Başlangıç fonlarıyla tanışalım

BAŞLANGIÇ fonları ‘Otomatik Katılım’ ile sisteme dahil olan katılımcılara cayma süresi içinde sunulan fonlardır. Bireysel emeklilik şirketleri ‘Otomatik Katılım’ ile gelen katılımcılarına faizli ve faizsiz başlangıç fonu sunmak zorundadır.

Fon tercihini işverene bildirerek, bireysel emeklilik sistemine giren katılımcılar başlangıç fonları sayesinde sermaye piyasalarına da adım atar. Aslında başlangıç fonları katılımcılar için sermaye piyasalarına ‘hoş geldin’ karşılamasıdır. Sistem şöyle işler…

– İşveren çalışanın fon tercihini sorar. Çalışanlarını sisteme dahil eden işveren, katılımcıların faizli/faizsiz fon seçeneklerini alır, iki aylık cayma süresi bu fonlarda geçirilir. Caymak isteyenler sistemden çıkar. Sistemde kalanlar, isterlerse sisteme girişte tercih etmiş oldukları başlangıç fonlarıyla 10 ay daha devam edebilirler, isterlerse diğer fonlardan seçim yapabilirler. Ancak çalışanlar eğer isterlerse, sistemde kaldıkları süre boyunca başlangıç fonunda yatırıma devam edebilirler.

– Çalışanların fon değiştirme hakkı vardır. ‘Otomatik Katılım’da katılımcıların (aynı işyerinde çalıştıkları sürece) emeklilik planı değiştirme hakkı yoktur. Ancak faizli/faizsiz fon değişimi hakları her zaman vardır. Faiz içeren başlangıç fonlarında sisteme giriş yapan katılımcılar daha sonra faiz içermeyen başlangıç fonlarına geçebilirler. Ya da faiz içermeyen başlangıç fonlarıyla ‘Otomatik Katılım’ sistemine dahil olanlar, istedikleri zaman faiz içeren başlangıç fonu tercih edebilirler.

– Başlangıçta çalışan fonlardan zarar etmez. Başlangıç fonları yatırımcıların en azından cayma süresi içinde herhangi bir kayıpla karşılaşmaması amacıyla tasarlanmıştır. Bu nedenle piyasadaki dalgalanmalardan etkilenecek, yatırım enstrümanları başlangıç fonlarının portföyüne alınmaz.

FAİZSİZ FON PORTFÖYÜ

Başlangıç fonlarının portföyüne hangi yatırım araçları alınır? Faizsiz başlangıç fonlarının en az yüzde 60’ı Türk Lirası cinsinden katılma hesabında değerlendirilir. Kalanı için TL bazında Hazine tarafından ihraç edilen 180 gün vadeli veya vadesine en fazla 180 gün kalmış gelir ortaklığı senetleri ve kira sertifikalan ile vaat sözleşmeleri portföye alınır.

FAİZLİ FON PORTFÖYÜ

Faizli başlangıç fonlarının portföyünde en az yüzde 60 oranında TL mevduat veya katılma hesabı, en az yüzde 20’si Hazine tarafından ihraç edilen TL bazında, en fazla 180 gün vadeli borçlanma araçlarında, gelir ortaklığı senetleri veya kira sertifikalarında, kalanı ters repo, Takasbank, borsa para piyasası ve vaat sözleşmelerinde değerlendirilir.

BAŞLANGIÇ FONLARININ GİDERLERİ

Bireysel emeklilik sisteminde bir vergisel açıdan kesinti söz konusudur bir de fonların yönetimiyle ilgili toplam fon yönetim gideri vardır. ‘Otomatik Katılım’ kapsamındaki çalışanlara sunulan bütün fonlar için yapılacak kesintilerin tutarı yıllık yüzde 0.85’i aşamaz. Fon toplam kesintisi günlük olarak hesaplanır ve fon portföyünden indirilir. Dolayısıyla bu giderler fon fiyatına yedirilmiş durumdadır. Vergisel açıdan bakıldığında ise çalışan sistemden çıkmak istediğinde, ister cayma süresi içinde olsun, isterse de daha sonra çıksın, sistemde 10 yıl tamamlanana kadar fon getirilerinden yüzde 15 stopaj kesilir.

BAŞLANGIÇ FONLARININ GETİRİSİ

Zaman zaman başlangıç fonlarının getirisinin düşük olduğundan, mevduat veya para piyasası fonları kadar, kazandırmadığından yakınanlar olduğu görülüyor. Bunun nedeni, başlangıç fonlarının içinde diğer para piyasası fonlarından farklı olarak özel sektör borçlanma araçları bulunmuyor. Özel sektör borçlanma araçlarının getirileri kamu borçlanma araçları ve kira sertifikalarına göre bir nebze daha iyi olsa da riski de biraz daha yüksek olduğu için başlangıç fonlarının portföyüne alınması uygun görülmemiş.

Çünkü yukarıda da bahsedildiği gibi çalışanların herhangi bir şekilde başlangıç fonlarında zararla karşılaşmasının önüne geçilmek istenmiş.

