2019’da Ücretlere Yapılacak Zam Oranları ve Yeni İK Politikaları
Ekonomik dalgalanmalar kurumsal şirketlerin insan kaynakları politikalarında yeni düzenlemeler yapmasına yol açtı. 2019’da ücretlere yapılacak zam oranları, yeni İK politikaları ve prim uygulamalarını mercek altına aldık…
2019 Zam ve İstihdam Beklentileri
PERYÖN Türkiye İnsan Yönetimi Derneği ve KPMG Türkiye tarafından perakende, profesyonel hizmetler, otomotiv, endüstriyel üretim, ilaç gibi 20’den fazla sektörden 100’ü aşkın şirketin katılımıyla gerçekleştirilen 2019 Ücret Araştırması, kurumların 2019 zam karnelerini belirledi. Araştırmaya göre, 2019’da beklenen zam ortalaması yüzde 16. Bu rakam son iki yılla kıyaslandığında dikkate değer bir artış ortaya koyuyor. 2019 için öngörülen enflasyon oranı da rakamlar üzerinde etkili. Geriye dönük iki yılın oranlarına dikkat çekilen araştırmaya göre, 2017 yılında ortalama yüzde 9.6 ücret artışı bütçelenirken, gerçekleşen oran ortalama yüzde 11.2 olmuştu. 2018 yılında ise, bütçelenen ücret artış oranı vüzdc 8-9 iken, artış yüzde 10.8 olarak listelenmişti.
Unvan bazında ücret artış oranlarına bakıldığında ise, tüm unvanlarda geçen seneye kıyasla dikkate değer bir artış görülüyor. Toplam ücretlendirme paketinin önemli bir başlığı olan ikramiye ve prim uygulamaları incelendiğinde, araştırmaya katılan şirketlerin yarısı mevcut sistemlerinde bir değişiklik yapmayacağını ifade ederken, katılımcıların yüzde 20.9’u böyle bir uygulamalarının olmadığını belirtiyor. İkramiye ve prim uygulamasında kesintiye gidecek kurum sayısının düşük olması da araştırmanın dikkat çeken diğer sonuçları arasında.
KUR DALGALANMALARI ETKİLİ
Kurumların 2019 için olumlu bir tutum sergilediğini anlatan PERYÖN Yönetim Kurulu Başkanı Berna Öztınaz,
“Önceki yıllardan farklı olarak ekonomik verilere bağlı ücret artış frekanslarının ve oranlarının değişim gösterebileceği öngörülüyor. Şirketlerin faaliyet gösterdikleri sektör, şirket yapısı ve ülke ekonomisindeki gelişmeler ile küresel ekonomideki dalgalanmalar da ücret artış politikalarını etkileyen faktörler arasında. Bazı şirketler yıllık toplam ücret artış oranım ikiye bölerek, bazıları ise ek enflasyon artışı yaparak 2019 enflasyon ile mücadele hareketlerini belirleyecek. Şirketler yıl ortasından sonra gerçekleşen ekonomik gelişmelerde dümeni hızlı çevirmekten imtina edip, ücrctler konusunda daha temkinli bir yönetim yaklaşımı sergileyebilir” diyor.
Çalışan bağlılığını öncelikleri arasına alan şirketlerin bütçeledikleri artışın altına inmeyeceğini tahmin ettiklerini de ifade eden Öztmaz şunları aktarıyor: “Ücret artış oranlarını 2019 yılında en çok etkileyecek unsurların enflasyon baskısı ile döviz kurlarındaki dalgalanmalar olacağı aşikar. Bu nedenle gerçekleşecek ücret artışlarında herhangi bir değişiklik olup olmayacağını önümüzdeki yılın raporunda hep birlikte göreceğiz.”
