Yeni Yatırım Alanı; Süs Taşları Madenciliği

Türkiye yepyeni, pırıltılı bir girişim sahası ile tanışıyor. Süs taşları cenneti Türkiye, bu alanda maden işletmesi kuracak yatırımcıları, taş kesimi yapacak atölyeleri ve bu işlenmiş taşları yurt içi ve yurt dışına pazarlayacak ihracatçıları bekliyor. Süs taşları konusundaki potansiyelin kullanılmasıyla birlikte birkaç yılda en az 1 milyar dolarlık bir eko sistemin ortaya çıkması mümkün. Sektörün orta vadede istihdam potansiyeli ise yaklaşık 120 bin kişi olarak tahmin ediliyor.

Daha çok kömür, bor, mermer gibi madenleri ile gündeme gelsede, az kişi tarafından biliniyor olsa da aslında Türkiye, tam anlamıyla bir doğal taş cenneti…

Yarı kıymetli taşlar diğer bir ifadeyle süs taşları açısından Türkiye oldukça büyük bir potansiyele sahip olmasına karşın, elindeki bu potansiyeli ne yazık ki yeterince girişime dönüştürebilmiş değiliz. Özellikle mücevher yapımında kullanılan süs taşları, artık güzellik sektöründen sağlık turizmine kadar geniş bir kullanım alanına sahip.

Bugün spa’larda rahatlama amacıyla kullanılan bu taşlar, aynı şekilde şifalı taş olarak da biliniyor ve pek çok alternatif tıp yönteminde tercih ediliyor. Yapılan araştırmalar minerallerin, doğal taşların, sanayi, kuyumculuk ve dekoratif olarak kullanımının dünyada her yıl yüzde 15 ile yüzde 35 arasında arttığını gösteriyor.

EL DEĞMEMİŞ BİR VAHA

Çoğu ülke için önemli bir iş sahası olan süs taşı işletmeciliği ve işlemeciliği, girişimciler için henüz el atılmamış bir vaha gibi. Zira süs taşı madenciliğinin yeterince gelişmediği Türkiye’de, şu anda kayıtlı resmi olarak çalışan Balıkesir, Eskişehir, Muğla ve Erzurum’da olmak üzere dört adet işletme bulunuyor.

Bu sayı göz önüne alındığında potansiyelin henüz yüzde l’inin bile kullanılmadığını söylemek mümkün. Türkiye’nin hemen her bölgesinde bir süs taşına rastlanabiliyor. Türkiye genelinde yaklaşık 72 çeşit taş olduğu ve ticari olarak işlenebilecek taşların sayısının ise yaklaşık 15 adet olduğu ifade ediliyor.

TAŞI ALTIN GİBİ İLLER

Bu taşların hemen hepsi ocaklarla işlenebilecek boyutta. Süs taşları açısından ise en zengin iller Eskişehir, Ankara, Erzurum ve Balıkesir. Ankara’da agat, Balıkesir’de ametist, Erzurum’da oltu, Yozgat’ta morganit, topaz, Eskişehir’de ise kalsedon taşı en fazla bulunan taşlar arasında yer alıyor.

Hindistan’da yalnızca taş kesme işinde 1.2 milyon kişi istihdam edilirken, Türkiye’de henüz bu rakamın 100’lerle ifade edildiği belirtiliyor.

Türkiye’nin değerli ve yarı değerli taş ithalatı 30 milyon dolar civarında. Yarı değerli taş ihracatının ise 1 milyon dolar olduğu ifade ediliyor. Türkiye’nin oturduğu yerin altında tam anlamıyla işlenmemiş bir cevher yatıyor. Zira süs taşı çıkarabilecek işletmelerin, bu konuda işleme yapacak atölyelerin kurulmasıyla birlikte 1 miyar dolarlık yeni bir ekonomi yaratılabileceği ifade ediliyor. Bu ekonominin en az 120 bin yeni istihdam yaratma potansiyeli var.

