öne geçiyor. Fıstıklı ve reçelli sandviç (peanut butter & jelly sandwich) çok ünlü örneğin.

Son yıllarda diyet akımlarının yükselmesiyle alternatif tahıllardan yapılan ekmek dışı yerine yumurta tozundan üretilen tahılsız türler de epey ilgi görüyor; kızarmış tofu dilimleriyle hatta özel marul yapraklarıyla yapılan sandviçler kafelerde restoranlarda, süpermarketlerde hemen yer buluyor. Standart çeşitleri de içine alan yeni otomat uygulamaları üzerinde ise yoğun çalışmalar var. Tümüyle hijyenik olarak sadece tek bir tuşa basılarak tüketiciye ulaştırılan ve içeriği tüketici tarafından anında kombine edilebilen çeşitler büyük ilgi görmeye aday. Ülkemiz bu konuda yepyeni patentli buluşlara imza atabilir!..

NUR DEMÎROK