ZAMLAR YILIN İLK ÇEYREĞİNDE
Araştırmadan çıkan bir diğer veri de zam oranlarının zamanlaması. Araştırma sonuçları, tek frekans halinde gerçekleşecek zamların yılın ilk çeyreğinde maaşlara yansıyacağını ortaya koyuyor. Kuramların yüzde 75’i 2019 zammını Ocak-Mart ayında yapmayı planlıyor. Yüzde 15’i Nisan-Haziran, yüzde 7’si Temmuz-Eylül ve yüzde 3’ü de Ekim-Aralık arasında zam yapacak. 2017’de kuramların yüzde 79’unun ve 2018 yılında ise 72.6’sımn zammı ilk çeyrekte yapmayı tercih ettiğini anlatan Öztınaz, “Önceki yıllardan farklı olarak bu yıl çalışan bağlılığını göz önünde bulunduran şirketlerin bir enflasyon düzenlemesi yapması söz konusu olabilir” diyor.
PERFORMANS PRİMİ ARTIYOR
Çalışanlara sunulan yan haklarda ilk sırayı, geçen sene olduğu gibi bu yıl da yüzde 69 ile sağlık sigortası alıyor. İkinci sırada kendine yer bulan şirket aracı ise geçen sene yüzde 51.58 gibi bir orana sahipken bu yıl yüzde 61.8’e yükselmiş durumda. Ancak araştırma, 2019 yılında döviz kurlarındaki dalgalanmaların devam etmesi durumunda, şirketlerin çalışanlarına yan hak olarak leasing maliyetleri yüksek araç tahsis etmek yerine düşük maliyetli yan haklara yöneleceğini öngörüyor. 2018 yılında yüzde 45.6, 2017 yılında ise yüzde 42.9 olarak gerçekleşen kısa dönemli teşvik/performans primi de geçen yıllara oranla artış göstermeye devam ederek payını yüzde 53.6’ya çıkarıyor. Rapor, yan hakların şirket maliyetlerine etkisini dikkate alarak artış bütçelemeyen şirketlerin oranının bu yıl da arttığını ortaya koyuyor. Geçen sene değişiklik olmayacağını ifade eden şirketlerin oranı yüzde 61 iken 2019 yılı için bu oran yüzde 67’ye yükselmiş durumda. Yan hak uygulaması olmadığını söyleyen kuramların oranı ise bu sene yüzde 7’den yüzde 10’a yükselmiş durumda.
BEKLENTİ YÜZDE 22’YE ÇIKTI
İnsan kaynakları ve yönetim danışmanlığı firması Mercer, iş dünyasındaki ücret ile yan haklarda genel eğilim ve uygulamaları ortaya koyan “2019 Ücret ve Yan Haklar Araştırması”nın sonuçlarını açıkladı. Yılsonu enflasyon tahminlerinin artmasıyla beraber güncellenen araştırmaya göre, özel sektörün Eylül 2018’de yüzde 16 olarak öngördüğü 2019 ücret artış oranı beklentisi, Ekim 2018 itibariyle ortalama yüzde 22 olarak belirlendi. Ücret artışı oranlarının yanı sıra yan haklar konusunda da araştırmanın sonuçları dikkat çekici. Araştırmaya katılan şirketler, 2019 yılında özellikle şirket araçları politikalarını gözden geçiriyor.
385 firmanın katıldığı araştırmaya göre, enflasyon beklentisi ile birlikte ücret artışı beklentisi de arttı. Türkiye’den hızlı tüketim ürünleri, perakende, dayanıklı ürünler, enerji, teknoloji, ilaç, kimya ve kağıt, hizmet, üretim, lojistik, sigorta gibi farklı sektörlerden, ağırlıklı olarak uluslararası firmaların katılımı ile gerçekleşen araştırmanın sonuçlarına göre, emek yoğun sektörlerde ücret artışı daha yüksek olacak. Araştırmanın sektörel dağılımına bakıldığında madencilik ve metal yüzde 28, otomotiv yan sanayi yüzde 26, enerji yüzde 26, üretim yüzde 24 ve lojistik yüzde 23 ile Türkiye ortalamasının üstünde ücret artış beklentisi olan sektörler olarak karşımıza çıkıyor.
