BU hafta size 2 trilyon dolarlık bir şirketten söz edeceğiz. Tahmininiz Apple ise yanıldınız. Bu kez geleneksel ekonomi, yeni ekonomiyi yendi. Petrol şirketleri hala güçlü. Saudi Aramco’nun hisseleri bir anda roket gibi fırladı ve bu devasa devlet şirketini 2 trilyon dolarlık bir şirket haline getiriverdi.
Halka arzdan sonra Aramco’nun hisseleri, daha ikinci gününde 8.53 dolardan (32 Suudi Riyali’nden) 10.32 dolara çıktı. Dünyanın en büyük halka açılma operasyonlarından birinin ardından şirket, toplam değerine 300 milyar dolar daha kattı. Böylece ikinci sırada yer alan 1 trilyon 200 milyar dolar değerindeki Apple şirketini, bir anda cüce konumuna soktu.
YÜZDE 98’İ HALA SUUDİLERİN
Amerikan televizyonu CNN’e göre alıcıların büyük bölümü Suudi Arabistan’ın içindeki şirketlerdi. Halka açılma operasyonunu yöneten Samba Capital & Investment Management Com-pany de alıcılar arasındaydı. Hisselerin yaklaşık yüzde 97’si Suudi Arabistan içinde kaldı. Bir başka istatistik ise hisselerin yüzde 75’inin kurumsal yatırımcılara gittiğini gösteriyordu. Bunlar, Suudi şirketleri, fonlar ve hükümet kurumlan oldu. Veliaht prens Muhammed bin Selman, 2016’da kısmi özelleştirmenin sinyalini vermişti. Suudi Arabistan’da petrol üretimini tekelinde bulunduran Aramco, dünyanın en büyük petrol ihracatçısı ve gelir açısından en büyük şirketi.
Piyasa araştırmalarıyla tanınan Bernstein Research, şirketin kazandığı son değerle birlikte hayli pahalı gözüktüğünü, Exxon ve Royal Dutch Shell gibi şirketleri geride bıraktığını kaydediyor. Şirketin yüzde 98’den fazlası hala Suudi Arabistan devletine ait. Aramco, geçen yıldan bu yana halka açılma konusunda planlar yapıyordu. Şirketin en fazla yüzde 5’i halka açılacaktı. Çünkü hükümetin, şirketi yönetme maliyetinin düşürülmesi gerekiyordu. Plan, büyük bankalar tarafından incelemeye alınmıştı ki, eylülde Aramco tesislerinden birine yapılan bombalı drone saldırısı, büyük zarara yol açtı. Şirket ilk defa saldırıya uğramıyordu. 2012’de bir siber saldırının hedefi daha olmuştu. Aramco’nun bütün bilgisayarlarına virüs gönderilmişti. Virüs bulaşan bilgisayarların bir kısmı doğrudan üretimle ilgiliydi. Aylarca süren virüs temizleme operasyonundan sonra üretim yeniden başlamıştı.
Kasım ayında şirketin yüzde 1.5’inin halka açılacağı ve 2007’de kurulan Suudi Menkul Kıymetler Borsası’nda, ya da bizim aşina olduğumuz adıyla “Tedavül”de hisselerin işlem göreceği açıklandı. Bunun için şirket, 600 sayfalık prospektüs (açıklama belgesi) hazırladı. Buna göre yüzde 0.5’lik pay da kişisel yatırımcılara ayrılıyordu.
DÜNYA PETROLÜNÜN SEKİZDE BİRİ
Aramco’nun tarihi, Birinci Dünya Savaşı’na kadar uzanıyor. 1914-1918 arası, petrol darlığı yaşanıyordu. Amerikan şirketleri, 1920’de imzalanan San Remo Petrol Anlaşması gereği İngilizler ve Fransızlar tarafından Mezopotamya (Dicle ve Fırat nehirleri arası. Zaten kelime, “nehirler arası” demek) bölgesinden çıkarılmıştı.
Bunun üzerine, dönemin ticaret bakanı Herbert Hoover (ki daha sonra başkan olacaktı) tarafından ortaya atılan “Açık Kapı Politikası” ile ülkenin büyük petrol şirketi Standard Oil of California’ya ülke dışında petrol kaynaklan arama yetkisi verildi. Şirket de Suudi Arabistan’dan bölgede petrol arama ruhsatı aldı. Kapıdan kovulan ABD, Ortadoğu’ya bacadan girmişti. Araplarla ortaklık kuran Amerikalılar, 1936’dan itibaren petrol aramaya başladılar. Yedi noktada arama, hayal kırıklığı ile sona erdi. Fakat sonunda Zah-ran yakınlarında petrol buldular. 1951’de de Safaniya Petrol Sahası’ndan petrol çıkarmaya başladılar (Safaniya, bugün dünyanın en büyük denizyatağı altındaki rezervidir).
