SALGIN döneminde sağlanan güçlü kredi ivmesinin gecikmeli etkileriyle artan iç talep ve ithalat kanalı cari işlemler dengesi üzerinde olumsuz etkilerini sürdürdü. Pandeminin turizm gelirlerine olumsuz etkisi de cari dengede bozulmanın nedenleri arasında yer aldı. Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB) verilerine göre 2019 Ekim’de 2.74 milyar dolar fazla veren Türkiye’nin cari işlemler hesabı, 2020 Ekim’de 273 milyon dolar açık verdi. 2020 Ocak-Ekim döneminde cari işlemler açığı 31 milyar 55 milyon dolar oldu. Ekim itibarıyla 12 aylık cari işlemler açığı ise 33 milyar 795 milyon dolar olarak gerçekleşti. Bu gelişmede, ödemeler dengesi tanımlı dış ticaret açığının 514 milyon dolar artarak 1.27 milyar dolara yükselmesi ve hizmetler dengesi kaynaklı net girişlerin 2.89 milyar dolar azalarak 1.58 milyar dolara gerilemesi etkili oldu. Altın ve enerji hariç cari işlemler hesabı 2.9 milyar dolar fazla verdi. Ekim’de seyahat kaleminden kaynaklanan net gelirler 1.9 milyar dolar tutarında azalarak 1.34 milyar dolara geriledi. Doğrudan yatırımlardan kaynaklanan net girişler 27 milyon dolar oldu. Portföy yatırımları 2 milyar 895 milyon dolar tutarında net giriş kaydetti. Resmi rezervlerde Ekim’de 4.18 milyar dolar net artış gözlendi.
Ekonomistlerin 2020 yılı için cari açık beklentileri 35 milyar dolar düzeyinde ağırlık kazandı. Ahlatcı Yatırım Genel Müdür Yardımcısı Tonguç Erbaş cari açık beklentisini 2020 sonu için 33 milyar dolar, 2021 sonu için ise 15-20 milyar dolar arası olarak ifade etti. Tera Yatırım ekonomisti Enver Erkan ise 2020’nin 37 milyar dolar cari açıkla bitirilmesinin beklendiğini vurgulayarak, “Gelecek yıl için ithalat ve ihracatın seyri birçok değişkene bağlı olacak. Pandemi, aşı gelişmeleri, ekonominin toparlanma süreci, finansal koşullar gibi etmenler belirleyici olacak” dedi.
İçeriğe Ait Başlıklar
İŞSİZLİK ORANI YÜZDE 12.7
Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) verilerine göre Türkiye genelinde 15 ve daha yukarı yaştakilerde işsizlik oranı Eylül’de 1.1 puanlık azalış ile yüzde 12.7 oldu. İşsizlik oranı Ağustos’ta 13.2 düzeyindeydi. 2020 Ağustos, Eylül ve Ekim aylarını kapsayan Eylül döneminde işsiz sayısı yıllık bazda 550 bin kişi azalarak 4 milyon 16 bin kişi oldu. Genç nüfusta işsizlik oranı 1.8 puan azalışla yüzde 24.3 düzeyinde gerçekleşti. Eylül dönemi itibarıyla son bir yıllık dönemde istihdam edilenlerin sayısı 733 bin kişi azalarak 27 milyon 707 bin kişi, istihdam oranı ise 2 puanlık azalış ile yüzde 44.1 oldu. İşgücü 1 milyon 282 bin kişi azalarak 31 milyon 724 bin kişi, iş-gücüne katılma oranı ise 3 puanlık azalışla yüzde 50.5 olarak gerçekleşti. Eylül’de kayıt dışı çalışanların oranı 3.8 puan azalarak yüzde 32.2 olurken, mevsim etkilerinden arındırılmış işsizlik oranı Eylül’de yüzde 12.7 oldu.