2019’DA EK İSTİHDAM
2019 Ücret ve Yan Haklar Araştırmasının sonuçlarına göre, 2019 yılında firmaların yüzde 50’lik bir bölümü çalışan sayısını artırmayı düşünüyor. Yüzde 46’lık bölümü ise, çalışan sayısında artış ya da bir eksilme olmayacağını belirtiyor. Ekonomideki dalgalanmalara rağmen, son iki yıl ile karşılaştırıldığında bu oranlarda 2019’da belirgin farklar olmaması da dikkat çekiyor. Şirketlerin yüzde 40’i 2018 içerisinde çalışanlarına yüksek enflasyon ve devalüasyon nedeniyle ek ücret artışı gerçekleştirdiğini veya gerçekleştireceğini belirtiyor. Ek ücret artışı gerçekleştiren şirketlerin yüzde 85’i bunu belli bir yüzde oranında artış sağlayarak, yüzde 15’i ise toplu bir sabit ödeme gerçekleştirerek yapacağını söylüyor.
Araştırma sonuçlarına göre, firmaların yüzde 15’i esnek yan haklar programlarını yapılandırıyor. Bu programı uygulayan şirketlerin yüzde 12’si çalışanlarına ücretten kesinti ile bütçe üretme imkanı vererek avantajlı fiyatlardan ve muafiyetlerden faydalanma olanağı sunuyor. Şirketlerin yüzde 7’si ise ek bütçe ile yan haklar programlarına yatırım yapıyor. Araştırmaya göre, firmaların yüzde 20’si fabrika lıattındaki saha çalışanlarını da yan haklar programına dahil ediyor.
KADIN İSTİHDAMI ARTIYOR
Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK) Ağustos 2018 ve Türkiye İş Kurumu (İŞKUR) Eylül 2018 verilerinin değerlendirildiği TEPAV İstihdam İzleme Bülteni’ne göre, Ağustos 2018’de Ağustos 2017’ye göre 4/a sigortalı çalışan sayısında toplamda 218 bin artış olurken, Temmuz 2018’e göre 110 bin düşüş gerçekleşti. Sigortalı kadın çalışan sayısı 292 bin artarken, sigortalı erkek çalışan sayısı 74 bin azaldı. Ocak-Ağustos 2018 döneminde bir önceki yılın aynı ayma göre istihdam artışında daralma görüldü. Ağustos 2018’de istihdamda görülen daralma, erkek çalışan sayısının Ağustos 2017’ye göre azalmasından kaynaklandı. Sigortalı ücretli çalışan sayısı en fazla artan sektör 131 bin artışla insan sağlığı hizmetleri sektörü oldu. Bu sektörü 68 bin artışla kamu yönetimi ve savunma, zorunlu sosyal güvenlik sektörü, 51 bin artışla eğitim sektörü, 33 bin artışla konaklama ve 24 bin artışla büro yönetimi, büro desteği faaliyetleri sektörü takip etti. Sigortalı ücretli çalışan sayısı son bir yılda en fazla artan il 32 bin artışla Antalya oldu. Antalya’yı 18 bin artışla Ankara, 17 bin artışla Kocaeli, 16 bin artışla İzmir ve 13 bin artışla Konya takip etti.
ARAÇ POLİTİKASI
Şirket aracı politikaları da gözden geçiriliyor. Türkiye’de her gün yaklaşık 400 bin araç iş sebebiyle kiralık olarak kullanılıyor. Araştırmaya katılan firmaların yüzde 38’i şirketin sağladığı aracın modelini değiştirmeyi düşünüyor.
Firmaların yüzde 18’i ise araçları satın almayı düşünürken, yüzde 31’inin ise servis güzergahlarını birleştirme veya ana hatlara servis koyma gibi planları bulunuyor. Firmaların yüzde 10’u şirket araçlarında bir üst veya bir alt modeli seçme imkanı sunuyor. Mevcut segmentteki araçlardan model seçme imkanı veren firmaların oranı ise yüzde 41. Şirket aracı yerine, araç yardımı ödemesi alma opsiyonu-nu çalışanlarına sunan şirketlerin oranı da yüzde 22. Şirketlerin yüzde 45’i servis sağlayamadıkları çalışanlarına akbil veriyor.
