Tazminatını Alamayan Arabulucuya Gidecek

Yeni yılla birlikte, iş Mahkemeleri Kanununun yürürlüğe girmesinin ardından işçi-işveren arasında yaşanan uyuşmazlıklarda dava açılmadan önce arabulucuya başvurulması dava şartı haline geldi.

ARABULUCULUĞUN tarihi günümüzden binlerce yıl önceye, Mezopotamya ve Sümer uygarlıklarına kadar gidiyor. Antik Yunan’dan, Roma’ya, Konfüçyüs etiklerinin uygulandığı Çin’e kadar birçok kültür ve devlette arabuluculuğun uygulandığını görüyoruz.

Bir uyuşmazlık yaşandığında başvurulacak ilk ve asıl yol devlet mahkemelerine başvurularak “Yargısal Veya Geleneksel Usul” denilen yargısal süreçler içerisinde sorunun çözümlenmesidir. Ancak, bir çok ülkede küçük çaplı ve kamu düzenini ilgilendirmeyen uyuşmazlıkların, adli bir soruna dönüşmeden çözümünü gerçekleştirmeyi amaçlayan “Alternatif Uyuşmazlık Çözüm Yöntemleri” olan müzakere, arabuluculuk ve tahkim yöntemleri de kullanılmak suretiyle kısa zamanda ve düşük maliyetlerle ve dostane yöntemlerle çözüm bulunması yoluna gidildiği görülmektedir. Yargılama neticesinde davanın her iki tarafının da memnun olması mümkün değilken arabuluculuk, her iki tarafı da memnun edecek bir sonuca ulaşılmasını sağlamaktadır. Yeni yılla birlikte, İş Mahkemeleri Kanunu’nun yürürlüğe girmesinin ardından işçi-işveren arasında yaşanan uyuşmazlıklarda dava açılmadan önce arabulucuya başvurulması dava şartı haline geldi. 1 Ocak 2018 itibariyle yürürlüğe giren ve zorunlu arabuluculuk olarak adlandırılan “dava şartı olarak arabuluculuğun” işçi ve işveren arasında yaşanan sorunların kısa sürede, düşük maliyetlerle çözülerek mahkemelerin iş yükünün azaltılmasını amaçlıyor.

Arabulucuda anlaşma zorunlu değil

Arabulucuya gitmek zorunlu, ancak arabulucuda uzlaşmak zorunlu değildir. Bu nedenle taraflar arasında anlaşma sağlanamazsa mahkemeye gidilmesinde herhangi bir engel bulunmamaktadır. Taraflar arabulucu huzurunda anlaşamazlarsa, söz konusu uyuşmazlık hakkında dava yoluna başvurmak mümkündür. Davacı, arabuluculuk faaliyeti sonunda anlaşmaya yarılamadığına ilişkin son tutanağın aslını veya arabulucu tarafından onaylanmış bir örneğini dava dilekçesine eklemek zorundadır. Aksi durumda dava usulden reddedilir. Arabuluculuk görüşmeleri tarafların anlaşmaya varmaları halinde, üzerinde anlaşılmış olan hususların taraflar tarafından tekrar yargı konusu yapılması mümkün değildir. İşçinin işe iade talebi veya işçilik alacağı olan ihbar ve kıdem tazminatı, ücret, fazla mesai, yıllık izin ücreti, hafta tatili ve genel tatil ücreti için dava açılmadan önce uzlaşmaya dayalı dostane çözüm arabuluculuk için adliyelerde kurulan arabuluculuk bürolarına başvuracak.

Hangi alacaklar arabulucuya gidecek

Aslında 2013 yılından beri arabuluculuk gönüllü şekilde uygulanıyor ve arabulucuya başvuranların yaklaşık yüzde 90’ı da uzlaşarak çıkıyor. Toplam 13.445 arabulucunun bulunduğu Türkiye’de, 2013’tenberi yapılan 21.517 hukuk uyuşmazlığı başvurusunun yüzde 90’ı (19.292 adet) anlaşmayla sonuçlandı. Bunun parasal değeri de yaklaşık 830 milyon TL’ye ulaşıyor. Çalışan tarafından talep edilebilecek;

• Kıdem tazminatı,
• İhbar tazminatı,
• Kötü niyet tazminatı,
• Ayrımcılık (eşitliğe aykırılık) tazminatı,
• Sendikal tazminat,
• Ücret, prim, ikramiye, fazla mesai ücreti,
• Kullanılmayan yıllık izin ücreti alacağı,
• Hafta tatili ücreti,
• Belirli süreli iş sözleşmesinin erken feshinde bakiye süre ücreti,
• Ulusal bayram ve genel tatil ücreti ve benzeri işçilik alacaklarının söz konusu olması halinde arabulucuya gidilmesi gerekiyor.

Ancak, iş kazası veya meslek hastalığından kaynaklanan maddi veya manevi tazminat davaları ile bunlarla ilgili tespit, itiraz ve rücu davaları arabuluculuk kapsamı dışındadır. Sadece işçiler için değil, işverenler için de arabulucuya başvurulması zorunludur. Yine, işveren tarafından talep edilecek;

• İhbar tazminatı,
• Cezai şart,
• Haksız rekabete bağlı tazminat,
• Avansın iadesi,
• Eğitim gideri ve benzeri alacak ile tazminat talepleri için dava açmadan önce arabulucuya başvurulması zorunlu olacaktır.

YRD. DOÇ. DR. RESUL KURT