İsveç, fiziki para kullanımını kaldırıyor

KUZEY Avrupa’da bir İskandinav ülkesi olan İsveç, nakit kullanmayan bir devlet olma yolunda hızla ilerliyor. On milyondan biraz fazla nüfusu olan İsveç’te vatandaşlar, her geçen gün daha az “fiziki para” kullanıyor.

Elektronik Para

Hükümet, 2025 yılından itibaren nakit para kullanılmayacağını duyurdu. Buna göre İsveçliler, beş yıl gibi kısa bir sürede paranın kullanılmadığı bir ekonomiye alışmak zorundalar. Söz konusu tarihten itibaren alışverişlerde nakit para, .ödeme aracı olmaktan çıkacak. Hükümet, bankaları, vatandaşa dijital para kullanmayı öğretmeleri konusunda teşvik ediyor. 7’den 70’e herkes, nakit para kullanmadan yaşamayı öğrenmeye çalışıyor. Fakat madalyonun bir başka yüzü de var. Enerji hatlarının çökmesi, bilgisayar korsanlarının (hacker’ların) araya girmesi veya savaş durumunda banka hesapları işlemez hale gelecek. Hükümet buna çözüm bulmak zorunda.

“Riksbank” olarak da bilinen İsveç Merkez Bankası’mn direktörü Stefan Ingves, “Para ortadan kaybolduğunda ve bir aksilik ortaya çıktığında, ne zaman nerede olursak olalım, kollarımızı kavuşturup oturmaktan başka bir şey yapamayacağız. Ödeme şekliyle ilgili gerçekçi bir çıkar yolu bulmaya mecburuz” diyor.

MİKROÇİPLİ ÖDEME YÖNTEMİ

Her beş İsveçli’den biri artık banka otomatlarını kullanmıyor. Her tür ödemesini dijital ortamda yapıyor. Dört bin kadar isveçli de ellerine mikroçip taktırdı. Ellerinin küçük bir hareketiyle toplu taşıma araçlarına, marketlere, restoranlara, otomobil park yerlerine ödeme yapabiliyorlar. Sistem kişiyi tanıyor ve belirli miktarı, banka hesabından düşüyor. Ama bu tür donanımların, para tahsil edilen her noktada bulunması gerekiyor. Parayla girilen tuvaletlerde bile…

Sırası gelmişken mikroçipli ödeme yöntemini açıklayalım. Teknoloji vücudumuza giderek daha yaklaşıyor. Akıllı telefonlarımız, akıllı kol saatlerimizden sonra cildimizin altı bile teknolojinin emrine girdi. Bir pirinç tanesinden biraz daha uzun bir mikroişlemciyi, aşı olur gibi başparmağınıza gömüyorlar. Maliyeti 180 dolar. İşlem bir dakikadan bile daha kısa sürüyor ve rahatsızlık, kaşınma, iltihaplanma, vücudun yabancı maddeyi reddetmesi gibi sorunlar yaşanmıyor. Artık ödeme aracınız kredi kartınız değil, eliniz. Elinizi dijital okuyucuya sallayarak her tür ödeme yapmanın yanı sıra evinize, ofisinize veya üyesi olduğunuz bir spor kulübüne girebiliyorsunuz. Cipler, kullanıcının günlük rutinlerini kolaylaştırmak, yaşamlarını daha elverişli hale getirmek için tasarlanmış. İsveç içinde şehirlerarası otobüs veya tren yolculuklarında bile, e-bilet olarak rahatlıkla kullanılabiliyor. Sağlığınızla ilgili her tür bilgi çiplerde saklanabiliyor. Doktora gittiğinizde tıbbi geçmişiniz anında ekranda beliriyor. Bu sadece sizin için değil, doktorlar için de büyük kolaylık. Çiplerin bilgisayar korsanlarının müdahalesinden muaf olduğu ileri sürülse de güvenlik konusu, her zaman için mide bulandırıcı bir unsur. Bir korsanın, tıbbi bilgilerinizle oynaması, ölümle sonuçlanabilecek bir sorun.

ENERJİYE İHTİYACI YOK

Mikroçipleri takan şirket, beş yıl önce kurulmuş olan Biohax International. Sahibi ise eskiden “piercing” yapan, Jowan Oesterlund adlı bir girişimci. İki yıllık fizibilite çalışmasından sonra bu çipleri vatandaşlara takma konusunda hükümeti ikna etmiş. Şimdi siparişlere yetişemiyor. Oes-terlund, “Kredi kartının sizi tanıması ve ödemeyi yapabilmesi için bir dizi donanımın harekete geçmesi gerekir.

Oysa mikroçip uygulaması sayesinde, basit bir dijital okuyucu bulundurmanız yeterli” diyor. Mikroçip, tamamen pasif bir parça. Çalışması için bir pil gibi herhangi bir enerji kaynağına ihtiyaç duymuyor. Çip-li elinizi okuyucuya yaklaştırdığınızda, sistem, kimlik bilgilerinizi mikroçipten alıyor. Bu da mikroçip sahibinin, ömrünün sonuna kadar bu teknolojiyi kullanabileceği anlamına geliyor.

İsveç, bir teknoloji ülkesi. 1990’larda pek çok ülke internetin ne olduğunu anlamaya çalışırken İsveç hükümeti internet kullanımını teşvik etti ve vergi indirimi gibi kolaylıklar getirdi. Bilgisayar kullanımını yaygınlaştırdı. Cep telefonlarını ilk önce, İsveç markası Ericsson’dan öğrendik. İnternet üzerinden iletişim ve telefon görüşmesi yapılmasını sağlayan yazılım Skype ve milyonlarca şarkıya erişim sağlayan dijital müzik hizmeti Spotily, İsveç kökenli.

