Yeni teşvik sistemi Doğu’ya istihdam getirdi
Haziran 2012’de uygulamaya giren yeni teşvik sisteminde 6. Bölge için geçerli olan sigorta primi işçi hissesi ve gelir vergisi stopajı desteklerinin süresi 31 Aralık 2013’te doldu. Bu sürede bölgede 11,2 milyar TL’lik yatırnn için teşvik alındı ve 50 bin istihdama kapı açıldı. Mardin, Şırnak ve Bingöl enerji, Şanlıurfa çağrı merkezi, Diyarbakır ise pamuk ipliği üretiminde önemli yatırımlar çekti.
Doğu ve Güneydoğu’ya önemli yatırım avantajları getiren teşvik sistemi, son 1,5 yılda bölgede 11,2 milyar TL’lik yeni yatırımın ve 50 binin üzerinde istihdamın yolunu açtı. Teşvik sistemi ile Mardin, Şırnak ve Bingöl enerji yatırımlarına ev sahipliği yaparken, Şanlıurfa çağrı merkezlerinde, Diyarbakır ise pamuk ipliği üretiminde önemli yatırımlar çekti. Van’da turizm yatınmları patlama yaparken, Çin’in en büyük firmalanndan biri Siirt’te üretim karan aldı.
Son teşvik paketini içeren Bakanlar Kurulu Kararı, 19 Haziran 2012 tarihinde Resmi Gazete’de yayınlanarak yürürlüğe girmişti. Paket ile Türkiye’deki 81 il, sosyo-ekonomik gelişmişlik seviyeleri dikkate alınarak altı bölgeye ayrıldı. Doğu ve Güneydoğu’daki 15 ilden oluşan 6. Bölge’de yatırım yapacak olanlara mevcut desteklerin yanı sıra çalışanların asgari ücretleri üzerinden hesaplanan sigorta primi işçi hissesi desteği ve gelir vergisi stopajı desteği de sağlandı. 31 Aralık 2013 tarihinde sona eren bu ek destekler sayesinde, 6. Bölge’de toplam 11 milyar 179 milyon TL tutarında teşvik belgesi alındı. Yatınmcıların bölgede yeni kuracakları işletmelerde yaratılması öngörülen istihdam ise 50 bin 97 oldu.
Diğer bölgeler ile karşılaştırıldığında 6. Bölge’nin aldığı yatırımın sadece 5. Bölge’dekinden daha yüksek olduğu görülüyor. Fakat 6. Bölge’nin öngörülen istihdamda 1. Bölge’nin ardından ikinci sırayı aldığı dikkati çekiyor. Bu da 6. Bölge’nin daha emek-yoğun yatırımlar çektiği anlamına geliyor. Bu olumlu sonuçlar üzerine hükümet söz konusu iki desteği bir yıl uzatmaya hazırlanıyor. Bölge iş dünyası da “Kalkınmanın sürdürülebilir olması için uzun vadeli teşvikler gerekiyor” fikrinde birleşiyor.
MARDİN’DE HES REKORU
Ekonomi Bakanlığı’nın verilerine göre, 6. Bölge’de en fazla yatmm çeken il 2,9 milyar TL ile Mardin, en çok istihdam alan il ise 13 bin 572 ile Şanlıurfa oldu.
Mardin’in yaürım rekoru kırmasının arkasında üç büyük enerji yatınmı var. Marde Elektrik’in 1,2 milyar TL, Devlet Su İşleri’nin 801 milyon TL ve Bades Elektrik’in 450 milyon TL’lik HES yatınmlan, Mardin’in 6. Bölge’nin tutar bazmda en fazla yatırım çeken ili olmasını sağladı. Son 1,5 yılda 105 teşvik belgesinin verildiği Mardin’de yalnızca bu üç yatırım, toplam yatırım miktarının yüzde 83’ünü oluşturdu.
Bu dönemde Kale Çimento ve Kalekim de teşvik sisteminden faydalanarak Mardin’de yatırım yaptı. Kale Çimento 5 milyon TL’lik bir hazır beton üretim tesisi kurarken, Kalekim ise 3,6 milyon TL yatırımla yapı kimyasalları üretim tesisi kurdu.