ÖNCÜ ÜLKELER

İstanbul Değerli Maden ve Mücevher ihracatçıları Birliği Başkanı Ayhan Güner, süs taşları pa-zannın en büyük oyunculanndan biri olan Brezilya’nın süs taşı işlemeciliğinde oldukça ileri noktada olduğunu belirtiyor. Türkiye’den işlenmeden ihraç edilen süs taşının kilogram fiyatının yaklaşık bin dolar olduğunu söyleyen Güner, “Brezilya ise bu taşları işleyerek, 15-20 bin dolardan satıyor” diyor. Hindistan’ın sadece bir kentinde 700 bin kişinin taş kestiğine, ülke genelinde toplam 1 milyon 200 bin kişinin bu sektörde istihdam edildiğine dikkat çeken Güner, şöyle devam ediyor:

“iki bin kişinin bir arada çalıştığı atölyeler var. Türkiye’de maalesef böyle bir sektör oluşmadı. Türkiye’nin yaptığı süs taşı ihracatı 1 milyon doları bile bulmuyor. Süs taşında dünyada belli bir standart var. Üreticilerin bu konuda bilinçlendirilmesi çok önemli.”

BİLGİ BİRİKİMİ ÇOK AZ

Türkiye’de pek çok yerden taş çıksa da bunların çoğunun Madencilik Kanunu’na aykırı olarak yapıldığına dikkat çeken Türkiye Gemoloji Derneği Başkanı Vejdi Ziyansız, ormanın içinde kazı yapıp, hiçbir bilimsel veriye dayanmadan taş çıkaran kayıt dışı işletmelerin olduğunu ifade ediyor.

Aydın’ın Çine ilçesinde kuvarsit ocaklarının olduğunu söyleyen Ziyansız, bu ocaklardan çıkarılan kuvarsitin tonunun 200 dolar olduğunu belirterek, şöyle devam ediyor:

“Bu ocakların içindeki çatlaklardan kristaller çıkıyor. Bu kristallerin kilogramı afaki fiyatlardan satılıyor. Çünkü işletmeler fiyat konusunda bilgi sahibi değil. Türkiye’deki süs taşı madenciliğinin ciddi bir gelir olduğunu bilen Brezilya gibi bu konuda ciddi girdiler yaratabilecek madencimiz ve yatırımcımız yok. Bu sektöre oldukça uzak kalmışız. Osmanlı, bir zamanlar Avrupa’nın süs taşı işleme merkeziydi. Taşlara isim verecek kadar bu konuya hakimmiş. Bu taşlar işleyen ustaların bu ülkeden gitmesiyle, bu pazar yavaş yavaş yok olmuş.”

BU ‘TAŞ’IN ALTINA ELİNİZİ NASIL SOKACAKSINIZ?

İLK ADIM: Bir süs taşı madeni işletmek için öncelikle Enerji Bakanlığı Maden İşleri Genel Müdürlüğtfnden arama ruhsatı almak gerekiyor. Bunun için müdürlüğe buna dair bir dilekçe yazılıyor.

RUHSAT DURUMU: Müdürlük kısa bir süre sonra o arazinin ruhsatlı olup olmadığına dair yanıt veriyor.

RUHSATIN BEDELİ: Jeoloji mühendisleri tarafından arama ruhsatı hazırlanıyor. Bakanlıktan üç yıllık arama ruhsatı alınıyor, işletme hektarına göre hektar başına

500 lira ödeniyor.

BAŞLAYABİLİRSİNİZ: Bu ruhsatla birlikte yıllık üç ton taşı arama, inceleme, analiz etme hakkına sahip olunuyor.

REZERV YETERLİ Mİ?: Rezerv yeterli görüldüğü anda, işletme ruhsatı için başvuru yapılıyor.

BAKANLIĞA KATKI PAYI: İşletme ruhsatı için bakanlığa her yıl üretimin binde 51 kadar katkı payı ödeniyor.

ÇED RAPORU: Süs taşı arama, çevreye en az zarar veren maden sınıfına girdiği için ÇED raporu rahatlıkla hazırlanabiliyor. Raporun bin ile 2 bin TL arasında masrafı bulunuyor.

TAŞ TOPLAMAK KOLAY: Türkiye’deki çoğu süs taşı yüzeyde bulunduğu için genelde taş toplamada civar köylerdeki işçiler tercih ediliyor. Bir işçi günde ortalama 200 kilogram taş toplayabiliyor.