BES yatırımının püf noktaları

1- Bireysel Emeklilik sisteminde emeklilik planınızı yılda dört kez, fon dağılımınızı yılda altı kez değiştirebilirsiniz. BES veya ‘Otomatik Katılım’ ile sisteme girdiğinizde tercih ettiğiniz ilk fon dağılımında kalmayın. Fon dağılımınızı uygun zamanları yakalayarak değiştirin. Çünkü bütün yatırım enstrümanlarının dönemsel hareketleri vardır. Yatırım enstrümanlarının dönemsel olarak yükseleceği zamanı tespit etmeye çalışın. Fon portföyünüzü buna uygun revize edin.

2- Fonlarınızın getirilerini takip edin. Benzer yapıdaki diğer bireysel emeklilik şirketlerinin fonlarıyla kıyaslayın. Fonlarınızın getirilerinden memnun değilseniz bireysel emeklilik şirketinizi de değiştirebilirsiniz. (‘Otomatik Katılım’ kapsamındaki çalışanlar işverenin tercih ettiği bireysel emeklilik şirketiyle çalışmak durumundadırlar.)

3- Ben piyasadan anlamam, takip edemem diyorsanız bu kez fonlarınızın yönetimini portföy yönetim şirketine devredebilirsiniz. Bu talebinizi portföy yönetim şirketine iletmek üzere bireysel emeklilik şirketinize yapabilirsiniz.

Ne yapmalı?

1- 17 kişi çalışanı olan bir işverenim. Benim işyerimde çalışanlar da ‘Otomatik Katılım’ kapsamına giriyor mu? Sisteme girmek İçin ben ne yapmalıyım? M. Kaptan/İSTANBUL

‘Otomatik Katılım’ kapsamında işveren üç açıdan sorumlu tutuluyor: Birincisi, bir bireysel emeklilik şirketiyle sözleşme imzalamak ve çalışanlarını ‘Otomatik Katılım’ kapsamına almak. İkincisi, çalışanların fon tercihlerini almak ve bireysel emeklilik şirketine bildirmek. Üçüncüsü ise, çalışanların ücretinden yüzde 3 katkı payı keserek, bireysel emeklilik şirketine aktarmak.

Diğer taraftan işyerinizde çalışan sayısı 50’den az ama 10 kişiden fazla ise 1/7/2018 tarihinden itibaren ‘Otomatik Katılım’ kapsamında çalışanlarınızı sisteme dahil etmeniz gerekecek. Bunun için de önceden bir bireysel emeklilik şirketiyle sözleşme imzalamalısınız.

2- Ben daha önce bireysel emeklilik şirketine girmiştim. Her ay bireysel emeklilik şirketime kredi kartımdan katkı payı ödüyorum. Yılbaşında çalıştığım şirketin başka bir bireysel emeklilik şirketi için maaşımdan para keseceği söyleniyor. Benim maaşımdan da para kesilecek mi? A.Eliyeşil/İZMİR

Öncelikle sizin bireysel emeklilik şirketiyle daha önce gönüllü olarak yaptığınız sözleşme ile işvereninizin sizin adınıza bireysel emeklilik şirketiyle yaptığı ‘Otomatik Katılım’ sözleşmesi birbirinden bağımsız sözleşmelerdir, işyerinizde çalışan sayısı 50 ve üzerinde ise 1/1/2018 tarihinden itibaren işvereniniz çalışanlarını ‘Otomatik Katılım’ kapsamına almakla yükümlüdür. Bu nedenle işveren önceden bireysel emeklilik sözleşmesi olsun olmasın, çalışanların tamamını sisteme dahil eder ve ücretlerinden yüzde 3 katkı payı keserek bireysel emeklilik şirketine yatırır. Ancak çalışanların iki ay içinde cayma hakkı vardır. Çalışan arzu ederse bireysel emeklilik şirketine bildirimde bulunarak cayma hakkını kullanabilir. Bildirimin bireysel emeklilik şirketine ulaşmasından itibaren cayma hakkı kullanılmış olur. Çalışanın maaşından kesilen katkı payları ile onların getirilerinden oluşan birikimi 10 iş günü içerisinde kendisine ödenir.

3- Fabrikadaki bazı arkadaşlarımız patronun bizden bireysel emeklilik sistemi için para keseceğini ve sonra istesek de bir daha çıkamayacağımızı söylüyorlar. Bu mümkün mü? R. Çalışır/KOCAELİ

‘Otomatik Katılım’ kapsamında çalışanların sisteme dahil edilmesi zorunludur. Ancak işvereni tarafından ‘Otomatik Katılım’ kapsamında bireysel emeklilik sistemine dahil edilen çalışanlar müsteşarlıkça belirlenen belgelerin imzalanması veya onaylanmasını müteakip iki ay içinde cayma hakkına sahiptir. Yani eğer çalışan sistemde kalmak istemez ise cayma süresi içinde bireysel emeklilik şirketine bildirimde bulunarak sistemden ayrılabilir, iki aylık cayma süresi içinde çalışanın hiçbir hak kaybına uğramaması için katkı payları başlangıç fonlarında değerlendirilir. Çalışan isterse iki aylık süreden sonra da istediği herhangi bir tarihte sisteme yatırdığı katkı paylarının ve onların getirilerini alarak sistemden ayrılabilir. Ancak 1.000 TL başlangıç devlet katkısını bir daha hak edemez. Yüzde 25’lik devlet katkılarını alabilmesi de hak ediş sürelerine bağlıdır.

ZEYNEP CANDAN