Aramco halen, 261 milyar varilden daha fazla olduğu tahmin edilen bir rezervin sahibi. Bu miktar, en yakın rakibi Amerikan ExxonMobil’in elinde tuttuğu rezervlerin on katı. Günde 9.54 milyon varillik üretim yapılıyor. Üretimin artan bir tempo ile devam etmesi halinde rezerv, 55-75 yıl arası bir süre petrol verebilecek. Ayrıca bir varil petrolü sadece 2.8 dolarlık bir maliyetle çıkarıyorlar. Bugün bütün dünyada çıkarılan petrolün sekizde birinde Aramco’nun payı var. Şirketin merkezi, Suudi Arabistan’ın Basra Körfezi’ne kıyısı olan, 140 bin nüfuslu Zahran’da. 52 bine yakın eleman istihdam ediliyor. Bunun on binden fazlasını, Çin, Mısır, Japonya, Hindistan, Hollanda, Güney Kore, Singapur, Birleşik Arap Emirlikleri, İngiltere ve ABD başta olmak üzere 77 ülkeden gelen yabancılar oluşturuyor. Aramco, petrol ve doğal gazın yanı sıra, altı büyük rafinerisinde işlenen kimyasal ürünleri de satıyor. Ham petrolün yüzde 63’ünü Uzakdoğu pazarlarına gönderiyor. Dünya çapında 11 araştırma merkezi var. Sadece ABD’de 99 patenti bulunmakta.
Petrol her hammaddenin anası
■ Petrole “her hammaddenin anası” denir. Çünkü sadece yakıt olarak değil, kumaş, plastik, ecza ürünleri, gübre, otomobil lastiği, parfüm, çiklet, diş macunu, tıbbi malzeme, spor aletleri, kozmetik, yapay kalp, işitme cihazları hatta aspirin gibi sayısız ürünün yapımı için de petrolden yararlanılır.
■ Petrol kelimesi, Yunanca taş demek olan “petra” ve Latince yağ anlamına gelen “oleum” kelimelerinden türer.
■ Dünya petrolünün yaklaşık yüzde 25’i ABD’de ulaşım sektöründe tüketilir. Ülkenin nüfusu ise dünya nüfusunun sadece yüzde 4’üdür.
■ Petrol, organik materyallerin milyonlarca yıl ısı ve basınç altında kalmasıyla oluşur.
■ Ham petrol, varille ölçülür. Her varilin hacmi, 42 Amerikan galonuna (159 litreye) karşılık gelir.
■ Petrolü çıkarırken oluşan sızıntıların [kayıpların] yüzde 80 nedeni, insan hatasıdır. Bir litre petrol, bir milyon litre temiz suyu içilemez veya kullanılamaz hale getirebilir.
■ Dünyanın bilinen petrol rezervlerinin dörtte üçü, OPEC ülkelerine (Cezayir, Angola, Ekvador, Ekvator Ginesi, Gabon, İran, Irak, Kuveyt, Libya, Nijerya, Kongo Cumhuriyeti, Suudi Arabistan, Birleşik Arap Emirlikleri, Venezuela) aittir (Ekvador, 1 Ocak 2020 itibariyle birlikten ayrılacağını bildirmiştir. Katar, 1 Ocak 2019’da OPEC’i terk etmiştir. Sudan, 2015’te resmen üyelik başvurusunda bulunmuştur ama henüz üye değildir),
■ Petrol, beş bin yıldan beri bilinmektedir. İnsanlar petrolü tedavi amaçlı kullanmıştır. Ta ki Albay Edwin Drake’in, ABD’nin Titusville kasabasında 1861’de ilk kez düzenli petrol üretimine başlamasına kadar. Petrol artık sanayide ve içten patlamalı motorlarda kullanılacaktı.
■ Sadece ABD’de petrol boru hatlarının toplam uzunluğu 320 bin kilometredir. Boruların uzunluğu, dünyanın çevresini sekiz kez dönmeye yeter.
■ Los Angeles, ABD’nin üçüncü büyük petrol rezervinin üzerinde yatmaktadır. Ak Kuyular ya sahte binalarla ya da heykel ve anıtlarla kamufle edilmiştir.
■ Norveç, akaryakıt fiyatlarının en yüksek olduğu ülkedir. Bir petrol üreticisi olmasına rağmen yüksek maliyeti sübvanse etmez. Parayı sağlık, altyapı ve ücretsiz eğitime harcar.
■ Yakıt depolarının renklerine hiç dikkat ettiniz mi? Benzin kırmızı bidonlarda, dizel yakıtı sarı konteynerlerde, gazyağı mavi varillerde saklanır.
■ Petrol ürünü benzini koklamak, Avustralya aborjinleri (yerlileri) arasında büyük sorundur. Hükümet, bu alışkanlığı kırmak için aborjinlerin yaşadığı bölgelere özel üretilmiş benzin gönderir.
■ Dünyanın pek çok bölgesinde hala aydınlatma için gaz lambaları kullanılmaktadır. Bu lambalarda kullanılan gaz yağının yıllık tüketimine inanamazsınız: 77 milyar litre
■ Suudi Arabistan’ın yanı sıra Rusya, ABD, Kanada ve Venezuela da petrol üretiminde söz sahibi ülkelerdir. Avustralya bile dünyanın en büyük sıvılaştırılmış petrol gazı ihracatçısı olmuştur.
■ Petrol sektöründe çalışmak, tehlikeli bir iştir. Ama geliri de yüksektir. Bir petrol platformunda çalışan işçi, yıllık 100-150 bin dolar arası para alır.