YERİNDE YATIRIM: Ancak daha derinlerde yapılacak araştırmalar için kazıcı ve kinci makinelere ihtiyaç var. Bu makineler İzmirli bir firma tarafından satışa sunuluyor. Makinelerin fiyatı ise ortalama 250 bin dolar.

HAM VE İŞLENMİŞ TAŞ: Süs taşlarının ham haliyle işlenmiş hali arasındaki maliyet farkı oldukça fazla. Örneğin, kalsedon taşının ham halinin kilogramı 25 ile 50 dolar arasında satılıyor. Aynı taşın işlenmiş haldeki kilogram başına satış fiyatı ise bin ile 2 bin 500 dolar arasında değişiyor. 3 kilogram ham taştan bir kilogram işlenmiş taş elde edilebiliyor.

YATIRIM MALİYETİ: Bu nedenle için işleme atölyesi kurulması gerekiyor. Bu ”Z£~ atölyenin yatırım maliyeti üretmek istediğiniz taş miktarına göre değişiyor. Bir işçi ve bir makineyle kurulabilecek bir atölyenin ortalama maliyeti 15 bin dolar. Bu yatırım maliyeti kurulacak işletmenin boyutuna göre 200 bin TLye kadar çıkıyor. En mikro boyutta kurulacak bir atölye yıllık ortalama 60 bin TL ciro elde edebileceği ifade ediliyor.

KÜMELENME ÖNERİLİYOR

Bu konuda yapılabilecek girişimin ilk adımını atölye kurmak oluşturuyor. Kars Valiliği ve Sarıkamış Kaymakamlığı’nın ayrı ayrı atölyeler kurduğunu söyleyen Ziyansız, şu an kalibrasyon yapabilen ve saatte 300 adet istenilen formda taş kopyalayabilen ve bunları parlatan, bunların üzerinde figür işleyen iki adet atölye olduğunu belirtiyor. Ziyansız, bu atölyelerin 250 bin lira civarında kurulum, yaklaşık 10 bin dolar da makine yatırımı maliyeti olduğunu ifade ederek ancak bu atölyelerin en büyük eksikliğinin nitelikli eleman bulma konusunda yaşanan sorunlar noktasında çıktığını kaydediyor.

Bu konuda bir kümelenme modelinin oluşturulması gerektiğine dikkat çeken Ziyansız, aynı Çin’deki gibi, bir köyde 10 küçük ve bir adet mastır atölye ile üretici köyler kunı-labileceğini belirtiyor.

YENİ BİR EKO SİSTEM

Hindistan’ın süs taşı ve pırlanta taş konusunda yıllık 28 milyar dolar ihracatı olduğunu söyleyen Ayhan Güner, Türkiye’nin potansiyelini kullanması halinde sadece süs taşlarından yıllık en az 1 milyar dolarlık ekonomi yaratacağını ve bu sektörde 120 bin kişinin istihdam edileceğini bildiriyor. Güner, Hindistan’ın hammaddeyi dışarıdan temin ettiğini, Türkiye’nin ise kendisinin hammaddeye sahip olduğunu ifade ediyor.

Türkiye’de yapılan kazı çalışmaları sonucunda yakut taşı, pembe zümrüt, elmas gibi taşların bulgularına rastlandığını ifade eden Ziyansız ise şunları söylüyor:

“Yozgat Sorgun’da morganit yani pembe zümrüt bulunuyor. Bu taş oldukça değerlidir. Birkaç ay önce Malatya’da yakut taşı bulundu, MTA’nın yapmış olduğu çalışmalarda ise Antakya, Manavgat ve Uşak’ta elmas bulgulan var. De Beers 9 Eylül Üniversitesi ile ortak bir çalışma yaptı. Yaklaşık 1,5 yıldır Türkiye’de elmas arama çalışmaları yapıyorlar. Bizim bu konuya daha fazla eğilmemiz gerekiyor.”

İHRACAT POTANSİYELİ

ABD kıymetli ve yarı kıymetli taş tüketicisi olarak dünyanın en büyük pazarı konumunda. Bunu başta Almanya olmak üzere diğer Avrupa ülkeleri ile Japonya ve İsrail takip ediyor. Süs taşları en fazla Afrika, Asya ve Güney Amerika ülkelerinden hammadde şeklinde ithal ediliyor.