TOPLUM HAZIR

Yine “nakitsiz ekonomi” sistemine dönecek olursak, her yeni uygulamanın artıları kadar eksileri de olduğu bir gerçek. Bazı tüketici grupları, 55 yaş üstü yaşlıların, emeklilerin, göçmenlerin, bu sistemi kullanmakta zorlanacağını ileri sürüyor. Bu kişiler, dijital sistemleri kullanma konusunda gençler kadar avantajlı değil. Halkı nakitsiz yaşama hazırlama konusunda çalışmalar yapan Parlamento Alt Komitesi Başkam Mats Dillen, “Bu aşamada durup iyi mi yapıyoruz, kötü mü diye düşünmemiz gerekiyor. Sadece oturup neler olduğuna bakamayız” diyor.

Fakat biraz geç kalmışa benziyorlar. İsveç’te bozuk para olsun, kağıt para olsun, fiziki para kullanımı, ekonominin sadece yüzde l’ini temsil ediyor. Bu oran, Avrupa genelinde yüzde 10, ABD’de ise yüzde 8. İsveç’in ünlü mobilya mağazası İkea, başkent Stockholm’ün 160 km kuzeyindeki Gavle mağazasında bir deney yaptı ve geçici uygulamada müşterilerinin yüzde l’den daha azmin nakit ödeme yaptığım saptadı. Hele gençlerin tamamı, ödeme yapmak için cep telefonlarının “Swish” adlı uygulamasını kullanıyor. Bu durumda toplumun, nakitsiz ekonomiye şimdiden hazır olduğu sonucu çıkarılıyor.

Elektronik Para Kullanmanın Avantajları

• Para taşıma, cüzdanın cepte şişkinlik yapması, parayı düşürme, kaybetme, çaldırma gibi sorunlar yaşanmayacak.

• Özellikle kağıt paralar, mikrop ve bakteri yuvalarıdır. Parayı her tutuşunuzdan sonra ellerinizi yıkamanız gerekir. Aksi halde hasta olabilirsiniz. Böyle bir tehlike de olmayacak.

• Hükümetler, para basmak için milyonlarca dolar harcamak zorunda kalmayacak. Bugün ABD’de bir cent bozuk paranın basım maliyeti 1.2 cent.

• Mağazalarda kasiyerler, zamanlarının yüzde 15-20’sini, müşteriden fiziki para alıp saymakla, kasaya yerleştirmekle ve varsa para üstü vermekle geçiriyor. “Nakitsiz” uygulamada verilen hizmet, kendiliğinden hızlanmış olacak.

• Banka veya mağaza soygunları tarihe karışacak. İsveç’te 2008’de 210 banka soygunu oldu. Geçen yıl ise sadece iki.

• Tüketici daha fazla harcamaya teşvik edilmiş olacak. Böylece ekonomi daha canlanacak.

• Sahte para basımı gibi sorunlar da olmayacak. Vatandaşlar, “Acaba cüzdanımda sahte para var mı?” endişesi yaşamayacak.

• Para, “şeffaflaşacak”. Nakitsiz ekonomide, kara paranın izlenmesi kolaylaşacak. Yasadışı para transferleri mümkün olmayacak.

• Vergilendirilmeyen alım-satımların gerçekleşme ihtimali sıfıra yakın olacak. Hükümetlerin vergi kaybı olmayacak. Sağlanacak vergi artışıyla daha iyi hizmet verilecek.

• Uygulamanın başarılı olması, diğer ülkelere örnek teşkil edecek. Kanada, ABD, İngiltere, Fransa, Singapur, Japonya, Çin, Avustralya gibi ülkeler şimdiden nakitsiz ekonomi denemeleri yapıyor. Uluslararası Para Fonu IMF’in Genel Direktörü Fransız avukat ve politikacı Christine Lagarde, pek çok ülkenin merkez bankasının bu konuyu ciddiye aldığını ve çalışmalar yaptığını duyurdu.

Elektronik Para Kullanmanın Dezavantajları

• Para, üçüncü partiler tarafından kontrol altında tutulacak. Üçüncü partiler; hükümetler veya özel ya da kamu bankaları olabilir. Bu, toplum için korkutucu bir durum. Hükümetler, değişik sebeplerden dolayı paranızı bloke edebilir. Oysa elinizin altında fiziki para bulunursa hiç kimsenin merhametine bağlı kalmazsınız.

• Nakitsiz ekonomide bile sistem siber saldırıların, dolandırıcıların hedefi olabilir. Hükümetler henüz yüzde yüz güvenli bir sistemi garanti edemiyor. Siber saldırılar şirketler arasındaki yüksek tutarlı djjital para transferlerinde bir felakete neden olabilir.

• Sistemdeki bir aksaklık, bir enerji kesintisi, bir virüs saldırısı, vatandaşları saatlerce, belki günlerce fınansal açıdan felç edebilir. Halkın, bankada parası olmasına rağmen, marketten bir şişe süt alması imkansız hale gelir. Ayrıca telefonunuzu, bilgisayarınızı kaybedebilir, çaldırabilir, çökertebilir, mekanik olarak bozabilirsiniz.

• Nakit para, perakende sektöründe çok önemlidir. Bu yüzden nakitsiz ekonomi, binlerce kişiyi işsiz bırakabilir.

• Toplumda eşitsizliği körükleyebilir. Örneğin ABD’de hanelerin yüzde 6.5’inin banka hesapları yok. Bu durumda, banka kullanmayan kesim hayatını nasıl devam ettirecek?

ALEV RİGEL