TAMAMLAYICI SİGORTALAR
2019 Ücret ve Yan Haklar Araştırması’nın sonuçlarına göre, yan haklarda yeni bir kalem olarak sunulan tamamlayıcı sağlık sigortaları tercih ediliyor. Çalışanların yüzde 30’u tamamlayıcı sağlık sigortalarını tercih ederken, firmaların yüzde 77’si çalışanlarına yatarak ve ayakta tedavi teminatlarını içeren tamamlayıcı sağlık sigortası imkanı sunuyor. Firmaların yüzde 51 ’i ise çalışanların eş ve çocuklarını da sağlık sigortasında kapsam içerisine alıyor.
Firmaların yüzde 14’ünde çalışanlar kendi sağlık sigortası primlerinin bir kısmını öderken, yüzde 38’inde çalışanlar, ailelerinin sağlık sigortası primlerinin bir kısmını ödüyor.
Firmaların yüzde 5 Fi gözlük harcamalarını da sağlık sigortası kapsamına alırken, yüzde 34’ünün sağlık sigortası teminat yapısı pozisyonlara göre değişkenlik gösteriyor. Firmaların yüzde 68’i doğum ile ilgili ödemeleri sağlık sigortası kapsamına alıyor. Firmaların yüzde 63’ü direktör seviyesine, yüzde 44’ü yönetim kademesi ve üzerine, yüzde 25’i de tüm çalışanlarına sağlık sigortası aracılığıyla check-up imkanı sunuyor.
Mercer Türkiye Genel Müdürü Dinçer Güleyin,
“Enflasyon, kur ve faiz koşullarının şirketleri etkilediği ve kısa vadede aksiyonlarını gözden geçirme yönünde adımlar atmasını ve önceliklerini belirlemesi gerektiği bu süreçte bizler de şirketlere destek olmaya çalışıyoruz. Veri, bu gibi yoğun gündemlerde önemini bir kez daha kanıtlıyor” diyor.
PERAKENDE DARALIYOR
Peppers&Rogers Group Türkiye Ülke Müdürü Alpay Akdemir’e göre ise, 2018 içinde dolar kurunda yaşanan beklenmedik dalgalanmalar, birçok büyük şirketi 2019 için farklı insan kaynakları politikalarına yöneltti. Mesela net kar maıjı yüksek olan telekom ve bankacılık sektöründe faaliyet gösteren birçok firma, işe alıma yönelik planlarını yavaşlatmış durumda. İlgili planların gerektirdiği bütçeleri mevcut çalışanlarına zam yapmak yönünde kullanmayı düşünüyorlar. Planlanan zam oranlarının yüzde 10-25 arasında değiştiğini ifade eden Akdemir şunları aktarıyor:
“2018 senesinde toplam işlem sayısında önemli bir gelişme gösteren havacılık sektöründe işe alımda büyümenin devam edip, zam oranlarının ortalamada yüzde 5-15 arasında olacağını öngörüyoruz. Büyük çoğunluğu uluslararası markaların oluşturduğu hızlı tüketim ürünleri sektöründe genel olarak işe alım planlamalarında bir yavaşlama olduğunu görmekteyiz. Özellikle uluslararası firmaların çalışan memnuniyetini koruyabilmek adına yılsonu enflasyon oranının bir miktar üzerinde zam yapmak yönünde planları olduğunu söyleyebiliriz.”
Perakende sektöründe faaliyet gösteren şirketlerin birçoğu 2018 senesi içerisinde küçülme yaşadığı için 2019 planlarım yaparken çok dikkatli olduklarına işaret eden Akdemire göre, perakende sektöründe hem işe alım hem de zam planları daha dar kapsamda olacak. Bu genel trendin yanı sıra perakende sektörünün farklı dikeylerinde (kişisel bakım, elektronik gibi) faaliyet gösteren firmalar Türkiye’nin farklı şehirlerinde büyümeye devam ettikleri için, işe alımlara devam edip, zam uygulamalarında sınırlı olacaklar. Medya sektöründe de perakende sektöründekine benzer uygulamalar yapılacağı öngörülüyor.