ÇAĞRI MERKEZLERİ URFA’DA
1,6 milyar TL’lik yatırım tutan ile Mardin’den sonra ikinci sırada olan Şanlıurfa ise istihdam konusunda 6. Bölge’nin birincisi oldu. 211 teşvik belgesinin alındığı kentte, teşvikli yatırımların 13 bin 572 kişiyeiş olanağı sağlaması planlanıyor. Kentteki teşvikli yatırımların önemli bir kısmını çağrı merkezleri, otelcilik, pamuk ipliği, dokuma giyim ve hazır beton üretimi oluşturuyor. En son 40 milyon TL yatırımla Vodafone Türkiye tarafından 350 kişiyi istihdam edecek bir çağrı merkezi açıldı. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı’nın ALO 170 hattı için de yatırım yeri olarak Şanlıurfa seçildi. CMC îletişim’in 2 bin kişiye, Tempo Iletişim’in 500 kişiye ve Global Bilgi’nin 250 kişiye istihdam sağlayacak çağrı merkezleri yatırımları da teşvik kapsamında Şanlıurfa’da faaliyete geçirilecek.
Bu arada Eti Gıda’nm kentte kuracağı 157 milyon TL’lik bisküvi, gofret ve kraker fabrikası, Pınar Süt’ün 60 milyon TL’lik süt mamülleri fabrikası ile Ordi İplik’in 100 milyon TL’lik pamuk ipliği fabrikası da Şanlıurfa’nın teşvik sistemi ile çektiği önemli yatırımlar olarak kayda geçti.
ENERJİ İLE GÜLEN İLLER
Yatırım aıtarında listenin üçüncü sırasında yer alan Şırnak, 1,4 milyar TL’lik bu tutarın neredeyse tamamını iki büyük elektrik üretimi yatırımı ile sağladı. Ciner Holding bünyesindeki Park Elektrik 593 milyon TL, Global Yatırım Holding’e bağlı Galata Enerji ise 750 milyon TL’lik yatırım için teşvik belgesi aldı. Şırnak’ta yatırım teşvik belgesi alan diğer 26 proje ise gıda, plastik, ve dokuma-giyim sektörlerinde bulunuyor.
6. Bölge’de öne çıkan şehirlerden biri de Bingöl. 1,2 milyar TL’lik teşvikli yatırıma ev sahipliği yapacak Bingöl’de de enerji yatırımları belirleyici oldu. Bu tutarın büyük bölümünü Kalehan Enerji’nin 1 milyar 50 milyon TL’lik HES projesi oluşturdu. Fakat Genç, Kiğı ve Karlıova Belediye-leri’nin altyapı yatırımları ve bazı küçük çaplı gıda yatırımları dışında Bingöl sermaye çekemedi.
DİYARBAKIR’DA PAMUK ÜRETİMİ
Bölgenin en kalabalık kentlerinin başında gelen Diyarbakır’da 167 adet teşvik belgesi alındı ve 1,1 milyar TL’lik yatırım taahhüdünde bulunuldu. Bu yatırımların kente kazandıracağı toplam istihdam 6 bin 156 olacak. Diyarbakır’da teşvik belgesi alan yatırımlar içinde pamuk ipliği üretimi önemli yer tutuyor. Iskur Tekstilin 71 Milyon TL, Ünteks Boyanın 30 milyon TL ve Ezel İplik’in 38 milyon TL’lik pamuk ipliği yatırımı dikkat çekiyor.
Çektiği yatırım miktarı ile Diyarbakır’ın hemen arkasından gelen Muş ise Mardin, Şırnak ve Bingöl gibi enerji şirketlerinin büyük ilgi gösterdiği 6. Bölge kentlerinden biri. Alparslan Enerji’nin 800 milyon TL’lik HES yatırımı, kentin çektiği teşvikli yatırım tutarının yüzde 93’ünü oluşturuyor.
VAN’DA OTEL YATIRIMLARI
Son yıllarda turizm potansiyeli ile gündeme gelen Van’da ise teşvikli otel yatırımlarında patlama yaşandı. Er-Ban Turizm, Van’da 12 milyon TL yatırımla 99 yataklı ve 4 yıldızlı bir otel yapacak. SCF Turizm, 10 milyon TL maliyetle 100 yataklı ve 4 yıldızlı bir otel açacak. Keremoğlu Turizm ve Mirava Turizm ise 4 yıldızlı ve butik otel projeleri için toplamda 10 milyon TL’ye yakın yatırım yapacak. Bu arada kentte Solarvan Enerji’nin güneş pili üretimi için kuracağı tesise 214 milyon TL yatırım yapacağını da ekleyelim. Van’da ilgi gören diğer sektörler ise hazır beton ve asfalt üretimi oldu.
Bölgenin son dönemde yıldızı parlayan kentlerinden olan Batman ise son 1,5 yılda 427 milyon TL’lik teşvikli yatırım çekmeyi başardı. Bu yatırımlar içinde Batman’dan çıkan dünyaca ünlü ressam Ahmet Güneş-tekin’in ailesinin sahip olduğu Güneştekin Grup’un 41,7 milyon TL’lik lamba fabrikası ile Esenkent İnşaat’ın 37 milyon TL’lik 428 yataklı 5 yıldızlı oteli dikkat çekiyor.
