Paylaşılamayan Kırım Neden Önemli?

Ukrayna’nın bir parçası olan özerk Kırım Cumhuriyeti’nde olanlar Kiev’de yaşananlardan çok daha önemli. Rusya ve Ukrayna arasında paylaşılamayan Kırım’ın çekiciliği tarihsel geçmişinden ve stratejik öneminden kaynaklanıyor…

SON zamanlarda herkesin gözü Karadeniz’in kuzeyine, Kırım’a çevrildi. Aylarca Ukrayna’da olup bitenlerle ilgilenen dünya kamuoyu, bu kez hiç beklenmedik gelişmeler nedeniyle ilgisini Kırım Yarımadası’na yöneltti.

Ukrayna’daki gelişmelerden rahatsız olan Rusya, otonom bir cumhuriyet olan Kırım’ın “kaynayan kazan haline gelmesine daha fazla seyirci kalamayacağı”nı gösterdi.

Bize çok yakın olmasına rağmen şimdiye kadar coğrafya derslerinden başka adını pek duymadığımız Kırım, acaba neden bu kadar önemli? Bu yarımada nasıl bir yer? Yaşam biçimiyle, turizmiyle, tarihiyle, endüstriyel etkinlikleriyle birlikte inceleyelim…

Rusya neden burayı istiyor? Amerikan dergisi Forbes’a göre Kırım, Rusya tarihinin ayrılmaz bir parçası. 1850’lerde Fransızlara, İngilizlere ve Osmanlılara karşı savaş vermiş olan Ruslar, yenilmiş olmakla birlikte Kırım Savaşı’nda askerlerinin göstermiş olduğu cesaretle övünüyor. Fakat Rusya’nın Kırım’a olan ilgisi, nostaljik olmaktan çok öteye gidiyor. Ülkenin sıcak denizlerdeki deniz üssü Kırım’ın Sivastopol limanında. Bu üssü de Ukrayna ile yaptığı kiralama anlaşmasıyla 2047’ye kadar kullanma iznine sahip. Üssün kaybedilmesi, Rusya’nın “küresel” askeri gücünün büyük ölçüde sona ermesi anlamına geliyor.

ANLAŞMALAR ÇÖPE

Ukrayna neden burayı istiyor? Kırım, siyasi olarak Ukrayna topraklarına ait. Bölge, yapılan bir oylama ile Ukrayna’nın bir parçası olmayı seçti. Ukraynalılar, yaz tatillerinde Kırım’a gitmeyi seviyor. Hem Sivastopol, hem de başkent Simferopol’de halk Rus yanlısı. Nüfusun yüzde 12’sini oluşturan Tatarlar ise Rus vatandaşı olmayı kabul etmiyorlar. Ukrayna 1994’teki Budapeşte görüşmelerinden sonra nükleer silahlardan vazgeçmeyi kabul etti.

Rusya da Ukrayna’nın toprak bütünlüğüne saygı duyduğunu açıkladı. Bu anlaşmaların şimdi ihlal edilmesi, Rusya’nın 1990’larda nispeten zayıf olduğu dönemlerde yaptığı anlaşmaları bugün geçersiz saydığının bir işareti olacak.

Kırım Muhtar Cumhuriyeti, yarımadanın neredeyse tamamını kapsıyor. Konumu o kadar stratejik ki, tarih boyunca Bulgarlar, Yunanlılar, Hazarlar, Rumlar, Kıpçaklar, Hunlar, Kimmerler, Venedikliler, Cenovalılar, Moğollar, Osmanlılar, Almanlar, bölgede hakimiyet kurmaya çalışan uluslardan birkaçı.

Joseph Stalin hükümeti tarafından Orta Asya’ya sürgüne gönderilen Tatarlar, Sovyetler Birliği’nin çöküşünden sonra bölgeye geri döndüler. Ama yine de çoğunluğu yüzde 58 ile Ruslar, yüzde 24 ile Ukraynalılar oluşturuyor.