Kıymetli ve yarı kıymetli doğal taşları üretip genellikle ham olarak ihraç eden belli başlı ülkeler ise Botsvana, Kongo, Angola, Namibya, Afganistan, Hindistan, Rusya, Sri Lanka, Burma, Brezilya, Kolombiya ve Meksika. Hindistan dünyanın en büyük taş işleyicisi konumunda. İtalya’da ise süs taşları özellikle aksesuar ve bijuteri alanında kullanılıyor.

Türkiye’de, kuyumculukta kullanılan kesilmiş ve parlatılmış taşların tamamı yurt dışından temin ediliyor. Elmas ve kıymetli taşları kesme ve parlatma işlemleri, dünyada Belçika, İsrail, ABD, Hindistan, Tayland, Çin, Rusya gibi belli başlı merkezlerde yapılıyor.

Vejdi Ziyansız, Türkiye’de bulunmayan taşların da ülkeye getirilip işlendikten sonra tekrar satışının da mümkün olduğunu söylüyor.

HİNDİSTAN NASIL BAŞARDI?   

Değerli taş işletme ve işlemeciliğinde özellikle Hindistan bir başarı örneği olarak karşımıza çıkıyor. Hindistan, 15 yıl öncesine kadar, dünya elmas pazarında, küçük bir kesim merkezi olmaktan öteye geçememişken, hükümetin sektörü destekleme kararı almasından sonra, ülkenin işlenmiş taş ihracatı yılda 4.2 milyar dolardan, 28.2 milyar dolara ulaşma başarısını gösterdi.

Hindistan hükümeti, işlenmiş elmas ihracatı yapan üreticilerin, ham elmas stoklarını yenilemek amacıyla yaptıkları ithalatları, gümrük ve diğer vergilerden muaf tuttu. Bu alanda büyüyen şirketlere finansman sağlaması için bankaları cesaretlendirdi, bu şirketlerin ihracat satışlarından elde ettikleri kazançları vergiden muaf tuttu. Ülkenin mücevher ve kıymetli taş ihracatı, toplam ihracatının yüzde 17sine yaklaştı.

OBSİDYEN CENNETİ KARS

Son yıllarda süs taşı işlemeciliğine yönelik olarak özellikle yerel yönetimler tarafından eğitim seferberliği başlatılmış durumda. Zira sektörün en büyük sorununun nitelikli eleman bulma konusunda yaşandığı ifade ediliyor.

Bu anlamda Kars Valiliği ve Kars Kültür ve Turizm Altyapı Hizmet Birliği, ortaklaşa başlattıkları kurslarda özellikle kadınlara yönelik olarak obsidyen taşının işlenmesi üzerine eğitimler veriyor. Bugüne kadar 45 kadına bu konuda eğitim verildi. Eğitimlerin tamamlanmasının ardından mikro kredi ile kadınlara kendi atölyelerini kurma imkânı verilecek ve bu atölyelerde işlenen taşların takı, hediyelik eşya gibi alanlarda satışı sağlanacak.

Kars Valiliği yetkilileri, yarı kıymetli taş olarak bilinen obsidyenin, özellikle gümüş ile işlendiğinde mücevher olarak kullanılabileceğini ve bu taşın ormanlık alanlarda çok kolay bulunabileceğini belirtiyor. Obsidyen taşı Kars’ta, Kars Kaymakamlığı tarafından çıkarılıyor. Şu an için bölgede herhangi bir taş çıkarma konusunda faaliyet gösteren bir işletme bulunmuyor. Bölgede en az 100 yıllık obsidyen taşı rezervi bulunduğu ifade ediliyor.

ALTINOVA’NIN BEKLENTİSİ

Ayvalık’ın Altınova beldesi ise doğal taşlar açısından en zengin bölgelerden biri. Bölgede ağırlıklı olarak, kalsedon, helyotrop, jasper, akik (agat) ve Opel taşları bulunuyor. Bu taşların işlenmesi konusunda eğitim çalışmalarına başladıklarını söyleyen Altınova Belediye Başkanı Asım Sürer, bu taşların belediye tarafından çıkarıldığını ve daha sonra atölyelerde işlendiğini ifade ediyor. Ardından bu taşların satışa sunulduğunu belirten Sürer, şöyle devam ediyor:

“Bu atölyelerde daha çok kadınlara yönelik eğitimler veriyoruz. Ancak imkanlar çok yetersiz. Gemoloji Derneği’nin yaptığı çalışmalara göre, bu taşlar konusunda bölge neredeyse sınırsız bir rezerve sahip. Ancak yılda çıkarılan taş tonajı bir ton bile değil. Belediye olarak yeni makineler alarak taş arama ve işleme çalışmalarına başlayacağız. Bu taşlar gümüş ile işlendiğinde 40 ile 70 lira arasında alıcı bulabiliyor. Maalesef henüz bir ihracatımız yok. Bölgeye yatırımcı bekliyoruz.”