SİİRT’E ÇİNLİ GELDİ
Son teşvik sistemi, önemli bir yabancı yatırımı da 6. Bölge’ye çekti. Dünyanın yeni ekonomik devi Çin’in en büyük 100 şirketinden biri olan otobüs üreticisi Zonda, teşvik sisteminden faydalanarak Siirt’te 39 milyon TL yatırımla otobüs üretimi yapacak. Dünyadaki ilk elektrikli otobüs üretimine imza atan Zonda’nın Siirt’te yılda 950 otobüs üretmesi planlanıyor.
Siirt’teki bir diğer dikkat çeken yatırım da Ciner Holding’e bağlı Park Elektrik’in 101 milyon TL değerindeki bakır cevheri yatırımı oldu. 208 milyon TL yatırım çeken Kars’ta TÜ-SİAD Yönetim Kurulu Üyesi Tarkan Kadooğlu’nun sahibi olduğu Kado-oğlu Enerji 27,5 milyon TL’lik HES yatırımına imza attı. 107 milyon TL’lik yatırım çeken İğdır’da ise enerji, eğitim ve otelcilik yatırımları ağırlık taşıyor.
Listenin en altında yer alan ve özel sektörün neredeyse hiç ilgi göstermediği Hakkari ve Ardahan’da ise yatırımın adresi devlet oldu. Son 1,5 yılda Hakkari için 16, Ardahan için ise toplam 6 teşvik belgesi alındı. Taahhüt edilen toplam yatırım miktarı 144 milyon TL’de kaldı. Bu yatırımların 58 milyon TL’sini Gümrük ve Turizm İşletmeleri’nin sınır kapılarındaki iyileştirme projeleri oluşturdu. Ak-me Elektrik Hakkari’de 38 milyon TL’lik HES ve hazır beton üretimi için teşvik belgesi alırken, geri kalan yatırımlar ise küçük ölçekli dokuma-giyim, hazır beton ve mıcır tesislerinden oluştu.
“TEŞVİKLERİN UZATILMASINI BEKLİYORUZ”
6. Bölge’de yatırımcıların en fazla ilgi gösterdiği illerin başında gelen Şanlıurfa’nın Ticaret ve Sanayi Odası Başkanı Eyüp Sabri Ertekin, “Şanlıurfa, 6. Bölge’de enerji yatırımlarından çok özel sektörün doğrudan yatırımlarını çekebilen bir il oldu” diyor. Şimdiye kadar kent olarak ticaret ve üretimde geride kaldıklarını, potansiyellerini açığa çıkaramadıklarını dile getiren Ertekin, “Bundan sonra Şanlıurfa’nın kendini ülke ekonomisinde daha çok göstereceğini düşünüyorum. Bunun için teşvik sisteminin uzatılması ve bölgede kayıt dışı ekonomi ile daha etkin mücadele edilmesi gerekiyor” şeklinde konuşuyor.
Diyarbakır Ticaret ve Sanayi Odası Başkanı Ahmet Sayar da son teşvik sistemi ile gelen yatırımlarla birlikte Diyarbakır ve Urfa’nın Türkiye’nin pamuk üretiminin neredeyse yarısını karşılar hale geldiğine dikkat çekiyor. Yalnızca pamuk ekimi değil, pamuğun işlenmesi ve ürüne dönüşmesini sağlayacak tesislerin de hayata geçirildiğini ifade eden Sayar, “Batı’daki tekstil sektörü, hem pazarlara yakınlık hem de genç nüfus nedeniyle buralara kayıyor. Çözüm süreci kalıcı barışa dönüşürse, beş yıl içinde bölgenin gelirinin 2 katına çıkacağını öngörüyoruz” diye konuşuyor.
Ardahan’ın 6. Bölge illeri içinde teşvikten en az yararlanan il olduğuna dikkat çeken Ardahan Ticaret ve Sanayi Odası Başkanı Çetin Demirci ise şöyle konuşuyor: “Altyapımızdaki eksiklikler yüzünden yatırımcı bize hiç ilgi göstermedi. OSB’mizde tek bir şirket kalmıştı, o da piyasaya borçlarından dolayı batmak üzere. Çalışacak nüfusumuzda da kan kaybı var. Kentteki gençler hızla göç ediyor. Altyapımız düzelmeden, ticareti özendirecek tedbirler alınmadan bu tabloyu tersine çeviremeyiz.”
ARAM EKİN DURAN