Kırım kelimesi Tatarca “krim” sözcüğünden den geliyor. Anlamı “tepe” demek. Karadeniz’in kuzey kıyıları düz olmakla birlikte Kırım’da tepeler, hatta dağlar olduğundan bu ad konmuş.

RUSYA’NIN KİLERİ

Tarım ve turizm, bölgenin en önemli ekonomik etkinliklerinden. Sanayi daha çok kuzeyde toplanmış. Besin maddeleri üretimi, kimyasallar, metal işçiliği, mekanik mühendislik, petrol işleme tesisleri, hem Rusya’nın hem Ukrayna’nın vazgeçemeyeceği zenginlik kaynakları. En önemlisi, tarım ürünlerinin ekonomide yüzde 60’tan fazla yer tutması. Donmuş toprakları tarıma elverişli olmayan Rusya ve Ukrayna’nın Kırım’ı besin ambarı olarak görmesi çok doğal.

Tahıl ürünleri, her tür sebzecilik, bahçecilik, üzüm bağları, yaz ortalaması 28 derece olan Kırım’da çok yaygın. Hayvancılık ve tavukçuluk da iklim için son derece uygun. Tuz, porfir, kireç taşı ve demir cevheri de bölgede bulunan zengin madenlerden.

Turizm, 19’uncu yüzyılın ikinci yarısında önem kazandı. 20’nci yüzyılın başında yapılan villalar, oteller, daçalar bugün hala aynen korunuyor.

Rusya’nın her yerinden gelen yerli turistlere daha sonra yabancılar da eklendi. Kırım’ın ünlü efsaneleri de turistlerin bölgeye akm etmesinde rol oynadı. Ama asıl sebep, havasının temizliği, iklimin ılıman olması ve sularıyla çamurunun şifa kaynağı olarak kabul edilmesiydi.

Kırım’ı ziyaret eden yüz binlerce Rus turistin büyük çoğunluğu, buraya sağlık için geliyor. National Geographic dergisine göre Kırım, 2013’te en çok tercih edilen 20 turistik noktadan biri oldu.

Paçalar diyarı Kırım

Bugün Kırım denince akla, ünlü daçaları geliyor. Ruslar, mevsimlik, ikinci evlerine “daça” adını veriyor. Elbette ki Rusya’nın her yerinde daçalar var. Ama Kırım’dakiler başka.

Daçalar, bir ailenin yaşayabileceği büyüklükte kulübeler. Daha çok yazlık olarak kullanılıyorlar. Kiraya verildiği takdirde çoğu aile için ikinci bir gelir kapısı. Rusya’da herkes, istediği yere ev inşa edemediği için daçalar oldukça gözde. Ancak yasalar, bu kulübelerin 25 metrekareden daha geniş yapılmasına izin vermiyor.

Fakat inşaat ustaları işin kolayını bulmuş. Kulübenin üzerine büyük bir çatı yaparak çatı arasını ikinci bir kat haline getiriyorlar. Bahçesiyle birlikte daçaların genişliği en fazla 60 metrekareyi buluyor. 1980’lerden sonra yasalar biraz gevşetilmiş ve biraz daha geniş daçalar inşa edilmiş. İstatistikler, Rus ailelerin yüzde 50’sinin daçaları olduğunu ortaya koyuyor. Hatta Kuzey Amerika’ya göç eden Ruslar, bu alışkanlıklarını yeni dünyada da devam ettirmiş ve Amerika’da da daçalar inşa etmişler.

Daça, Rusçada “verilen bir şey” anlamına geliyor. Ne de olsa, Rus hükümetinin halka verdiği bir imkan. İlk daçanın, Rusya’yı, Avrupa’nın büyük güçleri arasına sokan reformcu çarı Deli Petro’ya ait olduğunu söylemeye gerek yok [Genç okurlarımız için, “deli” sıfatının aslında “büyük” anlamında kullanıldığını hatırlatalım].

ALEV RİGEL