BEKLENTİ YEP’İN ALTINDA
Enver Erkan, bu yılın sonunda yüzde 13.4’e yükselmesini bekledikleri işsizlik oranının gelecek yıl da aşağı yukarı aynı seviyelerde gerçekleşmesini beklediklerini vurguladı. Tonguç Erbaş ise 2020 sonu işsizlik oranı beklentisini yüzde 12.5 olarak ifade etti. İşgücünü katılım oranındaki düşüşün düşündürücü olduğuna işaret eden 3. Göz Danışmanlık CEO’su ekonomist Hikmet Baydar, yılsonu işsizlik oranı beklentisini yüzde 12.9 olarak dile getirdi. TOBB ETÜ öğretim Üyesi Dr. Cahit Sönmez ise, işsiz olmasına rağmen belli sayıda kişinin çalışmak istemediği için işsiz sayılmamasının işsizlik oranım etkilediğini vurgulayarak, “TÜIK, tam olarak işgücü nüfusunun ne kadarı çalışıyor üzerinden hesaplama yapmıyor. Belli süre iş arayıp bulamayanlar da hesap dışı bırakılıyor. Zaten bu yaklaşım olmasa aynı anda hem işsizlik oranı hem de çalışan sayısında azalma olmaz. Pandemi nedeniyle işten çıkarmalar yasaklandı. Sosyal güvenlikten mahrum çalışan oranının yüzde 32.2’ye gerilemesi olumlu” dedi.
“DÜŞÜŞLER KALICI DEĞİL”
Altın ve para piyasaları uzmanı İslam Memiş, altın fiyatlarındaki düşüşlerin kalıcı olmadığı görüşünde. Son bir aydır düşüş trendinde olan altın fiyatlarının yatırımcısına iyi alım fırsatları sunduğuna işaret eden Memiş, “Aşı iyimserliği altının ons fiyatında, dolar/TL kurunun gerilemesi altının gram fiyatında sert düşüşlere neden oldu. Altının ons fiyatı bir ayda yüzde 10’dan fazla değer kaybederek 200 dolar geriledi. Dolar/TL kurunun 8.58 TL’den 7.50 TL’ye gerilemesi ve altının ons fiyatında 200 dolarlık düşüşün aynı aya tekabül etmesi, altının gram fiyatının yüzde 18.5’lik değer kaybıyla 440 TL’ye gerilemesine neden oldu” dedi.
Küresel piyasada yatırımcıların altın ve gümüşlerini satarak hisse senedi satın aldığını dile getiren Memiş, “Güvenli limanlardan uzaklaşan yatırımcılar, riskli varlıklara yöneldi. Bu sürecin kalıcı olacağını tahmin etmiyorum. Altının ons fiyatında 2021’in ilk çeyreğinde tekrar sert satışlar yaşanabilir. Bu sert düşüşlerde altın pozisyonu olan yatırımcısı, panik satışı yapmamalı. Yatırımcı, düşüşleri fırsat olarak görmeli” ifadelerini kullandı.
İHRACATTA İKİNCİ DALGA ETKİSİ
Türkiye imalat sektörünün ana ihracat pazarlarındaki faaliyet koşulların ölçen İstanbul Sanayi Odası (ISO) Türkiye imalat Sektörü İhracat İklimi Endeksi, Kasım’da 48.9’a geriledi ve ihracatçıların talep koşullarında son beş aydır ilk kez bozulmaya işaret etti. İhracat iklimindeki bozulma, büyük ölçüde Covid-19 salgınının ikinci dalgasının yeniden kısıtlamalara yol açtığı Avrupa’daki gerilemeden kaynaklandı.
Türk imalat sanayi ihracatından yüzde 9 pay alan Almanya’da talep koşullarındaki iyileşme devam etse de İtalya, Fransa, İspanya ve Yunanistan’da ekonomik aktivite düşüş kaydetti.
İstanbul Medipol Üniversitesi öğretim Üyesi Doç. Dr. Mevlüt Tatlıyer, ihracat iklim endeksinde Kasım’da yaşanan bozulmanın arka planında pandemide yaşanan ikinci dalgayla birlikte başta Avrupa olmak üzere Türkiye’nin ihracat pazarlarında gelen kısmi-karantina önlemleri bulunduğunu vurguladı.