HER EV BİR ATÖLYE

Bu konuda diğer bir girişim yapan ilçelerden biri de Ankara’nın Çubuk ilçesi. Çubuk ilçesinde bol miktarda akik taşı olarak da bilinen agat çıkıyor. Bu konuda Çubuk Belediyesi ve Çubuk Platformu ortaklaşa bir proje başlatmış durumda. Agat taşının işlenmesi konusunda tŞ-KUR ile bir proje başlattıklarını belirten Çubuk Platformu Yönetim Kurulu Üyesi Ahmet Yalçın, “Bedensel engelli vatandaşlarımıza yönelik başlattığımız bu projede agat taşının işlenmesine yönelik eğitimler veriliyor” diyor.

Agat taşının en değerli cinslerinden birinin Çubuk Ilçesi’nde çıktığına dikkat çeken Yalçın, genelde yüzeyde bulunan bu taşın çıkarılmasının da son derece kolay olduğunu ifade ediyor. Taşın yağmurlarla birlikte tekrar yüzeye çıktığını belirten Yalçın, bu konuda yatırım beklediklerini de sözlerine ekliyor. ‘Her ev bir atölye’ adıyla bir proje başlattıklarını söyleyen Yalçın, şöyle devam ediyor:

“Biz süs taşlarını bir sektör haline getirmeyi hedefliyoruz. Bunun için kesme, işleme ve parlatma makineleri alacağız. Yoksul ailelere bu makineleri dağıtacağız. Onlar da bu makinelerle taşları işleyecek. Bu taş işlenmemiş haliyle kilogramı 10-15 dolara satıyor. Ancak gümüşle birleştikten sonra 400 dolara kadar çıkabiliyor. Hedefimiz ihracat yapmak.”

OLTU’YA RAKİP ÇIKTI

Erzurum’un Oltu ilçesinde 1975 yılından beri çıkarılan Oltu taşı, özellikle süs eşyalarl, takı ve tespih yapımında kullanılıyor.

O zamandan bu yana da bölge insanına oltu taşı konusunda eğitim veren Erzurum Halk Eğitim Merkezi’nin Genel Müdürü Nuri Alkan, yaklaşık 18 kişilik sınıflarda verilen 744 saatlik bir eğitimle Oltu taşının ekonomik değere dönüştüğünü söylüyor. Bölge insanı için ciddi bir geçim kaynağı olduğunu belirten Alkan, bu taşın ince damarlı madenlerden çıktığını bu nedenle şirketlerin bu alana girmediklerini ifade ediyor.

ilçede dört ustanın bu taşı ilkel yöntemlerle çıkarmaya çalıştığını aktaran Alkan, “Rezervde problem yok ama şirketler ince damarlı bu madenin çıkarılmasına yanaşmıyor. Maliyet hesabı nedeniyle ilgi göstermiyorlar fakat işlendiğinde ciddi bir alıcı kitlesi olduğu ise kesin” diyor.

Bir süre önce değerli maden kategorisine alındığını ifade eden Alkan, mevcut atölyelere eleman sağladıklarını dile getiriyor. Oltu taşının insanlara pozitif enerji ve mutluluk verdiğini, strese iyi geldiğini anlatan Alkan, şu an en büyük sıkıntının Gürcistan’dan gelen Oltu taşı benzeri taşlar olduğunu aktarıyor. Oltu taşıyla yapılan bir tespihin 60 liraya işlendiğini fakat Gürcistan’dan gelen taşın dizili olarak 3 liraya geldiğini aktaran Alkan, bunun Oltu taşı atölyeleri için ciddi bir sıkıntılar yaratacağını söylüyor.

Burcu Tuvay