Yönetimde kadına düşen pay artıyor
Sabancı Üniversitesi Kurumsal Yönetim Forumu tarafından altıncısı düzenlenen Türkiye Kadın Direktörler Konferansı’nda açıklandı.
Raporun sonuçlarına göre, kadın yönetim kurulu üyesi oranı 2017 yılındaki düşüşten sonra tekrar iyileşmeye başlayarak 2018’de yüzde 15.2’ye yükseldi. 2018 yılında yönetim kurullarının tamamı erkeklerden oluşan şirketlerin oranı ilk defa yüzde 40’ın altına düştü.
2012’den itibaren kadın üyeler arasında şirketin hakim pay sahibi ailelerin üyeleri giderek azalırken profesyonel kadın oranı arttı. Cam tavanı kırarak yönetim kurullarına seçilen 230 kadın, BIST şirketleri yönetim kurulu üyeliklerinin yüzde 8.3’ünü oluşturdu. Tüm BIST şirketleri içinde 159 şirket, BIST-100 içinde 34 şirket hala tamamı erkeklerden oluşan kurullar tarafından yönetiliyor.
2012-2018 yılları arasında yönetim kurullarında en az bir kadın üyesi olan şirketlerin oranında yavaş ama olumlu bir değişim gerçekleşti. 2017’de BIST yönetim kurullarına 421 kadın üye seçildi. 2018 yılında BIST yönetim kurullarına seçilen 421 kadın üyeden 222’si (yüzde 53) icracı olmayan ancak bağımsız olmayan üye, 131’i (yüzde 31] bağımsız üye ve sadece 68’i (yüzde 16)icracı üye oldu. 2018 yılında BIST yönetim kurullarında yer alan kadınların oranı yüzde 13.9’dan yüzde 15.2’ye çıkarak yüzde 9.4 oranında arttı. SPK’nın önerdiği minimum kadın üye oranı olan yüzde 25’i yakalayan 105 şirket tüm şirketlerin sadece yüzde 26’sını oluşturuyor. En az üç kadın üyesi olan 42 şirket tüm şirketlerin sadece yüzde 10.4’ünü oluşturdu. 361 şirket henüz toplumsal cinsiyet çeşitliliğinin etkin fayda sağlayacağı bu eşiği aşabilmiş değil.
Hasan KAYA / Turkcell İK Direktörü
“Gençleri bünyemize katacağız”
Hande ÖZDAĞDEVİREN / LC Waikiki Merkez İK Direktörü
“Yüzde 10 zam oranında ek ödeme”
Alp ÖĞÜCÜ / Ula Group CEO’su
“Ailemize 200 kişi daha katılacak”
Ergün ALTAY / LG Electronics Türkiye Tüketici Elektroniği ve Beyaz Eşya Stş. Dir.
“Kadın istihdamını artıracağız”
Mine SADIÇ / Roche İlaç Türkiye İK Dir.
“Yüzde 10 yeni istihdam”
Servet AKKAYNAK / Candy Hoover Türkiye CEO’su
“İstihdam sağlamaya devam”
Serdar YOKUŞ / Biznet Genel Müdürü
“Çalışan sayımızı yüzde 25 artırıyoruz”
Koray Gültekin BAHAR / Foriba CEO’su
“Kriterimiz performans”
Aytaç AYDIN / CMC Turkey CEO’su
“Enflasyona göre zam”
Rıfat OĞUZ / Sinemia Kurucusu
“İstihdamda yüzde 100 artış”
M. Kurtuluş NEVRUZ / Türkkep Yönetim Kurulu Başkanı
“E-dönüşümde istihdam artışı yüzde 20”
ÜRÜN DİRİER