Kredi Garanti Fonu (KGF), Avrupa Yatırım Fonu aracılığıyla yürütülen İşletmelerin ve KOBl’lerin Rekabet Edebilirliği Programı (COSME) kapsamında yeni bir destek paketi hazırladı. KGF’nin Avrupa Yatırım Fonu’ndan sağladığı 300 milyon TL’lik hibe ve kendi öz kaynaklarından sağladığı 300 milyon TL’lik destek ile oluşan fon sayesinde KOBl’lere 6 milyar TL tutarında kefalet sağlanacak. COSME kapsamında hayata geçirilen proje ile KOBl’ler yüzde 80 KGF kefaletiyle 1 milyon 125 bin TL’ye kadar kredi kullanabilecek. KOBl’lere yaklaşık 7.5 milyar TL tutarında kredi kullandırılması bekleniyor.
BDDK’DAN YENİ KARARLAR
Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu (BDDK), pandeminin olası etkilerinin devam etmesi nedeniyle bazı düzenlemelerin uzatılmasına karar verdi. Buna göre, 30 Haziran 2021’e kadar kredi ödemelerindeki gecikmelere esneklik tanınarak gecikmeye giren krediler takip hesaplarına aktarılmadan önce 90 gün yerine 180 gün beklenilmeye devam edilecek. Kart borçlarını öteledikleri süre boyunca bankaların asgari tutar da dahil olmak üzere alacaklarını talep etmeyerek ödemesiz dönem ta-nımlayabilme uygulaması da 30 Haziran 2021’e kadar sürecek. Yeniden yapılandırılmış kredilerin geri ödemesindeki koşullar için de kolaylık devam edecek. Ayrıca altın ve döviz işlemlerinin bir iş günü valörlü olarak gerçekleştirilmesi uygulaması da kaldırıldı.
Doç Dr. Mevlüt TATLIYER / İstanbul Medipol Üniversitesi Öğretim Üyesi
“İstihdamda pandemi öncesi beklentisi”
Cari açıkta yaşanan artışta, spesifik olarak, altın ithalatında yaşanan sıçrama ve turizm gelirlerinde yaşanan daralma ciddi bir role sahip oidu.TL’nin pandemi öncesi dönemde dahi sahip olduğu rekabetçi konum pandemiden çıkılmaya başlanmasıyla cari dengenin de iyileşeceğine işaret ediyor. Nisan ve Mayıs’ta istihdam oranı güçlü bir şekilde geriledi. İstihdamda yaklaşık 2,5 milyon kişilik bir gerileme yaşandı. Eylül itibariyle istihdamda yaklaşık 1.5 milyonluk artış oldu. İstihdamda henüz pandemi öncesine dönülemedi. İkinci dalganın yaşanması istihdam oranında ilk dalgadaki kadar olmasa da bir düşüşün yaşanmasına neden olabilir.
Dr. Cahit SÖNMEZ / TOBB ETÜ Öğretim Üyesi
“KOBİ’lere nefes aldırılmalı”
Cari açığın finansmanını sıcak para ve doğrudan yabancı sermaye ile yapıyoruz. Bu yıl küresel doğrudan yabancı sermaye hacmi yüzde 49 civarında geriledi. Türkiye’nin aldığı pay da düştü. Kısacası diğer yıllarda ‘nasılsa yabancı sermaye ile finanse edebiliyoruz, cari açık sorun olmaz* yaklaşımı bu yıl ve gelecek yıl için geçerli olmayacak. BDDK’nın kredi kullanımına kolaylık ile KGB’den KOBİ’lere 7.5 milyar TL’lik destek paketi olumlu kararlar. Özellikle KOBİ’lere ne kadar nefes aldırabilirsek o kadar iyi olur.
Hikmet Baydar / 3. Göz Danışmanlık CEO’su
“Piyasalar ihtiyatlı”
Ekonomi yönetiminde değişime piyasalar ihtiyatlı yaklaşıyor. Daha çok yapılacak eylemler bekleniyor. Söylemler olumlu. Bu zamana kadar birçok paket açıklandığı için reform söylemlerinin şu ana kadar bariz bir etkisini göremedik.
İcraata bakılacak. Küresel ve yerli sermaye dayatmaları ve sınırlamaları sevmez. Kur istikrarı ‘olmazsa olmaz1. Aksi halde kuru garantilemeden TL enstrümanlara giremezler. BDDK’nın normalleşme adımları önemli. En azından bankalar normalleşecek. Yılsonu cari açık beklentim 32-35milyar dolar. 2021 sonu için ise 35 milyar dolar.
